فرم اشتراك دو فصلنامه علمي پژوهشي كشاورزي بومشناختي

Σχετικά έγγραφα
در اين آزمايش ابتدا راهاندازي موتور القايي روتور سيمپيچي شده سه فاز با مقاومتهاي روتور مختلف صورت گرفته و س سپ مشخصه گشتاور سرعت آن رسم ميشود.

ﻞﻜﺷ V لﺎﺼﺗا ﺎﻳ زﺎﺑ ﺚﻠﺜﻣ لﺎﺼﺗا هﺎﮕﺸﻧاد نﺎﺷﺎﻛ / دﻮﺷ

1 ﺶﻳﺎﻣزآ ﻢﻫا نﻮﻧﺎﻗ ﻲﺳرﺮﺑ

محاسبه ی برآیند بردارها به روش تحلیلی

بررسي علل تغيير در مصرف انرژي بخش صنعت ايران با استفاده از روش تجزيه

هدف:.100 مقاومت: خازن: ترانزيستور: پتانسيومتر:

ﻴﻓ ﯽﺗﺎﻘﻴﻘﺤﺗ و ﯽهﺎﮕﺸﻳﺎﻣزﺁ تاﺰﻴﻬﺠﺗ ﻩﺪﻨﻨﮐ

تصاویر استریوگرافی.

روش محاسبه ی توان منابع جریان و منابع ولتاژ

برخوردها دو دسته اند : 1) كشسان 2) ناكشسان

هر عملگرجبر رابطه ای روی يک يا دو رابطه به عنوان ورودی عمل کرده و يک رابطه جديد را به عنوان نتيجه توليد می کنند.

سبد(سرمايهگذار) مربوطه گزارش ميكند در حاليكه موظف است بازدهي سبدگردان را جهت اطلاع عموم در

هدف: LED ديودهاي: 4001 LED مقاومت: 1, اسيلوسكوپ:

رﺎﺸﺘﻧا ياﺮﺑ پﺎﭼ ياﺮﺑ هدﺎﻣآ

آزمایش 8: تقویت کننده عملیاتی 2

آزمایش 2: تعيين مشخصات دیود پيوندي PN

10 ﻞﺼﻓ ﺶﺧﺮﭼ : ﺪﻴﻧاﻮﺘﺑ ﺪﻳﺎﺑ ﻞﺼﻓ ﻦﻳا يا ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ زا ﺪﻌﺑ

در اين ا زمايش ابتدا راهاندازي موتور القايي رتور سيمپيچي شده سه فاز با مقاومت مختلف بررسي و س سپ مشخصه گشتاور سرعت ا ن رسم ميشود.

آزمایش 1: پاسخ فرکانسی تقویتکننده امیتر مشترك

تلفات کل سيستم کاهش مي يابد. يکي ديگر از مزاياي اين روش بهبود پروفيل ولتاژ ضريب توان و پايداري سيستم مي باشد [-]. يکي ديگر از روش هاي کاهش تلفات سيستم

را بدست آوريد. دوران

آزمون مقایسه میانگین های دو جامعه )نمونه های بزرگ(

Science & Engineering. Vol. 4, No. 13, Winter 2011 غرب مقدمه تهران

Journal of Agricultural Economics and Development Vol. 24, No. 3, Fall 2010, p جلد 24 شماره 3 پاييز 1389 ص

e r 4πε o m.j /C 2 =

ﻲﻟﺎﻌﺗ ﻪﻤﺴﺑ لازﻮﭘوﺮﭘ شرﺎﮕﻧ ﻪﻣﺎﻧ هﻮﻴﺷ (ﻲﻠﻴﻤﻜﺗ تﻼﻴﺼﺤﺗ نﺎﻳﻮﺠﺸﻧاد هﮋﻳو) مﻮﻠﻋ هﺪﻜﺸﻧاد :هﺪﻨﻨﻛ ﻪﻴﻬﺗ يرﺎﻔﻏ شﻮﻳراد 94 رﺎﻬﺑ

شماره : RFP تاريخ RFP REQUEST FOR RESEARCH PROPOSAL Q # # ساير باشند. F

چكيده. Keywords: Nash Equilibrium, Game Theory, Cournot Model, Supply Function Model, Social Welfare. 1. مقدمه

ﯽﺳﻮﻃ ﺮﯿﺼﻧ ﻪﺟاﻮﺧ ﯽﺘﻌﻨﺻ هﺎﮕﺸﻧاد

چکيده مقدمه.(FAO, 1976)

مقدمه -1-4 تحليلولتاژگرهمدارهاييبامنابعجريان 4-4- تحليلجريانمشبامنابعولتاژنابسته


جلسه 3 ابتدا نکته اي در مورد عمل توابع بر روي ماتریس ها گفته می شود و در ادامه ي این جلسه اصول مکانیک کوانتمی بیان. d 1. i=0. i=0. λ 2 i v i v i.

1) { } 6) {, } {{, }} 2) {{ }} 7 ) { } 3) { } { } 8) { } 4) {{, }} 9) { } { }

آزمایش 1 :آشنایی با نحوهی کار اسیلوسکوپ

حل J 298 كنيد JK mol جواب: مييابد.

t a a a = = f f e a a

نيمتوان پرتو مجموع مجموع) منحني

طراحي و بهبود سيستم زمين در ا زمايشگاه فشار قوي جهاد دانشگاهي علم و صنعت

فصل اول آشنايي با Excel

همبستگی و رگرسیون در این مبحث هدف بررسی وجود یک رابطه بین دو یا چند متغیر می باشد لذا هدف اصلی این است که آیا بین

a a VQ It ميانگين τ max =τ y= τ= = =. y A bh مثال) مقدار τ max b( 2b) 3 (b 0/ 06b)( 1/ 8b) 12 12

( ) x x. ( k) ( ) ( 1) n n n ( 1) ( 2)( 1) حل سري: حول است. مثال- x اگر. يعني اگر xها از = 1. + x+ x = 1. x = y= C C2 و... و

چکيده مقدمه.

مقاومت مصالح 2 فصل 9: خيز تيرها. 9. Deflection of Beams

O 2 C + C + O 2-110/52KJ -393/51KJ -283/0KJ CO 2 ( ) ( ) ( )

متلب سایت MatlabSite.com

No. F-16-EPM مقدمه

چكيده SPT دارد.

Downloaded from pajoohande.sbmu.ac.ir at 10: on Tuesday May 1st 2018 چکيده مقدمه

است). ازتركيب دو رابطه (1) و (2) داريم: I = a = M R. 2 a. 2 mg

(Zea mays L.) چكيده مقدمه. ذرت (.L (Zea mays گياهي C 4 است و در جهان سومين غله

P = P ex F = A. F = P ex A

وجود دارد كه انجام فعاليت بدني منظم منجر به ارتقاء روان كاهش علاي م افسردگي و نگراني رضايتمندي از زندگي و ارتقاء كيفيت زندگي مي شود (2).

تحلیل مدار به روش جریان حلقه

سنجش از دور و الگوريتم سبال (مطالعه موردي: حوزه ا بخيز منشاد در استان يزد)

چكيده 1- مقدمه درخت مشهد ايران فيروزكوه ايران باشد [7]. 5th Iranian Conference on Machine Vision and Image Processing, November 4-6, 2008

مدلسازي ا لودگي هوا با استفاده از تصاوير سنجنده موديس: مطالعه موردي توده هاي گرد و غبار استان خوزستان

در بخش كشاورزي استان مركزي

هدف از این آزمایش آشنایی با رفتار فرکانسی مدارهاي مرتبه اول نحوه تأثیر مقادیر عناصر در این رفتار مشاهده پاسخ دامنه

چک لیست ارزیابی آزمایشگاه های انجام دهنده آزمایشات غربالگری مادران باردار از نظر ابتال جنین به اختالالت کروموزومی

A D. π 2. α= (2n 4) π 2

GIS گرديد. چكيده. {mohammad200253, gis.abfa,

Reliability and Validity of Persian Version of "Quality of Life Index"

داشته باشد. مقدمه اراضي مورد استفاده واقع شود. نظر به وسعت عرصههاي منابع حوزه آبخيز فناوری مناسبي باشد. هدف از انجام پژوهش معرفي


1- مقدمه است.

- 1 مقدمه كنند[ 1 ]:

اراي ه روشي نوين براي حذف مولفه DC ميراشونده در رلههاي ديجيتال

yazduni.ac.ir دانشگاه يزد چكيده: است. ١ -مقدمه

تحليل جريان سيال غيرنيوتني در لوله مخروطي همگرا با استفاده از مدل بينگهام

+ Δ o. A g B g A B g H. o 3 ( ) ( ) ( ) ; 436. A B g A g B g HA است. H H برابر

فردي مانند برداشتها و نگرشهاي كاركنان نسبت به فناوري اطلاعات و ويژگيهاي جمعيت شناختي آنها از جمله عواملي

نقش نيروگاههاي بادي در پايداري گذراي شبكه

خلاصه

چكيده 1- مقدمه

بخش غیرآهنی. هدف: ارتقاي خواص ابرکشسانی آلياژ Ni Ti مقدمه

شوري سابقه و هدف: جعفری یکی از گياهان مهم دارويي و خوراكي است. پرايمينگ بذر تكنيكي است كه به واسطه آن بذور پيش از مقدمه

تي وري آزمايش ششم هدف: بررسي ترانزيستور.UJT

Aerodynamic Design Algorithm of Liquid Injection Thrust Vector Control

سال پنجم / شماره پانزدهم/ زمستان 1391 چكيده.

بررسی خرابی در سازه ها با استفاده از نمودارهاي تابع پاسخ فرکانس مجتبی خمسه

" بررسی مقایسه ای ارتباط بین مدیریت سرمایه در گردش و سودآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)در چهار صنعت غذایی دارویی معدنی خودرو("

چكيده: مقدمه: آزمايشگاهي است. IranCivilCenter.com - The Construction Industry Portal of Iran

جلسه 22 1 نامساویهایی در مورد اثر ماتریس ها تي وري اطلاعات کوانتومی ترم پاییز

مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل

نگرش دانشجويان رشته بهداشت و ايمني مواد غذايي نسبت به رشته تحصيلي و آينده شغلي خود در دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور

مسائل. 2 = (20)2 (1.96) 2 (5) 2 = 61.5 بنابراین اندازه ی نمونه الزم باید حداقل 62=n باشد.

فصل چهارم آشنايي با اتوكد 2012 فصل چهارم

زمستان 1390 چكيده شود. Downloaded from journal.nkums.ac.ir at 11:31 IRDT on Tuesday September 4th 2018 [ DOI: /jnkums.3.4.

نگرش اعضاي هيأت علمي دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين و دانشكده كشاورزي دانشگاه رازي

Downloaded from journal.skums.ac.ir at 18: on Thursday August 23rd 2018 چكيده: مقدمه:

خطا انواع. (Overflow/underflow) (Negligible addition)

بسم اهلل الرحمن الرحیم آزمایشگاه فیزیک )2( shimiomd

هو الحق دانشکده ي مهندسی کامپیوتر جلسه هفتم

خلاصه


Journal of Water and Soil Vol. 27, No.4, Sept.-Oct. 2013, p جلد 27 شماره 4 مهر آبان 1392 ص

* خلاصه

Angle Resolved Photoemission Spectroscopy (ARPES)

Transcript:

فرم اشتراك دو فصلنامه علمي پژوهشي كشاورزي بومشناختي متقاضيان اشتراك دو فصلنامه كشاورزي بوم شناختي ساالنه مبلغ 6666 ريال به حساب جاري شماره 336 بانك تجارت كد 3246 شعبه دانشگاه شهيد بهشتي به نام انجمن علمي كشاورزي بومشناختي ايران واريز و فيش آن را به همراه فرم تكميلشده زير به نشاني دفتر مجله ارسال نمايند. نام و نام خانوادگي... مؤسسه / شركت... نشاني... كدپستي... صندوق پستي... تلفن... نمابر... شماره فيش بانكي... امضا... لطفا در اين قسمت چيزي ننويسيد نام مشترك شماره اشتراك تاريخ اشتراك

صاحب امتیاز: انجمن علمي كشاورزي بومشناختي ايران مدیر مسئول: دكتر هومان لياقتي دانشگاه شهيد بهشتي سردبیر: دكتر اسكندر زند موسسۀ تحقيقات گياهپزشكي كشور مدیر داخلي: دكتر عبدالمجيد مهدوي دامغاني دانشگاه شهيد بهشتي اعضاء هیئت تحریریه: )به ترتیب الفبا( دو فصلنامه علمي پژوهشي كشاورزي بومشناختي سال اول شماره دوم پاييز 336 بها: سه هزار تومان بهروز ابطحي: بومشناسي آبزيان دانشيار دانشگاه تربيت مدرس كورس خوشبخت: تنوع زيستي كشاورزي دانشيار دانشگاه شهيد بهشتي پرویز رضواني مقدم: اكولوژي گياهان زراعي استاد دانشگاه فردوسي مشهد اسکندر زند: اكوفيزيولوژي گياهان زراعي استاد موسسۀ تحقيقات گياهپزشكي كشور افشین سلطاني: فيزيولوژي گياهان زراعي استاد دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي گرگان اسماعیل شهبازي: كشاورزي ترويج و توسعۀ كشاورزي استاد سازمان ترويج آموزش و تحقيقات غالمحسین طهماسبي: حشرهشناسي كشاورزي استاد موسسۀ تحقيقات علوم دامي كشور محمدحسن عصاره: بيوتكنولوژي استاد موسسۀ تحقيقات جنگلها و مراتع عبدالمجید مهدوي دامغاني: اكولوژي گياهان زراعي استاديار دانشگاه شهيد بهشتي مهدي همایي: خاكشناسي و مدلسازي استاد دانشگاه تربيت مدرس شمارگان: پانصد نسخه نشاني: دفتر دو فصلنامه كشاورزي بومشناختي تهران اوين دانشگاه شهيد بهشتي پژوهشكده علوم محيطي تلفن: 442336 نمابر: 4423324 داراي مجوز علمي پژوهشي به شماره ویراستار علمي: شهيد بهشتي( دكتر سعيد صفحهآرایي: مهندس محمدرضا لب افي طراحي جلد: مهندس كاوه شيباني صوفيزاده )زراعت و مدلسازي گياهان زراعي دانشگاه داوران علمي: دكتر محمدعلي باغستاني دكتر محمد چيذري دكتر شيوا خالص رو دكتر كورس خوشبخت دكتر رضا ديهيم فرد دكتر پرويز رضواني دكتر اسكندر زند دكتر اسماعيل شهبازي دكتر امين صالحي دكتر حسين صباحي دكتر جاويد قرخلو دكتر عبدالمجيد مهدوي دامغاني. دكتر سعيد صوفي زاده 88/3/8/7441 7388/71/74 تحقیقات و فناوري مورخ از وزارت علوم

به نام خدا راهنماي تهيه مقاله براي»مجله كشاورزي بومشناختي«مجله كشاورزي بومشناختي مقالههاي پژوهشی تهيه شده در زمينه علوم مربوط به کشاورزي بومشناختی را که به زبان فارسی نوشته شده و به هيچ مجله اي براي چاپ فرستاده نشده و در هيچ مجله اي انتشار نيافته باشند را با رعايت چارچوب زير براي چاپ در مجله مورد بررسی قرار می دهد: * روش نگارش مقاله بايد روي کاغذ به اندازه 12 12 سانتی متر )A4) با فاصله سطور 2/5 سه سانتيمتر حاشيه در چهار طرف به صورت تک ستونی تايپ شده باشد. - نام هاي علمی )انگليسی( بايد به صورت ايتاليک در پرانتز نوشته شوند. - نام نگارنده)گان( مرجع در متن به انگليسی قيد شود )براي جزئيات به قسمت منابع مورد استفاده همين راهنما مراجعه شود(. - تا حد امكان از نوشتن پاورقی اجتناب شود. - قبل از نقطه ).( و کاما ) ( گذاشتن فاصله الزم نيست - ولی پس از آنها يک فاصله الزم است. - مقاله حداکثر در 25 صفحه تنظيم شود. از هر مقاله بايد چهار نسخه کامل تايپ شده با واژهپرداز 23 Word - )بدون درج اسامی نگارنده)گان( در باالي صفحه اول( همراه با لوح فشرده حاوي فايل مقاله جهت بررسی به نشانی دفتر مجله ارسال شود. همچنين میتوان مقاله را به نشانی پست الكترونيک مدير داخلی )mmd323@yahoo.com( ارسال کرد. نوع قلم فارسی: B Nazanin 12 Times New Roman 1 ترتيب بخشها انتخاب شود. بخش هاي مختلف مقاله به ترتيب عبارتند از: 2- عنوان 1- چكيده 3- واژههاي کليدي و نوع قلم انگليسی: 5- مواد و روشها 6- نتايج و بحث 7- سپاسگزاري 4- مقدمه 2- منابع مورد استفاده 9- چكيده انگليسی برگ شناسه از درج اسامی نگارنده)گان( در باالي صفحه اول مقاله اجتناب شود. عنوان مقاله نام نام خانوادگی و سمت نگارنده)گان( نام دانشگاه و مؤسسه پژوهشی که نگارنده)گان( در آن به پژوهش اشتغال دارند آدرس نگارنده)گان( و اسم و مشخصات نگارنده مسئول مكاتبات )به هر دو زبان فارسی و انگليسی( در يک صفحه جداگانه )برگ شناسه( تايپ شده و همراه با چهار نسخه مقاله ارسال شود. نگارنده مسئول مكاتبات بايد فرم تعهدنامه را كه به امضاي كليه آنان رسيده است همراه با مقاله ارسال كند. عنوان عنوان بايد فشرده و گوياي محتوي مقاله بوده و از 26 کلمه بيشتر نباشد. ترجمه انگليسی عنوان )با حروف کوچک( نيز بايد در زير عنوان فارسی نوشته شود. چكيده چكيده بايد فشردهي گويايی از مقاله با تأکيد بر هدف مواد و روش تحقيق و نتايج باشد. چكيده بايد در يک پاراگراف نوشته شده و از 3 کلمه بيشتر نباشد. پس از چكيدۀ فارسی بايد 4 تا 6 واژۀ کليدي ارائه شود که ترجيحا در عنوان مقاله نيامده باشند. مقدمه در اين بخش پس از اشاره کافی به منابع و پژوهشهاي داخلی و خارجی اجرا شده در زمينه مورد بحث بايد

هدف يا اهداف آزمايش نيز به طور واضح اعالم شود. مواد و روشها در اين قسمت بايد مواد آزمايش طرح آزمايشی و روش هاي مورد استفاده به طور کامل بيان شود. در عين حال نيازي به شرح کامل روش هاي اقتباس شده نبوده و ذکر اصول و مأخذ کافی است. نتايج و بحث در اين قسمت نتايج تحقيق به صورت نوشتار جدول تصوير و نمودار ارائه می شود. مضمون جدولها به هر نحو و يا به هر شكل نبايد در مقاله تكرار شود. هر جدول از شماره عنوان سرستون ها و متن جدول تشكيل می شود. هر جدول با يک خط افقی از شماره و عنوان جدول متمايز می شود. هم چنين سر جدول با يک خط افقی از متن جدول جدا شده و در زير متن جدول نيز يک خط افقی ترسيم می شود. در صورت لزوم می توان براي تقسيم سر جدول خطوط افقی در داخل کادر سر جدول استفاده از کرد. عنوان جدول در باالي کادر جدول درج شده و پس از کلمه جدول و شماره آن خط تيره و سپس عنوان ذکر می شود. در متن جدول تا حد امكان نبايد از خطوط افقی و عمودي استفاده کرد. هر ستون جدول بايد داراي عنوان و واحد مربوط به آن ستون باشد. چنانچه تمام ارقام متن جدول داراي واحد مشترك باشند میتوان واحد را در عنوان اصلی جدول ذکر نمود. توضيحات اضافی عنوان و متن جدول به صورت زيرنويس ارائه میشوند. نتايج تجزيههاي آماري بايد به يكی از روش هاي علمی در جدول منعكس شود چنانچه محاسبات آماري منجر به اختالف معنی دار شده باشد در سطوح 5 و 2 درصد به ترتيب با يک و دو ستاره نشان داده شوند. چنانچه اختالف معنی دار نباشد با عالمت مشخص شود. اندازۀ جدول نبايد از بيشتر باشد. "ns" 21 1 سانتيمتر در خصوص رسم نمودارها: ترجيحا از عالئم به صورت توپر و توخالی استفاده شود. کليه نمودارها و تصاوير با واژه»شكل«نامگذاري شده و عنوان شكل در زير آن درج می شود. براي درج عنوان هر شكل پس از کلمه شكل و شماره آن خط تيره و سپس عنوان ذکر میشود. عكسها بايد به صورت سياه و سفيد تهيه شوند. سپاسگزاري در اين بخش که حداکثر در چهار سطر تنظيم میشود میتوان از اشخاص حقيقی و حقوقی که در راهنمايی و يا انجام تحقيق مساعدت نموده ويا در تأمين بودجه امكانات و لوازم کار نقش مؤثري داشته اند سپاسگزاري نمود. منابع مورد استفاده ارجاع معموال پس از يک مطلب مهم قيد می شود. طرز نوشتن ارجاع در متن به اين ترتيب خواهد بود منبع مورد نظر که مطلب به آن ارجاع داده میشود در پايان جمله در داخل پرانتز به انگليسی )براي کليۀ منابع فارسی و التين( گذاشته می شود. مراجعی که دو نويسنده دارند اسم هر دو نويسنده و مراجعی که بيش از دو نفر نويسنده دارند ابتدا اسم نفر اول و پس از آن )با حروف ايتاليک( و تاريخ استفاده میشود. مثال: "et al.,"... نتايج مشابهی توسط ساير محققان گزارش شده است 1998( Koocheki, )Ahmadvand and... نتايج مشابهی توسط ساير محققان گزارش شده است )Brown et al., 1997 ( فهرست منابع مورد استفاده در آخر به صورت پيوسته و کليه آنها به زبان انگليسی )براي منابع فارسی و انگليسی( تنظيم میشود. منابع مورد استفاده بر حسب حروف الفباي نام خانوادگی نگارنده )يا اولين نگارنده براي منابعی که بيش از يک نگارنده دارند( زير هم آورده میشوند. چنانچه از يک نگارنده چندين منبع مورد مراجعه قرار گرفته باشد ترتيب درج آن ها بر حسب سال انتشار از قديم به جديد خواهد بود. اگر

Brown, P. D. and Morra, M. J., 1997. Control of soil-borne plant pests using glucosinolate containing plants. Advances in Agronomy. 61, 167 231. مقاالت در نشريات غير انگليسي با چكيده انگليسي Faraji, A., 25. Evaluation of the effect of sowing date on grain yield and oil yield and yield components of four canola genotypes in Gonbad. (In Persian with English Abstract.) Iranian Journal of Agricultural Sciencec. 7, 189-21. كتاب بولتنها گزارشها كارهاي چند جلدي و از نگارندهاي چندين منبع همسال وجود داشته باشد با c گذاشتن حروف b a و در جلو سال انتشار از يكديگر متمايز خواهند شد. در صورتی که مقاالت منفرد و مشترك از يک نگارنده ارائه شود ابتدا مقاالت منفرد و سپس مقالههاي مشترك به ترتيب حروف الفباي نام نگارندگان بعدي مرتب میشوند. در مورد مقاله به ترتيب نام خانوادگی نگارنده حرف اول اسم کوچک نگارنده تاريخ انتشار مقاله عنوان مقاله عنوان کامل مجله شماره جلد و اولين و آخرين صفحه مقاله خواهد آمد. در مورد کتاب به ترتيب نام خانوادگی و سپس حرف اول اسم کوچک نگارنده تاريخ انتشار عنوان کامل کتاب شماره جلد نام ناشر محل انتشار و تعداد کل صفحات کتاب خواهد آمد. در مورد مقاله يا کتاب هايی که بيش از يک نفر نويسنده دارند به ترتيب نام خانوادگی و حرف او ل اسم او لين نويسنده و سپس او ل اسم دو مين و... نويسنده و پس از آن نام خانوادگی آن ها ذکر میشود. در مورد مرجعی که نويسنده آن مشخص نيست به جاي نام نگارنده کلمه "Anonymous" ذکر خواهد شد. Anonymous., 2. Guide to Weed Control. Pulication 75. Ministry of Agriculture, Food, and Rural Affaris. 66-75. مرجع يا مراجعی که ترجمه باشند در فهرست منابع بايد ابتدا نام نويسنده)گان( کتاب اصلی عنوان مشخصات فارسی آن )به زبان انگليسی( و سپس نام مترجم )مترجمان( ذکر شود. مثالها مقاالت در مجلههاي علمي استاندارد (Article in Standard Journals) Bordoli, J. M. and Mallarino, A. P., 1998. Deep and shallow banding of phosphorous and potassium as alternatives to broadcast fertilization for no-till corn. Agronomy Journal. 9, 27 33. (Article in Serial Publications) مقاالت در نشريات ادواري سريها Brown, J., 1966. Soils of the Okpilak River Region, Alaska. CRREL Research Report. 188. U.S. فصلي از يک كتاب (Chapter in a Book) Johnson, D. W. and Todd, D. E., 1998. Effects of harvesting intensity on forest productivity and soil carbon storage. In: Lal, R. (Ed.) Management of carbon sequestration in soils. Advances in Soil Science. pp. 351 363. CRC Press, Boca Raton, FL. مقاالت در مجموعه مقاالت كنفرانسها سمپوزيومها و كارگاههاي آموزشي (Conferences, Symposiums, and Workshops Proceedings) Sakamoto, S. (Ed.) 1983. process international Wheat Genetics symposium., 6th, Kyoto, Japan. 28 Nov. 3 Dec. 1983. Plant Germ-Plasm Institute., Faculty of Agriculture., Kyoto University., Kyoto. Japan. پايان نامه/ رساله (Thesis/Dissertation) Kirkegaard, J. A., 199. Effect of compaction on the growth of pigeonpea on clay soils. Ph.D. Thesis. University of Queensland, St Lucia, QLD, Australia. چكيده مقاالت (Abstracts) Caldwell, B. A., 1997. Fatty acid esterase activity in forest soils and ectomycorrhizal mat communities. p. 223. In 1997 Agronomy Abstracts. ASA, Madison, WI. USA. نرم افزار و منابع مربوط به نرم افزار

(Software and Software publications) Abacus Concepts., 1991. SuperANOVA user s guide. Release 1.11. Abacus Concepts, Berkeley, CA. USA. متفرقه (Miscellaneous) مقاله در دائرة المعارف (Encyclopedia article) Salisbury, F. B., 1981. Response to photoperiod. p. 135 167. In O.L. Lange et al. (Ed.) Physiological plant ecology: I. Responses to the physical environment. Encyclopedia of plant physiology. Vol. 12A. Springer-Verlag, Berlin. Germany. چكيده انگليسي )Abstract( چكيده انگليسی مقاله بايد ترجمه کامل چكيده فارسی باشد. از درج اسامی نگارنده)گان( درباالي صفحه چكيده انگليسی نيز اجتناب شود. در پايان چكيده 6 تا 4 انگليسی واژۀ کليدي به ترتيب حروف الفبا آورده میشود که ترجيحا نبايد در عنوان مقاله آمده باشند. ساير نكات - نگارندگان مسئول مطالبی هستند که در مقالههاي خود بيان میکنند. - گروه دبيران از پذيرش مقاله هايی که قبال به صورت تک نگاشت در ساير مجالت چاپ و منتشر شدهاند معذور است. بديهی است مقاله هاي ارائه شده در کنگره ها سمپوزيوم ها و يا سمينارهاي داخلی و خارجی که فقط خالصه آن ها چاپ و منتشر شده باشد مستثنی هستند. - گروه دبيران حق قبول رد و ويرايش مقالهها را در هر مرحلهاي دارد. - مقالههاي رسيده توسط گروه دبيران مجله با همكاري متخصصان و افراد صاحب نظر داوري شده و در صورت تأييد با رعايت نوبت به چاپ خواهند رسيد. - مقالههاي پذيرفته نشده برگشت داده نخواهند شد. * توجه: مقاالتي كه بر اساس راهنماي تهيه مقاله براي مجله كشاورزي بومشناختي تهيه نشده و با مندرجات اين راهنما مطابقت نداشته باشند مورد بررسي قرار نخواهند گرفت.

فراتحلیل تنوع زیس يت فهرست مطالب كشاورزي در ایران.........7 عليرضا كوچكي مهدي نصيري محالتي روح اهلل مرادي ياسر ع يل زاده اثر نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد ذرت (.L (Zea mays در شرایط رقابت با علف هاي هرز تاج خروس 71.........(Panicum miliaceum L.) و ارزن (Amaranthus retroflexus L.) سعيد صوفي زاده مجيد آقاعليخاني محمد بنايان اسكندر زند گريت هوگنبوم احمد مصدق منشادي بررسي نهادهه يا تأثیر ویژگيه يا بر آ يل رشد و عملکرد خصوصیات گیاه كیفي دارویي همیشه بهار 34...............)Calendula officinalis L.( ليال تبريزي فرناز دژابون يونس مستوفي مهدي مريدي ارزیا يب تاثیر عوامل اقتصادي- اجتماعي بر تنوع زیس يت گونه ه يا سبزي و صیفي مطالعه موردي شهرستان ورامین... 21 آگرين داوري كورس خوشبخت هادي ويسي آرش قلعه گالب بهبهاني هومان لياقتي جعفر كامبوزيا ارزیا يب وضعیت پدو-كلیمایي منطقه آبسرد دماوند به منظور احداث باغ و مزرعه اكولوژیك... 17 اميد نوري رودسري جعفر كامبوزيا هومان لياقتي سيده عذرا ع يل موسوي بازیافت بقایاي كود نیتروژن توسط كلزا napus( )Brassica در تناوب سيفاله فالح ذرت علوفهاي-كلزا... 12 بررسي تاثیرمحلول پاشي باكتریه يا فیلوسفري محرك رشد گیاه بر رشد و جذب عناصر غذایي در ذرت... 84 مهديه شمشيري پور احمد اصغرزاده هادي اسدي رحماني كاظم خاوازي اشرف اسمعيلي زاد ويدا همتي كبري ثقفي سنجش پایداري طبیعي در نظام بهرهبرداري دهقاني و تحلیل عوامل مؤثر بر آن مطالعه موردي شهرستان بهبهان... 82 سيد ابوالحسن ساداتي حسين شعبانعلي فمي پرستو طاهر طلوعدل

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -71 7 فراتحلیل تنوع زیستي كشاورزي در ایران * علیرضا كوچکي * مهدي نصیري محالتي روح اهلل مرادي یاسر علي زاده گروه زراعت و اصالح نباتات دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد نويسنده مسئول: akooch@ferdowsi.um.ac.ir كوچکي ع. م. نصیري محالتي ر. مرادي و ي. علي زاده. 336. فراتحليل تنوع زيستي كشاورزي در ايران. مجلۀ كشاورزي بومشناختي. :)4( -. چکیده پايداري توليد در بوم نظام هاي كشاورزي به حفظ و تقويت اشكال مختلف تنوع زيستي در آنها وابسته مي باشد. عليرغم نقش اكولوژيكي كه تنوع در پايداري و ويژگي هاي كاركردي اكوسيستم هاي كشاورزي دارا مي باشد مطالعات جامعي در اين زمينه در ايران انجام نشده است. بنابر اين هدف از اين تحقيق بررسي جامع تنوع زيستي بوم نظام هاي كشاورزي و همچنين بررسي روابط موجود بين تنوع زيستي كشاورزي و عوامل اقليمي در ايران بود. داده هاي مورد نياز براي اين تحقيق از شهرستان هاي مختلف 36 استان كشور جمع آوري گرديد. كليه محصوالت كشاورزي به 8 گروه باغي غالت صنعتي حبوبات دارويي علوفه اي صيفي و سبزيجات طبقه بندي شد. نتايج نشان داد كه بين استان هاي مختلف كشور از نظر تنوع زيستي اختالف زيادي وجود داشت. از بين كليه محصوالت كشاورزي غالت )6/4%( و محصوالت باغي )46/%( بيشترين سطح زير كشت را دارا هستند. استان هاي فارس خراسان رضوي و سيستان و بلوچستان بترتيب با 68 4 و 62 گونه زراعي و درختي بيشترين و استان هاي بوشهر و هرمزگان بترتيب با 43 و 3 گونه كمترين غناي گونه اي را دارند. صرفنظر از گياهان دارويي كه داراي تنوع بسيار پاييني )6/4( بودند بطور ميانگين بيشترين و كمترين شاخص تنوع زيستي بر اساس شاخص شانون بترتيب مربوط به محصوالت باغي )/36( و محصوالت علوفه اي )6/6( بود. بيشترين تنوع زيستي محصوالت كشاورزي در استان هاي فارس و خراسان رضوي مشاهده شد. نتايج نشان داد كه بين شاخص تنوع شانون و يكنواختي گونه اي همبستگي مثبت و معني داري وجود دارد. همچنين اقليم گرم و خشك فالت مركزي ايران و اقليم معتدل و مرطوب خزري به ترتيب بيشترين و كمترين تنوع بتا را در بر دارند. واژههاي كلیدي: اقليم غناي گونه اي شاخص شانون شاخص يكنواختي تنوع بتا

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 4 مقدمه تنوع زيستي كشاورزي بعنوان يكي از مهمترين عوامل موثر در ايجاد و افزايش پايداري در كشاورزي شناخته شده است )21 al.,.)rajendra et امروزه تنوع زيستي كشاورزي به معني تنوع و گوناگوني حيوانات گياهان و ميكروارگانيسم هاي كه بطور مستقيم و غير مستقيم براي توليد غذا در كشاورزي استفاده مي شوند اطالق مي شود.)Oldfield et al., 1987( )1999 )Altieri, با مطالعه نقش اكولوژيكي تنوع در بوم نظام هاي زراعي اظهار داشت كه اهميت اين تنوع فراتر از توليد مواد غذايي بوده و اثرات مثبتي نظير گردش مواد غذايي كنترل آفات بيماري ها و علف هاي هرز را در بر دارد. تنوع سيستم هاي زراعي در وهله اول در راستاي تنوع اقليمي بوده و پس از آن به تنوع خصوصيات خاك مربوط مي شود كه خود متاثر از ويژگي هاي فيزيكي و شيميايي خاك مي باشد.)Naeem, 1995( تنوع زيستي كشاورزي همچنين در كنترل فرسايش زمين و افزايش كارايي استفاده از نهاده ها نقش دارد. بررسي بسياري از مطالعات سيستم هاي كشت مخلوط بخوبي نشان مي دهد كه تنوع گونه اي باال از طريق تفاوت در چرخه مواد غذايي باعث افزايش حاصلخيزي خاك شده كه در نهايت مي تواند منجر به عملكرد بيشتر گياهان زراعي نيز بگردد ( al., Rajendra et.)21; Hooper and Vitousek, 1998 برخي مطالعات نشان داده اند كه در حال حاضر تعداد زيادي از گونه هاي گياهي و جانوري در سطح جهان در حال انقراض هستند و تخريب زيستگاه هاي طبيعي به دليل فعاليت هاي مختلف انسان عامل اصلي اين امر مي باشد و در اين ميان سهم فعاليت هاي كشاورزي در به مخاطره افتادن تنوع زيستي 66 تا 26 درصد برآورد شده است )2.)Hilton-Taylor, از سوي ديگر حفظ ثبات و تداوم توليد در بوم نظام هاي كشاورزي نيز به تنوع زيستي موجود در آنها وابسته بوده و بسياري از محققين رابطه ي پايداري بوم نظام هاي زراعي و تنوع آنها را مورد تاكيد قرار داده اند ( 1998; Thrupp, Stohlgren et al., 1997; al., 21.)Rajendra et با اين وجود امروزه كشاورزان با سوق دادن مديريت در جهت حداكثر يكنواختي و استفاده وسيع از ژنوتيب هاي پر بازده گياهي يا دامي همراه با مصرف گسترده نهاده هاي شيميايي تنوع زيستي در بوم نظام هاي زراعي را با خطر جدي مواجه ساخته اند. برآوردهاي انجام شده حاكي از آن است كه با وجوديكه 86 درصد از افزايش توليد محصوالت زراعي در طي قرن گذشته به دليل استفاده از واريته هاي اصالح شده بوده ولي در عين حال گسترش اين واريته ها باعث از بين رفتن 36 درصد از واريته هاي محلي در سراسر جهان شده است 1999( Wood,.)Engels and تاكنون اكثر فعاليت هايي جامع كه در زمينه اندازه گيري و حفظ تنوع زيستي انجام گرفته است در بوم نظام هاي طبيعي بوده است و با اينكه نظام هاي كشاورزي سهم زيادي از زمين هاي كشور را به خود اختصاص داده اند ولي مطالعه جامع و كاملي در مورد تنوع زيستي آن صورت نگرفته است. در ايران مطالعاتي در مورد تنوع زيستي نظام هاي مختلف زراعي باغي صيفي جات و علف هاي هرز صورت گرفته است ( ;24a Koocheki et al., )24d; Nassiri Mahallati, 25 24b; 24c; بعنوان مثال تنوع زيستي گياهان باغي سبزي و صيفي ايران نيز توسط )24a )Koocheki et al., براي تعدادي از استان هاي كشور مورد بررسي قرار گرفت و در اين مطالعات مشاهده شده است كه 3 گونه محصوالت باغي در كشور مورد كشت و كار قرار مي گيرد و بيشترين و كمترين شاخص شانون در مورد گياهان باغي بترتيب در استان هاي فارس )4/63( و بوشهر )6/23( وجود داشت. بيشترين تنوع گونه هاي سبزي و صيفي نيز براي استان گيالن گزارش شده است )24d.)Koocheki et al., تنوع زيستي گياهان دارويي و معطر در بوم نظام هاي زراعي ايران توسط )24b )Koocheki et al., براي تعدادي از مناطق مورد بررسي قرار گرفت و تنوع شانون براي اين گياهان حدود 6/2 گزارش شد. همچنين ايشان بيان داشتند كه حدود 33 درصد گونه هاي دارويي و معطري كه در ايران كشت و كار مي شود بومي بوده و گونه هاي وارداتي و اصالح شده درصد بسيار كمي از سطح زير كشت را به خود اختصاص داده اند. نقش تنوع زيستي كشاورزي در كاركرد و نهايتا پايداري بوم نظام هاي كشاورزي بخوبي شناخته شده است.)Stinner et al., 1997( با اين وجود خالء يك بررسي كلي و جامع بصورت فالتحليل در مورد وضعيت تنوع زيستي در بوم نظام هاي كشاورزي ايران احساس مي شود. بدون ترديد حفاظت و بهره گيري صحيح از تنوع

3 فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... n i مطالعه جهت محاسبه شاخص تنوع شانون مقدار N بصورت سطح زير كشت محصوالت كشاورزي در هر گروه زيستي كشاورزي بيش از هر چيز در گرو شناخت ويژگي ها و پراكندگي مكاني آن است. بنابراين هدف از اين تحقيق بررسي جامع تنوع زيستي بوم نظام هاي كشاورزي ايران شامل محصوالت باغي غالت علوفه اي صنعتي دارويي حبوبات صيفي جات و سبزيجات در تمامي استان هاي كشور و همچنين بررسي روابط موجود بين تنوع زيستي كشاورزي و عوامل اقليمي در كشور مي باشد. مواد و روش ها جمع آوري اطالعات داده هاي مورد نياز براي اين تحقيق از شهرستان هاي مختلف 36 استان كشور در سال 383 جمع آوري گرديد. اطالعات مربوط به هر شهرستان توسط سازمان جهاد كشاورزي استان ها در پرسشنامه هايي كه به همين منظور تهيه و توزيع شده بود و نيز از طريق مصاحبه هاي موردي با مسئولين مربوطه ثبت گرديد. همچنين اطالعات هواشناسي و اقليمي مربوطه از طريق كليه ايستگاه هاي سينوپتيك هواشناسي هر استان و نيز بعضا مراجعه موردي به مسئولين هر بخش جمع آوري گرديد. تجزیه و تحلیل اطالعات و تعیین شاخص تنوع محصوالت كشاورزي پس از استخراج داده ها و تجزيه و تحليل آنها كليه محصوالت كشاورزي به 8 گروه باغي غالت صنعتي حبوبات دارويي علوفه اي صيفي و سبزيجات طبقه بندي شد. غناي گونه اي با شمارش تعداد گونه هاي زراعي زير كشت در هر استان تعيين گرديد. براي ارزيابي تنوع گونه اي در گروه هاي ذكر شده از شاخص تنوع گونه اي شانون ( H ) كه بر اساس غناي گونه اي و فراواني نسبي گونهها ميباشد طبق معادله )( استفاده شد. معادله )( كه در آن H ni N n i ln ni N )H ( شاخص شانون H تعداد افراد )يا مقدار بيوماس( هر گونه )i امين گونه( و N تعداد كل افراد n i )بيوماس كل( در يك منطقه مي باشد. مقدار N نشاندهنده نسبت يا فراواني نسبي يك گونه است. در اين مورد مطالعه به كل سطح زير كشت در سال زراعي 82-8 براي هر استان از طريق معادله )4( محاسبه گرديد. معادله )4( در اين معادله H p i ln p i p i i سهم امين گونه محصول مورد مطالعه )براي مثال سطح زير كشت گندم در يك استان( از كل سطح زير كشت آن نوع محصول )به عنوان مثال سطح زير كشت غالت در يك استان( مي باشد. همچنين براي بررسي چگونگي پراكندگي محصوالت در سطح كشور از شاخص يكنواخت ي استفاده شد )26 )Gosselin, كه با معلوم بودن شاخص شانون از طريق معادله 3 قابل محاسبه است. H J ln S معادله )3( كه در آن J شاخص يكنواختي H شاخص تنوع شانون و S تعداد گونه ها )يا سطح زير كشت گونه هاي گياهي( مي باشد. اين شاخص معياري از شدت يكنواختي توزيع تعداد يا سطح زير كشت گونه هاي گياهي موجود در گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي بوده و مقدار آن مساوي يا كوچكتر از مي باشد. هرچه ميزان J به يك نزديك تر باشد به معني يكنواختي بيشتر سطح زير كشت گونه هاي يك محصول )مثال گونه هاي مختلف غالت از قبيل جو گندم برنج و...( و هرچه به صفر نزديكتر باشد نشاندهنده غالبيت يك محصول )مثال گندم در غالت( مي باشد. گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي مربوط به 36 استان كشور بر اساس تنوع زيستي كشاورزي توسط نرم افزار SAS در معرض تجزيه كالستر قرار گرفتند و استان 1 Evenness Index

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 2 هاي مختلف بر اساس سطح تشابه تنوع زيستي كشاورزي )4/83%( خراسان رضوي )2/8%( و مازندران )6/4%( دسته بندي و در نقشه ايران نشان داده شد. تعیین تنوع آلفا )α( و بتا )β( براي اندازه گيري تنوع آلفا و بتا از رابطه ي غناي گونه اي و مساحت )1962 )Preston, بر اساس معادله 2 استفاده شد. S C z A )2( را مي توان 2 معادله بيان كرد )معادله 6(: )6( كه در اين معادله مي باشد. با تبديل لگاريتمي بصورت خطي LogS LogC Z LogA S غناي گونه اي و A C مساحت منطقه وZ ضرايب ثابت بوده كه بترتيب بيانگر تعداد گونه ها يا غناي گونه اي در كوچكترين مساحت و سرعت افزايش غناي گونه اي با افزايش مساحت مي باشند. عرض از مبدا معادله 6 يعني C بيانگر تنوع آلفا و شيب معادله )Z( بيان كننده تنوع بتا مي باشد. در اين مطالعه مقايسه تنوع آلفا و بتا در ميان گونه هاي زراعي چهار منطقه آب و هوايي مختلف كشور شامل: اقليم خزر سواحل مرطوب جنوبي و گرم و خشك فالت مركزي معتدل و مرطوب گرم و ايران سرد كوهستاني ( Famili, Yousefi and 28( انجام شد. بدين منظور غناي گونه هاي زراعي استان هاي هر منطقه بعنوان C و مساحت هر استان بعنوان A منظور شد و معادله مورد نظر برازش داده شد. نتایج و بحث سطح زیر كشت محصوالت كشاورزي در ایران نتايج نشان داد كه بين استان هاي مختلف كشور از نظر سطح زير كشت محصوالت مختلف كشاورزي اختالف چشم گيري وجود دارد )جدول (. غالت )6/4%( و محصوالت باغي )46/%( بيشترين سطح زير كشت در كشور را دارا مي باشند و نباتات علوفه اي )2/6%( گياهان صنعتي )2/4%( حبوبات )6/6%( سبزيجات )3/2%( و گياهان جاليزي )3/( به ترتيب در رتبههاي بعدي قرار دارند و گياهان دارويي با 6/2 درصد سطح زير كشور محصوالت مختلف كمترين سطح زير كشت را دارا مي باشند )جدول 4 (. استان هاي كرمان )8/84%( فارس به ترتيب بيشترين و استان هاي ايالم )6/8%( و قم )6/2%( به ترتيب كمترين سطح زير كشت محصوالت باغي را به خود اختصاص داده اند. استان هاي كرمان فارس خراسان رضوي و مازندران حدود نيمي )22/6%( از سطح زير كشت محصوالت باغي را دارا بودند )جدول 4 (. در بين محصوالت باغي پسته انگور و خرما به ترتيب با /8% /8% و 3/6% سطح باغات كشور باالترين سهم سطح با زير كشت محصوالت باغي را در سال زراعي 8-82 شامل مي شوند )21.)Jihad-e-Agriculture, در بين محصوالت زراعي مختلف كشت غالت نظام غالب بوده و حدود 6/4 درصد از كل سطح زير كشت كشور را شامل مي شود )جدول 4 (. در سال زراعي 8-82 استان هاي فارس زنجان كرمانشاه خوزستان و همدان به ترتيب /8 2/6 2/4 8/ /2 و 36/6 درصد در مجموع حدود درصد از سطح زير كشت غالت را دارا مي باشند )جدول 4 (. گندم با حدود 22 درصد سطح زير كشت غالت در كشور بيشترين سطح زير كشت غالت را بخود اختصاص داده است و به جزء استان هاي شمالي از قبيل گيالن و مازندران كه برنج نظام زراعي غالب در آنها مي باشد در ديگر مناطق كشور در گروه غالت گندم كشت غالب مي باشند )21.)Jihad-e-Agriculture, اين خود مي تواند بدليل خصوصيات اقليمي متفاوت استان هاي حاشيه درياي خزر خصوصا بارندگي باالي آن باشد كه شرايط الزم جهت توسعه كشت برنج را در اين مناطق فراهم آورده است. )1995 )Gliessman, نشان داد كه از نظر اكولوژيكي شرايط اقليمي متفاوت اساس شكل گيري تنوع در اكوسيستم هاي زراعي جهان مي باشد. )24a )Koocheki et al., نيز با بررسي نظام هاي زراعي ايران در ميان گروه هاي اصلي محصوالت زراعي كشت گندم و برنج را به عنوان دو نظام زراعي اصلي در كشور معرفي كردند. در مطالعات ديگر نيز وجود دو سيستم مبتني بر برنج و گندم به عنوان نظام هاي زراعي اصلي قاره آسيا مورد تاييد قرار داده اند )23 al.,.)ladha et در حال حاضر تقريبا نيمي از اراضي كشاورزي جهان زير كشت غالت است.)Altieri, 1999; Bajwa, 1995( چنانچه مصرف مستقيم وغير مستقيم )علوفه و تغذيه دام( غالت به هم افزوده شوند حدود 2 درصد كالري مصرفي جهان از اين گياهان تامين مي شود )2.)Sarris, 1 Species- Area relationship

6 فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... ذكر شد بيش از 86% از سطح زير كشت حبوبات بصورت ديم مي باشد و بنظر مي رسد ناحيه شمال غربي ايران از نظر خصوصيات اقليمي و نياز آبي شرايط مناسبي براي كشت و كار حبوبات باشد كه خود باعث توسعه كشت اين محصوالت در اين منطقه جغرافيايي از ايران شده است. نباتات علوفه اي نيز با سطح زير كشت 364666 هكتار حدود 2/66 درصد از كل سطح زير كشت كشور را در سال زراعي 38-82 شامل شد كه استان هاي آذرباييجان شرقي آذرباييجان غربي و اردبيل به ترتيب با 6/4 4/2 و /6 درصد بيشترين سطح زير كشت و استان هاي بوشهر گيالن ايالم و خوزستان بترتيب با 6/8 6/68 6/68 و 6/63 درصد به ترتيب كمترين سطح زير كشت نباتات علوفه اي را دارا مي باشند )جدول و 4 (. حدود 2/3 درصد از سطح زير كشت نباتات علوفه اي تنها مربوط به كشت يونجه مي باشد.)Jihad-e-agriculture, 21( حبوبات تنها 3/22 درصد از كل سطح زير كشت محصوالت كشاورزي را به خود اختصاص داده اند )جدول 4 (. طبق گزارشات سازمان جهاد كشاورزي از كل سطح برداشت حبوبات 2/3 درصد بصورت كشت آبي و 84/ درصد بصورت ديم مي باشد كه بنظر مي رسد با توجه بحران كاهش ظرفيت آب در كشور كشت و كار اين محصوالت كم توقع از نظر مواد غذايي و رطوبت مي تواند راه مناسبي در بهبود پايداري كشاورزي ايران مدنظر قرار داد. از كل سطح زير كشت حبوبات در ايران )32666 هكتار( استان هاي كرمانشاه )42/4( كردستان )/2%( لرستان )3/3%( آذرباييجان شرقي )8/3%( و آذرباييجان غربي )8/%( به ترتيب بيشترين سطح زير كشت حبوبات را به خود اختصاص داده اند )جدول و 4 (. در مجموع بنظر مي رسد ناحيه شمال غربي ايران كه شامل استان هاي مذكور مي باشد به تنهايي بيش از نيمي )4/8%( از سطح زير كشت حبوبات را شامل مي شود. همانطور كه محصوالت صنعتي با سطح زير كشت حدود 646666 هكتار حدود 2/4 درصد از كل سطح زير كشت كشور را شامل مي شوند. استان هاي گلستان )43/6%( خراسان رضوي )/4%( خوزستان )3/2%( و مازندران )6/4%( به ترتيب بيشترين و استان هاي كهگيلويه و بويراحمد ايالم و زنجان به ترتيب با 6/3 6/6 و 6/8 درصد كمترين سطح زير كشت گياهان صنعتي را به خود اختصاص داده اند )جداول و 4(. گياهان صنعتي غالب در استان خراسان رضوي پنبه و چغندر قند گلستان پنبه و توتون خوزستان نيشكر و مازندران كلزا مي باشند 21(.)Jihad-e-agriculture, سبزيجات حدود 3/28 درصد از كل سطح زير كشت محصوالت كشاورزي در ايران را شامل مي شود كه استان هاي اصفهان همدان فارس آذرباييجان شرقي هرمزگان و خراسان رضوي در مجموع حدود 26 درصد از سطح زير كشت سبزيجات را دارا هستند )جدول 4 (. بنظر مي رسد از بين انواع محصوالت كشاورزي سبزيجات پراكندگي يكنواخت تري را در كشور دارا باشند كه نتايج جدول 2 بخوبي اين موضوع را تاييد مي كند چنانكه مشاهده مي شود از بين تمامي محصوالت كشاورزي گروه سبزيجات داراي بيشترين شاخص يكنواختي )6/3( مي باشند. محصوالت جاليزي نيز با سطح زير كشت حدود 43666 هكتار سهم اندكي )4/%( از كل سطح زير كشت كشور را شامل مي شود. در اين ميان استان هاي خراسان رضوي كرمان فارس و هرمزگان به ترتيب با /2 3/ 3/8 و /6 درصد بيشترين سطح زير كشت گياهان جاليزي را دارا هستند بطوريكه اين چهار استان به تنهايي حدود نيمي )2/4%( از سطح زير كشت گياهان جاليزي كشور را به خود اختصاص داده اند )جدول و 4 (. هندوانه خربزه و خيار به ترتيب با 42/4 38/4 و 42/3 درصد گياهان جاليزي غالب كشور هستند ( Jihad-e-Agriculture, 21(. گياهان دارويي نيز سهم ناچيزي )6/2 درصد( از كل سطح زير كشت كشور را به خود اختصاص داده اند كه استان هاي خراسان رضوي گلستان و فارس بيشترين سهم را دارا هستند )جدول 4 (. كه در اين ميان زعفران و زيره سبز بيشترين سطح زير كشت را دارا مي باشند. تنوع محصوالت مختلف كشاورزي در ایران از نظر غناي گونهاي محصوالت كشاورزي بين استان هاي مختلف كشور اختالف زيادي وجود دارد بطوريكه استان هاي فارس خراسان رضوي و سيستان و بلوچستان بترتيب با 68 4 و 62 گونه زراعي و باغي بيشترين و استان هاي بوشهر و هرمزگان بترتيب با 43 و 3 گونه كمترين غناي گونه اي را شامل مي شوند )جدول 3 (. همانطور كه 1987( Alcorn, )Oldfield and گزارش كردند تنوع نظام هاي زراعي در درجه اول تحت تاثير تنوع

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( اقليمي بوده و بعد از آن به تنوع خصوصيات خاك )كه خود متاثر از تنوع اقليمي مي باشد( مربوط مي شود بنظر مي رسد غناي گونه اي باالي استان فارس بدليل تنوع اقليمي باالي اين استان باشد چراكه نواحي جنوبي اين استان تحت تاثير اقليم گرم و معتدل جنوبي از سمت شمال تحت تاثير اقليم سرد رشته كوه زاگرس و نواحي شرقي اين استان نيز داراي اقليم گرم و خشك فالت مركزي ايران مي باشند )28 Famili,.)Yousefi and در عوض استان هاي بوشهر و هرمزگان تنها داراي اقليم گرم و معتدل جنوبي بوده كه خود شرايط كشت و كار گياهان خاصي را در اين دو استان باعث شده و غناي گونه اي محصوالت كشاورزي را كاهش داده است. جدول 7 - سطح زیر كشت )هکتار( گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي در استان هاي مختلف ایران صنعتي جالیزي سبزیجات علوفه اي حبوبات غالت دارویي باغي نام استان 3238 66 48432 222 4632 33622 3362 62828 آذربایجان شرقي 433 268 3 323 6266 46463 4 68424 آذربایجان غربي 823 42 44666 348 322 362262-3242 اردبیل 884 2626 3633 63233 2422 83 36 8664 اصفهان 3 268 3 33 63 2264 26 2666 ایالم 2844 268 888 866 6 34863 33 2682 بوشهر 4422 2438 23 6236 323 382 63824 تهران 886 2 646 42384 832 26662-2462 چهارمحال و بختیاري 4846 648 326 46433 822 288 4682 28328 جنوبي خراسان 22263 633 4844 6623 3283 2268 3426 8233 خراسان رضوي 6664 46 33 36 8666 3383 364 3323 خراسان شمالي 24462 42 23 663 3632 283262 4464 633 خوزستان 328 363 223 4382 22 66242 2224 683 زنجان 666 6624 2423 3683 363 63334 633 32632 سمنان 36 6222 833 46236 68 22262 32 2268 سیستان و بلوچستان 3666 863 362 3683 4322 62363 866 336636 فارس 2338 236 24 6486 66 34233-24 قم 486 3822 328 268 82 32336 62 2622 قزوین 422 3236 3323 2663 8233 26432-3236 كردستان 3326 36333 4868 62288 368 3226 8686 2846 كرمان 8836 32 6663 443 86 23243 6383 2443 كرمانشاه 28 466 226 263 23 6842 6 48684 كهگیلویه 4633 224 4633 43633 3288 24342 483 3328 گلستان 224 624 328 264 3623 33323 86 32 گیالن 6284 6338 648 4322 324 42323 4366 63388 لرستان 823 6328 642 264 3624 4663 66 2423 مركزي 63846 468 4264 4864 4846 436248 2633 32836 مازندران 4322 2236 32636 36 4626 26243 36 6388 همدان 4268 2283 4246 446 48 44664 466 24323 هرمزگان 333 33 4862 832 43 32433 62 2683 یزد 646666 43666 23666 364666 32666 2636666 2332 466666 كل

...يزرواشك يتسيز عونت ليلحت ارف 2-1 لودج ناریا فلتخم ياه ناتسا رد يزرواشك تلاوصحم فلتخم ياه هورگ تشكریز حطس دصرد ناتسا مان يغاب يیوراد تلاغ تابوبح يا هفولع تاجیزبس يزیلاج يتعنص يقرش ناجیابرذآ 2/63 /8 2/ 8/32 4/38 /63 4/43 /8 يبرغ ناجیابرذآ 2/44 6/4 4/32 8/3 6/4 4/63 /64 3/ لیبدرا /42-2/32 2/38 /6 2/8 6/66 3/62 ناهفصا 3/2 /6 4/36 6/ 6/6 2/68 4/4 /8 ملایا 6/8 6/33 6/36 6/43 6/8 6/4 2/32 6/3 رهشوب /63 6/66 4/24 كدنا 6/68 2/68 /2 6/34 نارهت 4/ 6/63 /3 6/2 6/2 3/28 4/2 6/23 يرایتخب و لاحمراهچ /2 - /6 /46 4/6 /4 6/6 6/3 ناسارخ يبونج /3 2/6 6/3 6/4 4/3 6/24 4/24 2/6 يوضر ناسارخ 2/8 46/22 6/88 /3 6/33 6/23 3/86 2/2 يلامش ناسارخ /66 3/44 4/23 4/63 /3 /32 6/8 4/3 ناتسزوخ 4/36 /42 /84 6/22 6/63 3/66 2/6 3/26 ناجنز 4/6 2/4 2/ /4 4/82 3/83 6/3 6/8 نانمس /36 3/23 6/82 /3 6/3 /6 3/23 /33 ناتسچولب و ناتسیس 4/2 /48 /63 6/43 4/2 /34 4/3 6/32 سراف 4/83 6/22 8/63 3/34 3/26 /24 /2 6/82 مق 6/2-6/2 6/64 /68 6/46 6/63 6/82 نیوزق 4/32 3/ /83 4/2 2/48 4/63 3/ 6/63 ناتسدرك /36 - /3 /3 2/42 2/2 /2 6/2 نامرك 8/84 2/8 /86 6/26 /62 6/28 3/6 /3 هاشنامرك /2 3/32 /32 42/3 /42 4/42 /8 /8 هیولیگهك /63 6/63 /6 6/46 6/24 6/38 6/22 6/6 ناتسلگ /46 4/33 /64 /2 3/ 6/2 2/32 44/32 نلایگ 2/3 2/86 4/22 6/6 6/68 6/26 4/4 6/42 ناتسرل 4/68 /43 3/22 3/3 4/3 /3 3/8 /62 يزكرم /8 6/43 3/62 2/2 2/42 3/62 4/4 /6 ناردنزام 6/4 4/42 2/ 6/2 4/43 6/3 6/22 6/46 نادمه 4/33 6/66 /22 3/22 /28 2/22 4/83 4/2 ناگزمره 4/84 /3 6/3 كدنا 6/64 6/86 /23 6/22 دزی 4/3 6/32 6/28 6/63 /46 6/4 / 6/46 لك 46/ 6/2 6/4 6/63 2/66 3/2 4/3 2/

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 8 جدول 3 - میزان غناي گونه اي استان هاي مختلف و شاخص تنوع زیستي شانون گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي در شاخص شانون ( H ) نام استان غناي گونه باغي دارویي غالت ایران حبوبات صنعتي سبزیجات جالیزي علوفهاي كل /66 /64 6/38 /6 6/3 6/22 6/3 6 /38 /62 /6 6/83 6/2 6/6 /62 /62 /2 6/28 6/33 6/83 /2 6/28 6/32 6/33 6/3 6/22 6/38 /6 6/33 /6 6/33-6/22 6/42 6/62 6/83 6/62 6/2 6/22 6 /8 6/3 6/6 6/42 6/82 6/2 6/ 6/2 6/8 6/23 6/3 6/2 6/ 6/28 6/26 6/2 6/6 6/83 6/86 6/46 6/68 6/3 6/3 6/6 /46 / /32 /3 6/44 /33 6/26 /43 6/36 6/23 6/23 6/22 6/26 6/ 6/23 6/36 /34 /6 4/4 2 23 32 آذربایجان شرقي آذربایجان غربي اردبیل اصفهان اندك اندك /32 /8 /46 /48 6 /66. 6/36 6/8 6/22 6/82 /66 6/66 6/ /36 6/48 6/88 /64 6/83 6/32 6/2 /63 6/8 6/3 /6 6/3 6/34 6/82 /33 6/82 /62 6/32 6/8 6/32 6 /44 /32 / 6/33 /3 /3 /6 6/32 /3 6/46 6/3 6/26 6/38 /4 6/36 /3 6/2 /36 6/8 6/8 6/ / 6/33 6/83 /46 6/24 /6 6/46 6 /62 6/26 6/8 6/36 6/28 6/2 /63 6/3 /42 6/26 /66 / 6/36 /66 6/6 /36 6/26 6/2 6/23 6/82 6/ /63 /63 6/8 6/33 6/26 6/3 6/ 6/23 6/6 4/36 4/3 66 66 ایالم بوشهر اندك اندك اندك 6/3 6/42 6/26 4/63 43 24 تهران چهارمحال و بختیاري اندك اندك 6 /33 /62 6/62 6/2 6/6 / 6/2 6/8 6/84 6/68 6/66 6/2 6/6 6/66 6/6 6/3 6/23 /2 6/62 6/33 6/8 6 /26 6/2 6/23 6/6 6/6 6/3 6/2 6/22 6/83 6/68 6/22 6/38 6/83 6/84 6/8 6/23 6/3 6/4 6/23 6/22 6/62 6/32 6/28 6/64 6/3 /4 4/4 4/62 4/6 /8 33 6 62 2 2 خراسان جنوبي خراسان رضوي خراسان شمالي خوزستان زنجان اندك 6/6 6/2 6/8 6/28 /84 4/66 /26 4/23 /6 22 26 68 4 22 سمنان سیستان و بلوچستان فارس قم قزوین اندك 6/44 4/62 4/63 2 كردستان 22 كرمان اندك 6/42 6/46 4/2 4/2 / 66 28 26 كرمانشاه كهگیلویه گلستان اندك 6/6 6/48 6/46 6/22 6/24 6/46 4/4 /3 /88 /83 4/63 /3 /28 63 63 62 66 6 26 3 گیالن لرستان مركزي مازندران همدان هرمزگان یزد اندك اندك /63 6/3 6/86 6/2 6/26 6/4 /3 /36 66 میانگین 28 بطور كلي نتايج نشان داد كه شاخص تنوع زيستي شانون در اكثر استان ها و محصوالت كشاورزي ايران پايين مي باشد. )جدول 3 (. صرفنظر از گياهان دارويي كه داراي تنوع بسيار پاييني در كشور مي باشند بطور ميانگين بيشترين و كمترين شاخص تنوع زيستي شانون بترتيب مربوط به محصوالت باغي )/36( و محصوالت علوفه اي )6/6( بود. بين گونه هاي زراعي نيز سبزيجات داراي بيشترين ميانگين تنوع زيستي بودند )جدول 3 (. باالترين مقدار تنوع

3 فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... زيستي كشاورزي در ايران مربوط به محصوالت باغي در استان فارس با شاخص تنوع شانون معادل بود 4/23 )جدول 3 (. مقدار تئوريك شاخص شانون براي گونه هاي گياهي در اكوسيستم هاي طبيعي بين صفر تا 6 مي باشد )25.)Magurran, اين مقدار براي اكوسيستم هاي زراعي پايين تر بوده و معموال بين صفر تا 3 گزارش شده است 23( al.,.)smale et بررسي تنوع شانون در بين محصوالت باغي نشان مي دهد كه استان هاي فارس كرمان و خراسان رضوي بترتيب با 4/2 4/62 و 4/23 خوزستان بترتيب با و 6/26 بيشترين و استانهاي بوشهر و /8 كمترين ميزان تنوع زيستي را بخود اختصاص دادند )جدول 3 (. ( et Koocheki )al., 24d نيز با بررسي تنوع زيستي محصوالت باغي نشان دادند كه بيشترين و كمترين ميزان تنوع شانون بترتيب مربوط به استان هاي فارس و بوشهر بود. از طرفي بررسي شاخص يكنواختي در محصوالت باغي نشان داد كه استان هاي فارس )6/22( تهران )6/26( و خراسان رضوي )6/23( بيشترين ميزان شاخص يكنواختي را دارا بودند )جدول 2 (. در يك بوم نظام تنوع گونه اي تنها بوسيله تعداد گونه ها تعيين نمي شود بلكه يكنواختي پراكندگي گونه ها در بوم نظام نيز عامل مهمي در تعيين تنوع زيستي بحساب مي آيد )26.)Gosselin, همانطور كه مشاهده مي شود )جدول 6( بين تنوع شانون و يكنواختي گونه اي همبستگي مثبت و معني داري ).5 < p( وجود دارد. بدين معني كه هرچه يكنواختي گونه اي بيشتر باشد نشان دهنده اينست كه سطح زير كشت گونه هاي گياهي در هر استان يكنواخت تر بوده و غالبيت يك يا چند گونه كاهش مي يابد تنوع شانون بهبود مي يابد. همانطور كه در جداول مشاهده مي شود تمام 3 و 4 استان هايي كه تنوع شانون محصوالت باغي در آنها باالي 4 مي باشد )بجز استان مازندران( شاخص يكنواختي آنها نيز باالي /6 مي باشد. استان مازندران داراي 32 گونه باغي بود كه از اين بين پرتقال و نارنگي بيش از 6 درصد سطح زير كشت اين استان را به خود اختصاص دادند كه غالبيت اين دو گونه خود باعث كاهش شاخص يكنواختي )6/22( اين استان شد. نتايج نشان داد كه در گروه محصوالت دارويي استان هاي خراسان رضوي )6/64( آذربايجان شرقي )6/23( خراسان جنوبي )6/28( و فارس )6/28( داراي بيشترين تنوع بودند )جدول 3 (. از بين گياهان دارويي در ايران زيره سبز و زعفران بترتيب با 46/2 و 8/8 درصد از سطح زير كشت گياهان دارويي بيشترين سطح زير كشت را به خود اختصاص دادند )21.)Jihad-e-Agriculture, در مورد غالت كمترين مقدار شاخص تنوع شانون مربوط به استان گيالن )6/3( بود )جدول 3 (. در استان گيالن كشت برنج غالب بوده و بيش از 34 درصد سطح زير كشت غالت اين استان در سال زراعي 38-82 مربوط به اين گياه بود )21 )Jihad-e-Agriculture, كه خود باعث كاهش شاخص تنوع شانون در اين استان شد. شاخص يكنواختي پايين در اين استان )6/8( نيز اين نكته را تائيد مي كند. استان هاي هرمزگان اصفهان كرمان و فارس نيز بترتيب با 6/83 6/3 6/32 و 6/83 بيشترين تنوع زيستي غالت را دارا بودند )جدول 3 (. 25( al., )Nassiri Mahallati et دليل باال بودن سطح تنوع زيستي شانون در غالت براي استان هاي اصفهان فارس و خراسان را تنوع شرايط اقليمي و امكان كشت انواع گونه هاي خانواده غالت گزارش كردند. همچنين )24c )Koocheki et al., با بررسي تنوع واريته هاي گندم بيان كردند كه استان هاي فارس و خراسان بيشترين غناي واريته اي و نيز شاخص تنوع شانون براي گندم را دارا بودند. بررسي جدول 2 نشان مي دهد كه باالترين شاخص يكنواختي در گروه غالت مربوط به استان هرمزگان )6/8( بود )جدول 2 ( كه خود مي تواند يكي از داليل باال بودن شاخص تنوع شانون در اين استان باشد. در مورد حبوبات نيز استان هاي لرستان زنجان خراسان جنوبي و يزد بترتيب با /62 / /2 و /63 بيشترين و استان هاي بوشهر تهران و كرمانشاه كمترين تنوع را نشان دادند )جدول 3 (. نكته جالب اينجاست كه استان كرمانشاه با اينكه بيشترين سطح زير كشت حبوبات در كشور )86 هكتار( را دارا بود )جدول ( ولي داراي شاخص تنوع شانون بسيار پاييني )6/66( بود. اين موضوع مي تواند بدليل شاخص يكنواختي پايين حبوبات )6/68( در اين استان باشد )جدول 2 (. كه به نوبه خود بدين علت است كه بيش از 32 درصد از سطح زير كشت حبوبات در اين استان مربوط به نخود بوده )21 )Jihad-e-Agriculture, و غالبيت اين گياه شاخص يكنواختي حبوبات استان مذكور را كاهش چشم گيري داد. باالترين مقدار شاخص يكنواختي نيز در استان

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 6 هاي يزد )6/83( خراسان جنوبي )6/82( زنجان )6/83( آذرباييجان شرقي )6/83( و لرستان )6/83( بدست آمد )جدول 2 ( كه خود مي تواند در باال بودن تنوع زيستي اين استان ها نقش داشته باشد. بيشترين تنوع زيستي گياهان صنعتي نيز بترتيب در استان هاي گلستان آذربايجان شرقي فارس و اصفهان با /42 /33 /36 و /46 بدست آمد )جدول 3 (. جدول 4- شاخص یکنواختي در گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي ایران جالیزي سبزیجات صنعتي حبوبات غالت دارویي باغي استان 6/8 6/3 6/84 6/83 6/32 6/8 6/6 آذربایجان شرقي 6/83 6/8 6/66 6/3 6/34 6/6 6/6 آذربایجان غربي اندك 6/46 6/33 6/26 6/66 اندك 6/3 اردبیل 6/3 6/26 6/22 6/28 6/ 6/43 6/24 اصفهان 6/86 6/8 6/38 6/2 6/28 اندك 6/6 ایالم 6/8 6/23 6/3 اندك 6/24 اندك 6/48 بوشهر 6/34 6/2 6/3 اندك 6/26 6/6 6/26 تهران 6/66 6/ 6/28 6/2 6/62 اندك 6/62 چهارمحال و بختیاري 6/6 6/38 6/22 6/82 6/6 6/46 6/ خراسان جنوبي 6/68 6/86 6/63 6/38 6/22 6/3 6/23 خراسان رضوي 6/2 6/2 6/3 6/6 6/26 6/4 6/3 خراسان شمالي 6/ 6/36 6/22 6/26 6/26 اندك 6/3 خوزستان 6/26 6/82 6/ 6/83 6/8 6/62 6/68 زنجان 6/66 6/23 6/32 6/2 6/68 6/4 6/2 سمنان 6/22 6/8 6/62 6/ 6/63 6/6 6/38 سیستان و بلوچستان 6/38 6/32 6/23 6/63 6/6 6/46 6/22 فارس 6/46 6/6 6/8 6/63 6/63 اندك 6/2 قم 6/2 6/4 6/2 6/26 6/6 6/6 6/ قزوین 6/22 6/43 6/86 6/3 6/2 اندك 6/2 كردستان 6/2 6/36 6/3 6/22 6/8 6/42 6/26 كرمان 6/88 6/82 6/3 6/68 6/68 6/63 6/ كرمانشاه 6/34 6/6 6/32 6/66 6/6 اندك 6/3 كهگیلویه 6/22 6/8 6/3 6/ 6/6 6/63 6/8 گلستان 6/4 6/43 6/2 6/24 6/8 6/4 6/66 گیالن 6/3 6/32 6/3 6/83 6/22 6/3 6/63 لرستان 6/83 6/4 6/23 6/2 6/23 6/8 6/ مركزي 6/ 46/4 6/28 6/2 6/44 6/3 6/22 مازندران 6/ 6/28 6/22 6/4 6/28 6/8 6/ همدان 6/4 6/82 6/86 اندك 6/8 اندك 6/6 هرمزگان 6/3 6/2 6/2 6/83 6/62 6/48 6/38 یزد 6/ 6/3 6/ 6/66 6/64 6/4 6/6 میانگین علوفه اي 6/8 6/32 6/28 6/8 6/28 6/33 6/2 6/22 6/33 6/63 6/36 6/22 6/4 6/3 6/26 6/4 6/33 6/3 6/3 6/3 6/2 6/2 6/68 6/63 6/8 6/24 6/8 6/63 6/33 6/33 6/6

فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... متغیر جدول 2- ضرایب همبستگي بین شاخص هاي تنوع عملکرد سطح زیر كشت و شاخص هاي اقلیمي ایران تنوع زیستي غناي گونه اي شاخص یکنواختي سطح زیر كشت عملکرد درجه حرارت بارندگي تنوع زیستي 6/32 غناي گونه اي 6/36 * 6/88 شاخص یکنواختي ns 6/34 ns 6/42 ns 6/ سطح زیر كشت * 6/86 * 6/32 ns 6/42 ns 6/62 عملکرد 6/2 ns 6/64 * 6/32 6/22 * 6/ درجه حرارت ns -6/63 ns -6/42 ns -6/23 ns 6/ ns 6/ ns -6/8 بارندگي ميان گروه هاي اصلي محصوالت كشاورزي ايران بطور كلي استان هاي كشور از نظر تنوع زيستي شانون در 2 گروه اصلي قرار گرفتند )شكل (. استان هاي فارس كرمان هرمزگان سيستان و بلوچستان خراسان رضوي و جنوبي اصفهان سمنان مازندران همدان آذرباييجان شرقي و آذرباييجان غربي همگي در يك گروه قرار گرفتند كه تنوع تمامي اين استان ها باالي يك بود. از طرفي استان هاي گيالن بوشهر قم و كهكيلويه و بوير احمد نيز در يك گروه قرار گرفته و با تنوع زير 6/6 كمترين تنوع را شامل مي شدند )شكل (. همانطور كه در شكل مشاهده مي شود استان هاي قسمت هاي مركزي )به استثناي يزد( شرقي و جنوبي كشور تنوع باالتري داشتند. اكثر استان هايي كه در اين مناطق قرار دارند استان هاي پهناوري بوده و در هر استان چند اقليم متفاوت مشاهده مي شود. از آنجا كه تنوع بوم نظام هاي كشاورزي تا حد زيادي وابسته به تنوع اقليمي مي باشد )1995 )Naeem, تنوع باالتر اين استان ها ممكن است تحت تاثير اقليم هاي متفاوت آنها باشد. از طرف ديگر همانطور كه نتايج جدول 6 نشان مي دهد همبستگي مثبت و معني داري بين درجه حرارت و تنوع زيستي محصوالت كشاورزي وجود داشت. بنظر مي رسد درجه حرارت باالتر احتمال خطر سرمازدگي در اين استان ها را كاهش داده و امكان كشت گونه هاي گياهي بيشتري خصوصا در مورد محصوالت باغي را ايجاد كرده است. برخي از گزارشات تاييد كرده اند نتايج نشان داد كه در بين گياهان زراعي گروه سبزيجات هم تنوع شانون و هم شاخص يكنواختي بيشتري نسبت به ديگر محصوالت زراعي داشتند كه از اين ميان استان هاي قم اردبيل و چهار محال و بختياري بترتيب با 6/46 6/44 و 6/44 كمترين و استان هاي خراسان جنوبي آذرباييجان شرقي خوزستان و فارس به ترتيب با /32 /3 /32 و /3 بيشترين تنوع زيستي را دارا بودند )جدول 3 (. در گروه سبزيجات از نظر شاخص يكنواختي نيز بين استان هاي كشور اختالف زيادي وجود داشت بطوريكه استان هاي خراسان جنوبي )6/38( آذربايجان شرقي )6/3( و خوزستان )6/32( داراي بيشترين و استان هاي زنجان با 6/ كمترين شاخص يكنواختي را داشتند )جدول 2 (. بيشترين و كمترين مقدار تنوع زيستي و شاخص يكنواختي براي گياهان جاليزي در استان هاي فارس و اردبيل بدست آمد )جدول 3 و 2 (. در بين گياهان زراعي نباتات علوفه اي كمترين مقدار تنوع زيستي شانون )6/6( را در سال زراعي 38-82 شامل مي شدند )جدول 3 (. استان هاي اصفهان لرستان و خوزستان بترتيب با 6/83 6/83 و 6/82 باالترين و استان هاي زنجان مازندران و آذربايجان غربي بترتيب با 6/46 6/2 و 6/42 كمترين تنوع را داشتند. مقايسه شاخص تنوع شانون محصوالت كشاورزي براي تمامي استان هاي كشور نشان مي دهد كه بطور كلي استان هاي فارس )/2( خراسان رضوي )/6( اصفهان )/6( و كرمان )/2( بيشترين و استان هاي گيالن )6/3( كهكيلويه و بوير احمد )6/32( بوشهر )6/22( و قم )6/28( كمترين تنوع زيستي را دارا بودند )جدول 3 (. تجزيه كالستر استان هاي كشور از نظر تنوع زيستي نشان مي دهد كه علي رغم نواسانات موجود در كه هر ساله سرما )خصوصا سرماي بهاره( خسارات زيادي به محصوالت زراعي و باغي وارد مي كند ( al., Azizi et 28( احتمال اين خسارت در مناطق كوهستاني و سردتر كشور باالتر بوده و امكان كشت بسياري از گونه ها را نسبت به مناطق گرم تر كشور محدود مي كند.

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 4 همبستگي معني داري بين ميانگين بارندگي ساالنه استان هاي كشور و تنوع زيستي آنها مشاهده نشد )جدول 6 (. از آنجايي در مناطق گرم و خشك كشور كه ميانگين بارندگي در آنها پايين بوده و رودخانه هاي دائمي براي آبياري وجود ندارد كشاورزان از آب هاي زير زميني براي آبياري محصوالت كشاورزي بهره مي برند از اين طريق وابستگي به بارندگي و رودخانه هاي دائمي را كاهش داده اند كه خود مي تواند در عدم همبستگي كشت و كار گونه هاي گياهي و تنوع آنها به ميانگي بارندگي اين مناطق بسيار تاثير گذار باشد. تنوع آلفا و بتا در اقلیم هاي مختلف ایران تنوع آلفا و بتا براي اقليم هاي مختلف ايران در جدول نشان داده شده است. همانطور كه مشاهده مي شود اقليم معتدل و مرطوب خزري بيشترين و اقليم گرم و مرطوب جنوبي كمترين تنوع آلفا را دارا مي باشند. اقليم گرم و خشك فالت مركزي ايران و اقليم معتدل و مرطوب خزري به ترتيب بيشترين و كمترين تنوع بتا را شامل مي شدند )جدول (. تنوع آلفا نشان دهنده تعداد گونه هاي گياهي موجود در حداقل مساحت از واحدهاي نمونه گيري )استان هاي موجود در هر اقليم( مي باشد و بر اساس معادله 2 شيب اين خط نشان دهنده تنوع بتا مي باشد. يعني هرچه گونه هاي بين استان ها با شيب بيشتري تغيير كند تنوع بتا باالتر خواهد بود. )1997 )Stohlgren, نشان دادند كه تنوع بتا شاخصي از گراديان هاي محيطي در يك منطقه مي باشد و افزايش اين نوع تنوع وجود تغييرات قابل توجه محيطي را با افزايش مساحت مشخص مي سازد. باال بودن تنوع بتا در اقليم گرم و خشك فالت مركزي ايران نشان دهنده تنوع قابل توجه اقليمي در استان هاي موجود در اين اقليم بوده و در نتيجه با افزايش مساحت غناي گونه اي بشدت افزايش يافته است در حاليكه در اقليم معتدل و مرطوب خزري كه از يكنواختي بيشتري برخوردار مي باشد با افزايش مساحت غناي گونه اي تغيير چنداني نمي كند. اقليم معتدل و مرطوب جنوبي نيز بعد از اقليم معتدل خزري كمترين تنوع بتا را داشت كه نشاندهنده يكنواختي اقليمي در اين اقليم مي باشد. )25 al., )Nassiri Mahallati et نيز با مطالعه تنوع آلفا و بتا براي چند استان كشور بيشترين )/3( و كمترين )6/23( ميزان تنوع آلفا را بترتيب براي استان هاي گيالن و فارس گزارش كردند. نامبردگان كمترين تنوع بتا را براي استان گيالن )6/6( و بيشترين مقدار آن را براي استان خراسان )6/3( گزارش نمودند. ( McCoy, Connor and 1979( شيب خط رگرسيون بين غناي گونه اي و مساحت را در اكوسيستم هاي طبيعي بين 6/6-6/4 برآورد كردند. Nassiri Mahallati, et al, (25( نيز ميزان تنوع بتا را براي چند استان كشور در محدوده 6/4-6/ گزارش كردند كه پايين تر از بوم نظام هاي زراعي مي باشد. در اين تحقيق نيز دامنه شيب خط رگرسيون )تنوع بتا( براي اقليم هاي مختلف كشور در محدوده 6/62-6/2 بدست آمد. اقلیم C جدول 1- میزان تنوع آلفا )α( و بتا )β( در اقلیم هاي مختلف ایران از نظر غناي گونه اي محصوالت كشاورزي معتدل و مرطوب سواحل خزر گرم و مرطوب جنوبي سرد كوهستاني گرم و خشك فالت مركزي ایران R 2 6/26 6/38 6/3 6/83 Z 6/62 6/6 6/2 6/2 C و Z ضرايب معادله 6 بوده كه C )عرض از مبدا( به عنوان برآوردي از تنوع آلفا و Z )شيب خط رگرسيون( برآوردي از تنوع يتا و R2 نيز ضريب همبستگي معادله مي باشد. /24 /3 /6 /2

3 فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... : تنوع زيستي شانون بزرگتر از : تنوع زيستي شانون 6/26- : تنوع زيستي شانون 6/26-6/6 : تنوع زيستي شانون كوچكتر از 6/6 را نشان مي دهند. شکل 7 - پراكندگي تنوع زیستي كشاورزي در ایران. نتیجه گیري نتايج اين تحقيق نشان داد كه از بين گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي در ايران غالت و محصوالت باغي بيشترين سطح زير كشت در كشور را دارا مي باشند و نباتات علوفه اي گياهان صنعتي حبوبات سبزيجات و گياهان جاليزي به ترتيب در رتبههاي بعدي قرار دارند و گياهان دارويي با 6/2 درصد سطح زير كشور محصوالت كشاورزي كمترين سطح زير كشت را شامل مي شدند. شاخص تنوع زيستي شانون در بين گروه هاي مختلف محصوالت كشاورزي نشان داد كه بطور ميانگين بيشترين و كمترين شاخص تنوع زيستي شانون بترتيب مربوط به محصوالت باغي )/36( و گياهان دارويي )6/4( بود. در بين استان هاي مختلف كشور نيز بطور كلي استان هاي فارس )/2( خراسان رضوي )/6( اصفهان )/6( و كرمان )/2( بيشترين و استان هاي گيالن )6/3( كهكيلويه و بوير احمد )6/32( بوشهر )6/22( و قم )6/28( كمترين تنوع زيستي را دارا بودند. تجزيه كالستر استان هاي كشور از نظر تنوع زيستي نشان داد كه علي رغم نوسانات موجود در ميان گروه هاي اصلي محصوالت كشاورزي ايران بطور كلي استان هاي كشور از نظر تنوع زيستي شانون در 2 گروه اصلي قرار گرفتند كه با توجه به همبستگي مثبت و معني داري كه بين درجه حرارت و تنوع زيستي محصوالت كشاورزي مشاهده شد نتايج نشان داد كه استان هايي كه در نواحي مركزي و شرقي كشور قرار داشتند تنوع باالتري نسبت به استان هاي شمالي و غربي كشور داشتند. از نظر تنوع آلفا و بتا بين اقليم هاي مختلف ايران مشاهده شد كه اقليم معتدل و مرطوب خزري بيشترين و اقليم گرم و مرطوب جنوبي كمترين تنوع آلفا را دارا بودند و نيز اقليم گرم و خشك

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 2 فالت مركزي ايران و اقليم معتدل و مرطوب خزري به ترتيب بيشترين و كمترين تنوع بتا را دارا مي باشند. فردوسي بخاطر تقبل هزينه و فراهم سازي شرايط اجراي اين تحقيق قدر داني مي شود. سپاسگزاري بدين وسيله از معاون محترم پژوهشي دانشگاه فردوسي مشهد و مديريت محترم دانشكده كشاورزي دانشگاه Altieri, M. A., 1999. The ecological role of biodiversity in agroecosystems. Agriculture Ecosystems and Environment. 74, 19-31. Azizi, H., Nezami, A., Khazaee, H. R. and Nassiri, M., 28. Evaluation of cold tolerance in wheat (Triticum aestivum L.) cultivars under field condition. Iranian Journal of Field Crop Research. 6, 343-352. (In Persian with English abstract) Bajwa M. A., 1995. Wheat research and production in Pakistan. In: Villarel L. (Ed.) Wheats for More Tropical Environments. Proceedings of the International Symposium CIMMYT Mexico 68-72. Connor, E. F. and McCoy, E. D., 1979. The statistics and biology of the species area relationships. American Naturalists. 133, 791-833. Engels, J. M. M. and Wood, D., 1999. Conservation of agrobiodiversity. In: Wood, D. and Lenne, J. Agrobiodiversity: Characterization, Utilization and Management. CAB International, Wallingford, UK. Gliessman, S. R., 1995. Sustainable agriculture: An agroecological perspective. Advances in Plant Pathology. 11, 45-57. Gosselin, F., 26. An assessment of the dependence of evenness indices on species richness. Journal of Theoretical Biology. 242, 591 597. Hilton-Taylor, C., 2. 2 IUCN Red List of Threatened Spicies, IUCN, Gland, Switzerland. Hooper, D. U. and Vitousek, P. M., 1998. Effect of plant composition and diversity on nutrient cycling. Ecological Monographs. 68, 121 149. Jihad-e-Agricultural Ministry of Iran., 21. Yearly statistics of medicinal plants cultivation. Available online at: http://www.maj.ir/portal/home/default.aspx? Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Zare Feiz Abadi, A. and Jahanbin, Gh. H., 24a. diversity of cropping systems in Iran. Pajouhesh and Sazandegi. 63, 7-83. (In Persian with English abstract) منابع Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M. and Nadjafi, F., 24. The agrobiodiversity of medicinal and aromatic plants in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research. 2, 215-28. (In Persian with English abstract) Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Jahanbin, Gh. H. and Zare Feiz Abadi, A., 24. Diversity of crop cultivars in Iran. Journal of Biyaban. 9, 49-67. Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Asgharipoor, M. R. and Khodashenas. A., 24. Biodiversity of fruits and vegetable in Iran. Iranian Journal of Field Crops Research. 2, 79-89. (In Persian with English abstract) Ladha, J. K., Dawe, D., Pathak, H., Padre, A. T., Yadav, R. L., Singh, B., Singh, Y., Regmi, Gami, S. K., Bhandari, A. L., Gupta, R. K. and Hobbs, P. R., 23. How extensive are yield declines in long-term rice wheat experiments in Asia?. Field Crops Research. 81, 159-18. Magurran, A. E., 25. Ecology: Linking Species Diversity and Genetic Diversity. Current Biology. 15, R597-R599. Naeem, S. and Li, S., 1995. Biodiversity enhances ecosystem reliability. Nature. 39, 55-59. Nassiri Mahallati, M., Koocheki, A. and Mazaheri, D., 25. Diversity of crop species in Iran. Journal of Biyaban. 1, 33-5. Oldfield M. L. and Alcorn, J. B., 1987. Conservation of traditional agroecosystems. Bioscience. 37, 199-28. Preston, F. W., 1962. The canonical distribution of commonness and rarity: Part I. Ecology 43, 185-215 and 431-432. Rajendra P. S., Schmidt, D. and Gnanavelrajah, N., 21. Relating plant diversity to biomass and soil erosion in a cultivated landscape of the eastern seaboard region of Thailand. Applied Geography. 6, 1 12. Sarris, A. H., 2. World cereal price instability and a market based instrument for LDC food import risk management. Food Policy. 25, 189 29. Smale, M., Meng, E. Brennan, J. P. and Hu, R., 23. Determinants of spatial diversity in modern wheat: examples from Australia and China. Agricultural Economics. 28, 13 26.

6 فرا تحليل تنوع زيستي كشاورزي... Stinner, D. H., Stinner, B. R. and Martsolf, E., 1997. Biodiversity as an organizing principle in agroecosystem management: Case studies of holistic resource management practitioners in the USA. Agriculture, Ecosystems and Environment. 62, 199-213. Stohlgren, T. J., Chong, G. W., Kalkhan, M. A. and Schell, L. D., 1997. Multiscale sampling of plant diversity: Effects of the minimum mapping unit. Ecological Applications. 7, 164-174. Thrupp, L. A., 1998. Cultivating Diversity, Agrobiodiversity and food security. World Resource Institute, Washington D.C. 38 pp. Tilman, D., 1996. Biodiversity: population versus ecosystem stability. Ecology. 77, 35 363. Yousefi, N. and Famili, D., 28. Weather and Climatology. Danesh Behbad Pub, Tehran.

كوچكي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( Meta analysis of agrobiodiversity in Iran Alireza Koocheki *, Mehdi Nassiri Mahallati, Rooholla Moradi, Yaser Alizade Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Iran. * Corresponding author email: akooch@ferdowsi.um.ac. (A. Koocheki). Abstract Sustainable agroecosystems production depends on conservation of agrobiodiversity. Despite the ecological role of biodiversity in the stability and functional characteristics of agroecosystem, there are not enough studies in this topic in Iran. Therefore, the aim of this study was to evaluate agrobiodiversity and its relationship with climate in Iran. Data collected from 3 provinces of Iran. Agricultural productions classified to 8 groups of horticultural products, cereal, industrial crops, pulses, medicinal plants, forage and vegetable. Result showed that there were high differences between different provinces in terms of area planting of different agricultural crops and agrobiodiversity. Cereal (56.2%) and horticultural crops (2.6%) showed the highest planting area. The highest species richness was in Fars, Khorasan Razavi and Sistan-o-Baluchestan provinces and the lowest was obtained in Bushehr and Hormozgan provinces, respectively. Regardless of medicinal plants, the horticultural (1.95) and forage (.6) crops showed the highest and the lowest Shannon index, respectively. The highest agrobiodiversity was obtained in Fars and Khorasan Razavi provinces. Results showed that there was a positive and significant relationship between Shannon index and evenness index in this study. Hot and dry climate of central Plateau of Iran showed the highest beta diversity. Keywords: Climate, Species richness, Shannon index, Evenness index, Beta diversity.

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -33 71 اثر نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد ذرت (.L (Zea mays در شرایط رقابت با علف هاي هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus L.) (Panicum miliaceum L.) 4 6 3 2 * و ارزن 2 4 3 اسکندر زند گریت هوگنبوم احمد مصدق منشادي سعید صوفي زاده 7 * مجید آقاعلیخاني 7 محمد بنایان 1 به ترتيب دانش آموخته دوره دكتري و استاديار گروه زراعت دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس تهران. گروه زراعت دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد مشهد. بخش تحقيقات علف هاي هرز موسسه تحقيقات گياه پزشكي كشور تهران. گروه مهندسي كشاورزي و زيست شناسي دانشگاه جورجيا جورجيا آمريكا. گروه علوم زراعي دانشگاه منابع طبيعي و علوم زيستي وين وين اتريش. آدرس فعلي: گروه كشاورزي اكولوژيك پژوهشكده علوم محيطي دانشگاه شهيد بهشتي تهران. نويسنده مسئول: maghaalikhani@modares.ac.ir ذرت صوفيزاده س. م. آقاعلیخاني م. بنایان ا. زند گ. هوگنبوم و ا. مصدق منشادي. 336. اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد (Zea mays L.) در شرايط رقابت با علف هاي هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus L.) L.).(Panicum miliaceum مجلۀ كشاورزي بومشناختي. :)4( -33.2 چکیده و ارزن تعيين بهترين ميزان استفاده از كود نيتروژني در ذرت جهت دست يابي به عملكرد باالي دانه در شرايط حضور علف هاي هرز از اهميت زيادي برخوردار است. به منظور بررسي تاثير رقابت ذرت با علف هاي هرز بر كاركرد گياه زراعي و پي بردن به اين مسئله كه آيا ميزان كود نيتروژني قابل استفاده در اين گياه تحت تاثير گونه علف هرز قرار مي گيرد يا خير يك آزمايش مزرعه اي در سال 382 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس انجام شد. آزمايش به صورت فاكتوريل سه عاملي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در سه تكرار به اجرا در آمد. عامل اول متشكل از سه سطح نيتروژن در مقادير 82 38 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بود. عامل دوم شامل دو گونه علف هرز تاج خروس و ارزن هر يك در دو تراكم كم و زياد )به ترتيب 6 و 46 بوته در متر مربع براي تاج خروس و 2/6 و 32/6 بوته د متر مربع براي ارزن( به عنوان عامل آزمايشي سوم بود. در پايان دوره رشد اثر رقابت با علف هاي هرز بر عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت مورد ارزيابي قرار گرفت. نتايج نشان داد كه حضور علف هرز سبب كاهش معني دار عملكرد دانه گياه زراعي نسبت به تيمار شاهد)عدم حضور علف هرز( و سطح كودي 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار شد. باالترين عملكرد دانه به مقدار 622 گرم در متر مربع متعلق به تيمار شاهد 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بود و كمترين عملكردهاي دانه نيز به ترتيب در تيمارهاي تراكم هاي باالي علف هاي هرز تاج خروس و ارزن در مقادير كودي 82 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار )به ترتيب 23 و 66 گرم در متر مربع( حاصل گرديدند. افزايش تراكم هاي ارزن و تاج خروس از كم به زياد موجب كاهش عملكرد دانه ذرت شد ولي اين ا فت تنها در حضور علف هرز ارزن معني دار بود. بر اين اساس عملكرد دانه ذرت در تراكم هاي كم ارزن و تاج خروس به ترتيب 866 و 236 گرم در مترمربع و در تراكم هاي زياد اين دو علف هرز 33 گرم در مترمربع بود. تفاوت در مقدار كاربرد كود نيتروژني نتوانست تفاوت معني داري را در هيچ يك از اجزاي عملكرد دانه در ذرت در شرايط رقابت با علف هاي هرز ايجاد نمايد. تراكم هاي متفاوت علف هرز سبب گرديدند تا تفاوت معني داري از نظر تعداد رديف در بالل در شرايط رقابت با ارزن و از نظر تعداد دانه در رديف در رقابت با تاج خروس مشاهده شود. در مجموع نتايج آزمايش نشان دادند در مزارعي كه علف هرزي نيتروژن دوست مانند تاج خروس گونه غالب است افزايش ميزان كود مصرفي )نسبت به مقدار بهينه( نه تنها موجب افزايش عملكرد ذرت نمي شود بلكه ضمن كاهش عملكرد دانه توليدي موجبات آلودگي بيشتر محيط زيست را فراهم مي آورد. واژههاي كلیدي: ارزن تاج خروس تعداد دانه در رديف عملكرد بيولوژيك عملكرد دانه

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 8 مقدمه در ميان گياهان زراعي مختلف ذرت يكي از مهمترين گياهان در جهان محسوب ميشود به گونهاي كه سهم عمدهاي در تامين غذاي بسياري از مردم جهان دارد.(Jans et al., 21; Liu et al., 21; Panda et al., 24) در حدود %26 غذاي جهان و %46 كالري مصرفي در كشورهاي در حال توسعه توسط ذرت تامين مي شود (29 al.,.(lenka et از طرف ديگر ذرت يكي از گياهان علوفه اي مهم در دنيا مي باشد (Philippeau and.michalet-doreau, 1997; Tolera et al., 1999) در ايران نيز ذرت يك گياه زراعي مهم بوده و پس از گندم و برنج بيشترين سطح زير كشت را به خود اختصاص داده است. بر اساس آخرين آمار (FAO, 29) سطح زير كشت و عملكرد دانه اين گياه در كشور به ترتيب 44633 هكتار و 2486 كيلوگرم در هكتار بوده است. عملكرد دانه اين گياه ميتواند به شدت در اثر رقابت با علفهايهرز كاهش يابد (Baghestani et al., 27) بهطوريكه چنانچه كنترل نشوند سبب ا فت عملكرد به ميزان بيش از 86 درصد ميشوند. بنابراين مديريت علف هاي هرز به منظور به حداقل رساندن اثر منفي آنها بر توليد گياهان زراعي از فعاليت هاي مهم در عرصه زراعت مي باشد.(Oerke and Dehne, 24) در حال حاضر روش غالب در كنترل علفهايهرز در اغلب نقاط جهان استفاده از علفكشها است. اين تركيبات شيميايي كه به راحتي در دسترس كشاورز بوده و كاربرد آنها نيز بسيار آسان ميباشد قادر هستند اين گياهان را بهگونهاي كامال رضايتبخش و در مدت زماني كوتاه كنترل نمايند. مزاياي برشمرده شده براي علفكشها سبب گرديده است تا مصرف آنها در طي يك دهه اخير شديدا افزايش يابد و اين امر سبب كاهش كارايي اين تركيبات به دليل ظهور پديده مقاومت به علفكشها در علفهايهرز پيامدهاي منفي زيستمحيطي فراوان و افزايش هزينه توليد شده است. در نتيجه نميتوان روش فعلي كنترل علفهايهرز را روشي پايدار براي مديريت بلندمدت آنها دانست. امروزه دانشمندان علوم زراعي به دنبال جستجوي دورنماي وسيعتري براي مديريت علفهايهرز در مقايسه با اتكا صرف به علفكشها هستند. از راهكارهاي بسيار مؤثر در اين باره كاربرد تلفيقي از ارقام با قدرت رقابت باال و تاكتيكهاي زراعي از قبيل مديريت حاصلخيزي خاك است.(McDonald and Gill, 29) در بعد مديريت حاصلخيزي خاك نيتروژن مهمترين عنصر تاثيرگذار بر رشد گياه ميباشد. در كشاورزي توصيههاي كودي براي هر منطقه و گياه زراعي مقداري خاص است. روش متداول در تعيين مقدار كود مصرفي اين است كه مقادير بهينه عناصر غذايي از طريق آزمايش خاك تعيين ميگردند و سپس بر پايهي نتايج حاصله مقدار كودي كه الزم است تا غلظت عناصر در خاك را به سطح هدف نزديك كند به كار برده ميشوند. ولي اين روش نميتواند بهترين مقدار كود مورد نياز را تعيين كند كه يكي از علتهاي آن اثر رقابت بين گياه زراعي و علفهرز بر فراهمي عناصر غذايي داخل خاك است. بنابراين براي شناسايي مكانيسمهاي دخيل در رقابت گياه زراعي با علفهرز براي نيتروژن بايد اثرات متقابل تداخل علفهرز و نيتروژن بر ويژگيهاي گياه زراعي بررسي شده و تعيين شود كه چگونه تغيير در اين ويژگيها عملكرد گياه را تحتتأثير قرار ميدهد. اضافه كردن عناصر غذايي در بوم نظام هاي زراعي ممكن است سبب افزايش و يا كاهش رقابت پذيري علف هاي هرز شده و يا حتي هيچ گونه اثري بر اين خصوصيت نداشته باشد (21 al.,.(lemerle et در مطالعه اي روي رقابت يوالف وحشي و گندم افزايش كود نيتروژني رشد يوالف وحشي را بيشتر از گندم افزايش داد و در نتيجه در سطوح باالتر نيتروژن ا فت عملكرد گندم بيشتر بود (1986 Hill,.(Carlson and در اين مورد فشار رقابتي بر گندم به موازات افزايش در فراهمي منبع محدود كننده )نيتروژن( افزايش يافت كه احتماال علت آن تشديد رقابت براي منبعي ديگر )نور( بوده است. كمبود نيتروژن در خاك در مقايسه با عدم كمبود آن رشد ذرت در شرايط رقابت با علف هرز را به ميزان بيشتري كاهش داد (Staniforth, 1957; Nieto and Staniforth, 1961; (1997 al.,.tollenaar et درمطالعه اي ديگر مشخص شد كه عملكرد ذرت در شرايط محدوديت نيتروژن و حضور علف هرز %22 كمتر از مقدار مشابه در همين شرايط ولي عدم حضور علف هرز بود 1997) al., (Tollenaar et ولي تحت شرايط عدم محدوديت نيتروژن ا فت عملكرد به واسطه حضور علف هرز تنها %2 بود. تيكر و همكاران

3 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... (1991 al., (Teyker et گزارش كردند كه با افزايش مقدار نيتروژن جذب اين عنصر توسط تاجخروس (Amaranthus retroflexus L.) بيش از ذرت بود كه بيانگر اين مطلب است كه شدت تداخل تاجخروس در ذرت در سطوح باالتر نيتروژن بيشتر ميباشد. ايوانز و همكاران (23 al., (Evans et نشان دادند كه كاهش مقدار نيتروژن سبب آغاز سريعتر دورهي بحراني كنترل علفهرز در ذرت گرديد. تراكم علف هاي هرز نيز يكي از اصلي ترين عوامل تعيين كننده ميزان كاهش عملكرد مي باشد. تمامي شواهد حكايت از آن دارند كه رابطه بين تراكم علف هرز و ا فت عملكرد گياه زراعي يك رابطه هذلولي يا نمايي است 2) Davidson,.(Gill and كارلسون و هيل (Carlson and Hill, 1986) بوته يوالف وحشي نشان دادند كه حضور 8 الي (Avena fatua) در متر مربع 26 تا %66 عملكرد گندم را كاهش داد. آندرسون (Anderson, 1993) هرز دانه تسبيحي نشان داد كه در حضور 8 بوته علف (Aegilops cylindrical) در متر مربع عملكرد دانه گندم %42 كاهش پيدا كرد. عملكرد نخود (Cicer arietinum) (Rapistrum rugosum) (Avena sterilis ssp. ludoviciana) ترتيب 26 و %46 كاهش پيدا كرد درحالي كه عمكلرد گياه لوپن در حضور 6 بوته شلمي و يا يوالف وحشي زمستانه در متر مربع به (Whish et al., 22) (Lupinus angustifolius) توسط 6 بوته تربچه وحشي (Raphanus raphanistrum).(hashem and Wilkins, 22) به ميزان %48 كاهش يافت هدف از انجام آزمايش حاضر بررسي اثر سطوح مختلف كود نيتروژني بر عملكرد و اجزاي عملكرد ذرت در شرايط رقابت با علف هاي هرز تاج خروس و ارزن مي باشد. مواد و روش ها تحقيق حاضر در قالب يك آزمايش مزرعه اي در سال 382 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس واقع در مختصات جغرافيايي 36 درجه و 26 دقيقه عرض شمالي و 6 درجه و 86 دقيقه طول شرقي و ارتفاع 46 متر از سطح دريا انجام شد. محل اجراي آزمايش بر اساس تقسيم بندي اقليمي كوپن داراي اقليم خشك و نيمه خشك محسوب مي شود. متوسط بلند مدت بارندگي ساالنه در اين منطقه 434/ ميلي متر است كه عمده پراكنش آن در فصول پاييز و زمستان مي باشد. متوسط درجه حرارت ساالنه اين منطقه نيز 2/ درجه سانتي گراد مي باشد. بافت خاك محل اجراي آزمايش از نوع لومي - شني است. خصوصيات فيزيكي و شيميايي خاك مزرعه آزمايشي در جدول نشان داده شده است. آزمايش به صورت فاكتوريل سه عاملي در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي در سه تكرار به اجرا در آمد. عامل اول متشكل از سه سطح نيتروژن در مقادير 82 38 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بود كه به ترتيب %26 مقدار بهينه مقدار بهينه و %46 مقدار بهينه نيتروژن مورد نياز گياه براي حصول بيشينه عملكرد در شرايط عدم تنش مي باشند. مبناي محاسبه مقدار بهينه كود نيتروژني به كار رفته پتانسيل عملكرد و درصد پروتئين استحصالي در دانه رقم زراعي مورد استفاده در اين آزمايش بوده است. عامل دوم شامل دو گونه علف هرز تاج خروس (Amaranthus retroflexus L.) (Panicum miliaceum L.) و ارزن مي باشند. اين دو گونه علف هرز از علف هاي هرز 2 كربنه اي مي باشند كه از نظر ويژگي هاي تاج پوشش كامال متفاوت با يكديگر مي باشند به طوري كه تاج خروس يك گونه ايستاده با شاخه دهي فراوان بوده و ارزن گياهي باريك برگ با حجم كانوپي كوچك تر و توان پنجه زني باال است. عامل سوم آزمايشي تراكم علف هرز در دو سطح كم و زياد مي باشد. مبناي انتخاب دو سطح تراكم كم و زياد اعمال كمينه و بيشينه فشار رقابتي بر ذرت بوده است. بر اين اساس تراکم زياد علف هرز پنج برابر تراکم کم منظور گرديد. بدين ترتيب تاج خروس در تراکم هاي 5 و 55 بوته در متر مربع و ارزن در تراکم هاي 7/5 و 77/5 بوته در متر مربع کشت گرديدند. توجه به اين نکته ضروري است که با توجه به ساختار متفاوت تاج پوشش تاج خروس و ارزن يکسان در نظر گرفتن تراکم هاي کم و زياد اين دو گياه با يکديگر از نظر بيولوژيک صحيح نبوده زيرا مانع اعمال فشار رقابتي بيشينه دست کم در يکي از گونه ها مي شود. عالوه بر تيمارهاي آزمايشي فوق الذکر سه واحد آزمايشي در هر تکرار به عنوان شاهد به کشت ذرت در شرايط عدم رقابت با علف هرز در هر يک از سطوح کودي اختصاص داده شد.

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 46 عمق شن سیلت رس خاك )cm( جدول 7- ویژگي هاي فیزیکي و شیمیایي خاك محل اجراي آزمایش. ویژگي هاي فیزیکي ویژگي هاي شیمیایي وزن مخصوص كربن آلي ph هدایت نیترات آمونیوم فسفر پتاسیم (ppm) الکتریکي )%( ظاهري )%( (ms/cm) (g/cm 3 ) 864 264 6 6 / 3 2/ 22 / 23 / 46 46 2-72 843 84 / 3 2/ 22 / 6 / 26 2 8 8 72-3 833 242 3 46 / 3 2/ 22 / 63 / 28 8 3-1 عمليات آماده سازي مزرعه در خرداد ماه صورت پذيرفت. بدين منظور ابتدا اقدام به شخم زدن عميق مزرعه تا عمق 36 سانتي متري گرديد و پس از آن كلوخه هاي تشكيل شده به كمك ديسك خرد گرديد. در مرحله سوم و با استفاده از ماله اقدام به تسطيح خاك مزرعه آزمايش با حداكثر دقت ممكن شد. پس از اطمينان از تسطيح مناسب مزرعه با استفاده از شيارساز )فاروئر( اقدام به احداث جوي و پشته هاي مزرعه گرديد. هر واحد آزمايشي متشكل از رديف متري بود. فاصله بين رديف هاي كاشت 26 سانتي متر و بين كرت هاي آزمايشي /6 متر در نظر گرفته شد. با توجه به نتايج آزمون خاك هيچ گونه نيازي به كاربرد كودهاي فسفره و پتاسي در ابتداي آزمايش نبود. همچنين با توجه به آنكه مقدار نيتروژن معدني موجود در خاك نياز ذرت در مرحله گياهچه اي را برطرف مي نمود هيچ گونه كود نيتروژني )اوره( نيز در زمان آماده سازي زمين به كار برده نشد. همچنين به منظور اندازه گيري حجم آب به كار رفته در مزرعه در طول دوره رشد ذرت اقدام به نصب يك دستگاه كنتور آب در محل منبع آبياري گرديد. به منظور اطمينان از حصول بيشينه سطح سبز در مزرعه كشت بذر ذرت به صورت هيرم كاري انجام شد بدين مفهوم كه دو الي سه روز قبل از تاريخ مورد نظر براي كاشت مزرعه به شيوه رديفي آبياري شد و سپس كاشت ذرت روي خط آب )داغ آب( صورت گرفت. عمليات كاشت ذرت در 3 تير ماه و به فاصله 2/6 سانتي متر روي رديف كاشت انجام شد. براي اطمينان از دست يابي به تراكم هدف )2/ بوته ذرت در متر مربع( در هر چاله كه به عمق 4/6 سانتي متري حفر گرديده بود دو عدد بذر ذرت رقم سينگل كراس OSSK 62 كه جزو ارقام متوسط رس ذرت مي باشد كشت شد. شايان ذكر است كه قبل از كاشت بذور ذرت با استفاده از قارچ كش ويتاواكس ضدعفوني شدند. بالفاصله پس از اتمام عمليات كاشت ذرت شيارهاي طولي در دو طرف خط كشت ذرت ايجاد شد و بذور علف هاي هرز تاج خروس و ارزن با چند برابر تراكم هدف در داخل شيارها ريخته و شيارها با خاك پوشانده شدند. چنين شيوه كاشت بذور علف هاي هرز شرايط رقابتي نزديك تري مشابه با آنچه در مزرعه واقعي كشاورز اتفاق مي افتد را فراهم نمود. بدين ترتيب فاصله بين رديف هاي كاشت علف هاي هرز 32/6 سانتي متر بود. بالفاصله پس از اتمام عمليات كاشت ذرت و علف هاي هرز مزرعه آبياري گرديد. به منظور جلوگيري از وقوع تنش خشكي بر گياهان و با توجه به سبك بودن خاك مزرعه آزمايش درطي دوره رشد رويشي هر هفته دو بار مزرعه آبياري مي گرديد. از مرحله گلدهي به بعد و با توجه به پوشش كامل سطح خاك توسط گياهان و در نتيجه كاهش تبخير از سطح خاك فاصله آبياري به هر روز يكبار افزايش پيدا كرد. پس از آنكه از سبز شدن مناسب بذور ذرت و علف هاي هرز اطمينان حاصل شد در مرحله سه الي چهار برگي ذرت اقدام به تنك كردن گياه زراعي و علف هاي هرز تا دستيابي به تراكم هاي هدف گرديد. همچنين به منظور عاري نگاه داشتن واحدهاي آزمايشي از علف هاي هرز غير هدف دوبار و طي مراحل چهار برگي و تاسل دهي ذرت مزرعه وجين گرديد. بالفاصله پس از عمليات تنك و وجين مزرعه آبياري مي گرديد تا شوك ناشي از اين عمليات بر گياه زراعي و علف هاي هرز هدف در حداقل مقدار ممكن باشد. به منظور هماهنگ نمودن زمان اعمال تيمارهاي كود نيتروژني با زمان اوج نياز گياهان و نيز براي كاهش آبشويي كود به كار رفته اقدام به تقسيط كود نيتروژني گرديد. بدين ترتيب كه نيمي از كود در مرحله پنج برگي ذرت و نيمي ديگر در مرحله تاسل دهي

4 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... اين گياه به كار برده شد. در طي دوره رشد هيچ گونه آفت و يا بيماري خاصي كه بتواند به ذرت آسيب معني دار رسانده و در نتيجه موجبات مبارزه با آنها را فراهم آورد مشاهده نگرديد. با نزديك شدن ذرت به انتهاي دوره رشد و به منظور مشخص نمودن زمان برداشت نهايي شش عدد از بوته هاي ذرتي كه در هر واحد آزمايشي از ابتداي دوره رشد عالمت گذاري گرديده بودند دو بار در هفته مورد ارزيابي قرار گرفتند. معيار رسيدن بوته هاي ذرت به مرحله بلوغ فيزيولوژيك و در نتيجه برداشت نهايي تشكيل اليه سياه رنگ در محل اتصال دانه به محور بالل بود. بر اين اساس در هر نوبت ارزيابي تعداد چند عدد دانه از بالل هريك از بوته هاي عالمت گذاري شده از محل چوب بالل جدا و در صورتي كه بيش از %66 از بوته هاي عالمت گذاري شده داراي اليه سياه رنگ مي بودند ذرت هاي آن واحد آزمايشي از نظر فيزيولوژيك بالغ فرض شده و برداشت صورت مي پذيرفت. در مرحله بلوغ فيزيولوژيك با رعايت اثر حاشيه تمامي بوته هاي ذرت و علف هرز دو رديف مياني هر واحد آزمايشي )مساحتي معادل 2/3 متر مربع( از سطح خاك كف بر گرديدند. در ذرت وزن خشك كل اندام هوايي و وزن خشك هر يك از اندام هاي گياهي )برگ ساقه تاسل و محور+پوست بالل( در هر كرت آزمايشي مورد توزين قرار گرفتند. در مرحله بعد و به منظور اندازه گيري اجزاء عملكرد تعداد هشت بوته ذرت از ميان بوته هاي برداشت شده انتخاب و صفات تعداد رديف در بالل تعداد دانه در رديف وزن صد دانه )ميانگين دو توده صدتايي( و طول دانه اندازه گيري شدند. در ارتباط با علف هاي هرز تنها وزن خشك كل اندام هوايي در اين مرحله اندازه گيري شدند. تمامي تجزيه هاي آماري صورت گرفته در تحقيق با استفاده از نرم افزار آماري (SAS Institute, 28) SAS انجام پذيرفت. قبل از انجام عمل تجزيه واريانس از نرمال بودن توزيع خطاي آزمايشي در هر يك از تيمارها )با استفاده از رويه Univariate و يكنواخت بودن آن در داخل هر يك از بلوك هاي آزمايشي )با استفاده از آزمون )Residual اطمينان حاصل شد به گونه اي كه هيچ گونه نيازي به تبديل داده نبود. تجزيه واريانس داده هاي آزمايش با استفاده از رويه GLM انجام شد. مقايسه ميانگين اثرات متقابل تيمارهاي آزمايشي بر پايه روش برش دهي فيزيكي و با استفاده از روش حداقل تفاوت معني دار (LSD) صورت گرفت. همچنين براي محاسبه ضرايب همبستگي پيرسون بين صفات مختلف از رويه CORR استفاده به عمل آمد. همچنين به منظور مقايسه ميانگين عملكرد هاي دانه و بيولوژيك تيمارهاي رقابت با تيمارهاي كودي شاهد كليه تيمارهاي آزمايشي به صورت يك طرح بلوك كامل تصادفي در نظر گرفته شده و تجزيه گرديدند. نتایج و بحث نتايج تجزيه واريانس داده هاي آزمايش در جدول 4 ارايه شده است. همانگونه كه در اين جدول مشاهده مي شود اثر متقابل كود نيتروژني و گونه علف هرز بر عملكرد دانه و بيولوژيك معني دار بوده است. اين بدان مفهوم است كه تجزيه واريانس اين دو صفت بر مبناي اثرات اصلي فاكتورهاي آزمايشي صحيح نبوده و مي بايست آنها را به تفكيك گونه علف هرز تجزيه نمود. از آنجائيكه عملكرد هاي دانه و بيولوژيك مهمترين صفات در نتيجه گيري در زمينه اثرات تيمارهاي آزمايشي هستند بنابراين به تبعيت از اين دو صفت ساير صفات مورد بررسي در آزمايش نيز به تفكيك گونه علف هرز مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. چنين شيوه تجزيه اي به طور خودكار اثر متفاوت بودن تراكم هاي كم و زياد بين علف هاي هرز تاج خروس و ارزن در تجزيه واريانس را برطرف مي نمايد. عملکرد دانه نتايج حاصل از آزمايش نشان مي دهند كه تفاوت معني داري بين مقادير مختلف كود نيتروژني از نظر عملكرد دانه توليدي در شرايط رقابت با علف هرز ارزن وجود نداشته است حال آنكه عملكرد دانه توليدي در حضور علف هرز تاج خروس بين مقادير مختلف كودي از نظر آماري متفاوت بود )شكل الف(. در شرايط رقابت با ارزن كمترين )26 گرم در متر مربع( و بيشترين )236 گرم در متر مربع( عملكرد هاي دانه متعلق به مقادير كودي 82 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بود. عملكرد دانه تيمار كودي 38 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار 233 گرم در متر مربع بوده است. اين موضوع نشان مي دهد كه كاربرد مقدار بهينه كود نيتروژني سبب كاهش عملكرد دانه در رقابت با اين علف هرز شده است.

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 44 علت را چنين مي توان مطرح كرد كه در كمترين تيمار (.L.A) retroflexus كودي ذرت احتماال در جذب نيتروژن از خاك موفق تر از ارزن عمل نموده است و بنابراين توانسته است عملكرد دانه بيشتري را نسبت به مقدار بهينه كودي توليد نمايد. با افزايش مقدار كود به 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار قدرت رقابت ارزن با ذرت افزايش پيدا كرده است و بنابراين توانسته است فشار رقابتي بيشتري را بر ذرت تحميل نمايد. افزايش 46 درصدي كود نيتروژني مصرفي سبب توليد بيشترين عملكرد دانه در ذرت گرديد. دليل اين امر را مي توان به تمايل كمتر ارزن براي جذب نيتروژن در سطوح باالي اين عنصر در خاك نسبت داد. در چنين شرايطي گياه زراعي بيشترين بهره را از نيتروژن اضافه شده برده و فرصت مي يابد تا بر علف هرز به گونه اي بهتر غلبه نمايد. اين نتيجه گيري با نتيجه حاصل از آزمايش بلك شاو و همكاران (23 al., (Blackshaw et مبني بر كاهش جذب نيتروژن در دم روباهي سبز (Setaria viridis (L.)) در مقادير باالي كودي هم خواني دارد. در مقابل مشاهده گرديد كه در تيمارهايي كه در آن ذرت در رقابت با علف هرز تاج خروس قرار داشت افزايش ميزان كود نيتروژني به بيش از حد بهينه موجب ا فت معني دار عملكرد دانه شد به گونه اي كه مقدار اين صفت در تيمار 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار 834 گرم در مترمربع و در تيمار 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار 33 گرم در متر مربع بود. اين موضوع به خوبي تمايل باالي اين علف هرز براي جذب نيتروژن در مقادير باالي اين عنصر و در نتيجه افزايش رقابت پذيري آن را نشان مي دهد. بلك شاو و همكاران (Blackshaw et al., 23) بيان كردند كه علف هرز تاج خروس پاسخ دهي بسيار خوبي به مقادير نيتروژن اضافه شده در خاك مي دهد و در گروه علف هاي هرز با بيشترين تمايل براي جذب اين عنصر قرار دارد. اين محققين همچنين اظهار داشتند كه در مقادير كم كودي تفاوت معني داري بين گونه هاي مختلف علف هرز از نظر پاسخ دهي به نيتروژن وجود ندارد و اكثر گونه هاي علف هرز قادر هستند تا بيش از %86 نيتروژن موجود در خاك را در چنين شرايطي جذب نمايند. تيكر و همكاران (Teyker et al., 1991) نيز گزارش كردند كه با افزايش مقدار نيتروژن جذب اين عنصر توسط تاجخروس بيش از ذرت بود كه بيانگر اين مطلب است كه شدت تداخل تاجخروس در ذرت در سطوح باالتر نيتروژن بيشتر ميباشد. مقايسه ميانگين اثر تراكم علف هرز بر عملكرد دانه ذرت نيز نشان مي دهد كه افزايش تراكم علف هرز از كم به زياد در هر دو گونه ارزن و تاج خروس موجب كاهش عملكرد دانه ذرت شد ولي اين ا فت تنها در حضور علف هرز ارزن معني دار بود )شكل ب(. عملكرد دانه ذرت در تراكم هاي كم ارزن و تاج خروس به ترتيب 866 و 236 گرم در مترمربع و در تراكم هاي زياد اين دو علف هرز 33 گرم در مترمربع بود. مشاهده مي شود كه تراكم هاي كم و زياد هر يك از دو گونه علف هرز ارزن و تاج خروس فشار رقابتي يكساني را بر ذرت اعمال نموده اند. تراكم هاي زياد هر دو علف هرز عملكرد دانه ذرت را كمي بيش از 66 گرم در متر مربع كاهش دادند. جدول 3 مقايسه ميانگين عملكرد دانه ذرت در شرايط رقابت با شرايط عدم رقابت را نشان مي دهد. مشاهده مي شود كه حضور علف هرز سبب كاهش معني دار عملكرد دانه گياه زراعي نسبت به تيمار شاهد 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار شده است. تيمارهاي بدون علف هرز عملكرد دانه باالتري را نسبت به تيمارهاي رقابت توليد نمودند. باالترين عملكرد دانه توليدي به مقدار 622 گرم در متر مربع متعلق به تيمار شاهد 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بود به طوري كه با تمامي تيمارهاي آزمايشي به جز تيمار شاهد 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار داراي تفاوت آماري معني دار بود. كمترين عملكرد دانه نيز به ترتيب متعلق به تيمارهاي تراكم هاي باالي علف هاي هرز تاج خروس و ارزن در مقادير كودي 82 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار )به ترتيب 23 و 66 گرم در متر مربع( بودكه با نتايج تجزيه واريانس اثر متقابل نيتروژن در علف هرز هم خواني دارد.

43 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... منابع تغییرات درجه آزادي جدول 1- جدول تجزیه واریانس صفات مختلف اندازه گیري شده در ذرت تحت تاثیر تیمارهاي مختلف آزمایش عملکرد بیولوژیك )گرم در متر مربع( عملکرد دانه )گرم در متر مربع( وزن ساقه )گرم در متر مربع( وزن برگ )گرم در متر مربع( وزن محور بالل )گرم در متر مربع( * : به ترتيب معني دار در سطوح 6 میانگین مربعات وزن تاسل )گرم در متر مربع( تعداد ردیف در بالل و درصد آماري. تعداد دانه در ردیف وزن صد دانه )گرم( قطر بالل )میلي متر( طول بالل )سانتي متر( طول دانه )میلي متر( تکرار 23 326 366 2482 6334 6838 4 2* 63* / 4 / /6* / 6 / 66 44 / 6 نیتروژن (N) 4 6 /3 / 26 6 / 33 2 / 23 2 / 83 6 / 68 34 34 42 364 4 233 گونه علف هرز /83* 6 / 4 4 / 84 6 / 8 2 / 28 6 / 63 6 / 3 32 866 82 22 836 2 (WS) /3 6 / 683 4 / 38 / 42 6 / 63 3* / 28 2 4286 3264 3836 4638* تراكم علف هرز (WD) 4 /82 / 44 6 / 43 / 32 6 / 3 6 / 2 44 6438 26264 6633* 36488 4 N*WS 6 /33 / 62 6 / 3 / 36 / 6 6 / 63 33 488 3 6223 23 3332 4 N*WD 6 /48 6 / 6 6 / 636 / 2 3 / 3 6 / 46 46 683 634 382 82 466 WS*WD /6 2 / 63 4 / 23 / 8 / 43 6 / 33 3 22 383 32 66 2326 4 N*WS*WD

عملکرد دانه )گرم در متر مربع( صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 42 ب الف تراکم علف هرز کود نيتروژنی )کيلوگرم در هکتار( شکل 7- مقایسه میانگین عملکرد دانه ذرت در شرایط رقابت با هر یك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس تحت تاثیر سطوح مختلف كود نیتروژني )الف( و تراكم علف هرز )ب(. ستون هاي مشابهي كه حداقل داراي یك حرف مشترك مي باشند فاقد تفاوت آماري معني دار در سطح 2 درصد بر اساس آزمون حداقل تفاوت معني دار (LSD) مي باشند. عملکرد بیولوژیك نتايج آزمايش نشان دادند كه كاربرد مقادير مختلف كود نيتروژني سبب بروز تفاوت معني دار در عملكرد بيولوژيك ذرت تحت شرايط رقابت با هر يك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس گرديد )شكل 4 الف(. در شرايط رقابت با ارزن كمترين مقدار اين صفت به تيمار 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار و به ميزان 323 گرم در مترمربع تعلق داشت كه با دو تيمار ديگر كودي داراي تفاوت معني دار در سطح 6 درصد آماري بود. باالترين مقدار عملكرد بيولوژيك به تيمار 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار مربوط بود. الگوي پاسخ دهي عملكرد بيولوژيك ذرت به تيمارهاي نيتروژن در رقابت با اين علف هرز مشابه الگوي پاسخ دهي عملكرد دانه بود. در رقابت با علف هرز تاج خروس بيشترين و كمترين عملكردهاي بيولوژيك به ترتيب متعلق به تيمارهاي كودي 82 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار به مقادير 22 و 433 گرم در متر مربع بودند. اين نتايج نشان مي دهند كه ذرت در تيمار باالترين مقدار كود تحت تأثير بيشترين فشار رقابتي از سوي علف هرز تاج خروس قرار گرفته است كه اين امر نه تنها سبب كاهش ماده خشك توليدي در انتهاي فصل شده است بلكه به واسطه چنين كاهشي در بيوماس عملكرد دانه كمتري را نيز توليد نموده است. در مجموع مشاهده شد كه الگوي تغييرات عملكرد دانه ذرت با الگوي تغييرات عملكرد بيولوژيك آن هم خواني دارد كه نشان از تأثير زياد ماده خشك توليدي بر عملكرد دانه استحصالي دارد. تولنار و همكاران (1994 al., (Tollenaar et گزارش كردند كه تداخل مخلوطي از گونههاي علفهرز كه در فاصلهي كوتاهي پس از ذرت سبز شدند بيوماس شاخص برداشت و عملكرد دانه را در سطوح باالي اين عنصر كاهش داد. همان گونه كه در شكل 4 ب مشاهده مي شود هيچ گونه تفاوت معني داري بين عملكردهاي بيولوژيك توليدي در تراكم هاي كم و زياد هر يك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس وجود نداشت. با اين وجود تراكم هاي باالي اين دو علف هرز سبب كاهش ماده خشك نهايي توليد شده گرديدند. همانند آنچه در مورد عملكرد دانه مشاهده شد در مورد اين صفت نيز مشخص است كه فشار رقابتي اعمال شده از سوي گونه هاي ارزن و تاج خروس در هر يك از سطوح تراكم نزديك به يكديگر بوده است.

عملکرد بيولوژيک )گرم در متر مربع( 46 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... ب الف تراکم علف هرز کود نيتروژنی )کيلوگرم در هکتار( شکل 1- مقایسه میانگین عملکرد هاي دانه ذرت در شرایط رقابت با هر یك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس تحت تاثیر سطوح مختلف كود نیتروژني )الف( و تراكم علف هرز )ب(. ستون هاي مشابهي كه حداقل داراي یك حرف مشترك مي باشند فاقد تفاوت آماري معني دار در سطح 2 درصد از نظر آزمون حداقل تفاوت معني دار (LSD) مي باشند. جدول 3 مقايسه ميانگين عملكرد بيولوژيك تمامي تيمارهاي آزمايشي با يكديگر را نشان مي دهد. همان گونه كه مشخص است باالترين مقادير اين صفت به ترتيب متعلق به تيمارهاي شاهد 82 و 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار و به ميزان 326 و 822 گرم در متر مربع بوده است به گونه اي كه تفاوت معني داري از نظر آماري بين مقدار اين صفت در تيمار 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار تيمار 38 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار و نيز تمامي تيمارهاي رقابت با علف هاي هرز )به جز تراكم هاي كم و زياد ارزن و تاج خروس در تيمار كودي بهينه( وجود داشته است. مشاهده مي شود كه ترتيب تيمارهاي شاهد و نيز رقابت )در اكثر موارد( بين عملكردهاي دانه و بيولوژيك متفاوت مي باشند كه اين مسئله نشان از تأثير مقدار كود و حضور علف هرز بر شاخص برداشت ذرت دارد. از طرف ديگر جدول 3 نشان مي دهد كه كمترين عملكردهاي بيولوژيك به ترتيب به تراكم هاي باالي علف هاي هرز تاج خروس و ارزن در تيمارهاي كودي 436 و 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار )به ترتيب و 432 گرم در متر مربع( تعلق داشت. بر اين اساس يكي از علل اصلي كاهش عملكرد دانه ذرت در شرايط رقابت با علف هاي هرز در آزمايش به كاهش ماده خشك توليدي مربوط مي شود. وزن خشك اندام هاي مختلف جدول 2 وزن خشك ساقه برگ تاسل و محور + پوست بالل در مرحله برداشت نهايي را نشان مي دهد. همان طور كه در اين جدول نشان داده شده است كاربرد مقادير مختلف كود نيتروژني سبب شد تا وزن خشك ساقه و برگ ذرت در رقابت با ارزن داراي تفاوت معني داري از نظري آماري باشند. مشاهده مي شود كه كمترين وزن خشك ساقه )362 گرم در متر مربع( به تيمار كودي 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار تعلق داشته است. كمترين عملكرد دانه ذرت در رقابت با ارزن نيز متعلق به همين تيمار كودي بوده است. اين مسئله نشان مي دهد كه در شرايط رقابت با علف هاي هرز تخصيص بيشتر ماده خشك به ساقه از اهميت زيادي برخوردار است. نقش ساقه در حصول عملكردهاي باالتر دانه در شرايط رقابت را به دو عامل مي توان نسبت داد. اول اينكه بيشتر بودن وزن ساقه به مفهوم وجود ذخيره اي مطمئن از مواد فتوسنتزي محسوب مي شود كه طي فرايند انتقال مجدد مي تواند به افزايش وزن دانه در دوره پر شدن اين اندام بيانجامد.

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 4 جدول 3- مقایسه میانگین عملکرد هاي دانه و بیولوژیك ذرت در تیمارهاي رقابت با علف هرز با تیمارهاي شاهد در آزمایش. تیمار عملکرد دانه )گرم در متر مربع( عملکرد بیولوژیك )گرم در متر مربع( 822 622 N 3 * 326 38 N 2 63 823 N 1 26 226 N 1 MD 1 22 262 N 1 MD 2 6 86 N 1 PD 1 263 24 N 1 PD 2 334 222 N 2 MD 1 432 23 N 2 MD 2 82 82 N 2 PD 1 22 236 N 2 PD 2 628 823 N 3 MD 1 638 23 N 3 MD 2 283 266 N 3 PD 1 66 N 3 PD 2 حداقل تفاوت معني دار (LSD) 6 48 * 3 N 2 N و N: 1 تيمارهاي كودي شاهد بدون علف هرز به ترتيب در مقادير 82 436 و 38 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار. M و P: به ترتيب علف هاي هرز ارزن و تاج خروس. D 1 و D: 2 به ترتيب تراكم هاي كم و زياد علف هرز. چنانچه تفاوت بين دو ميانگين داخل هر ستون از حداقل تفاوت معني دار الزم براي آن ستون كمتر باشد تفاوت معني داري از نظر آماري و در سطح 6 درصد بين آن دو ميانگين وجود ندارد. دوم اينكه وزن بيشتر ساقه مي تواند به مفهوم ارتفاع بيشتر ساقه و درنتيجه دسترسي سهم بيشتري از برگ ها به تشعشع دست نخورده در چنين شرايطي باشد كه ممكن است منجر به افزايش عملكرد گياه زراعي شود. بيشترين وزن خشك ساقه ذرت در رقابت با اين علف هرز در كمترين تيمار كودي به دست آمد و افزايش 46 درصدي در ميزان كود كاربردي نسبت به حد بهينه وزن خشك نهايي ساقه را به 388 گرم در متر مربع كاهش داد. اين موضوع نشان مي دهد كه تخصيص مواد فتوسنتزي به ساقه داراي يك نقطه تعادلي است به طوري كه چنانچه تخصيص از اين ميزان كمتر و يا بيشتر شود موجبات ا فت عملكرد دانه ذرت را فراهم مي آورد. الگوي تغييرات وزن خشك ساقه در رقابت با علف هرز تاج خروس نيز علي رغم عدم وجود تفاوت معني دار آماري با الگوي تغييرات عملكرد دانه هم خواني داشت. بيشترين وزن ساقه )282 گرم در متر مربع( متعلق به تيماري بود كه بيشترين عملكرد دانه را در رقابت با اين علف هرز توليد كرده بود. الگوي تغييرات وزن خشك برگ ذرت در پاسخ به مقادير مختلف كود نيتروژني در رقابت با علف هاي هرز مشابه الگوي تغييرات وزن خشك ساقه بود )جدول 2(. در رقابت با ارزن كمترين وزن خشك برگ مربوط به تيمار كودي 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار بوده است. در حقيقت در تيمار كودي بهينه رقابت با ارزن سبب گرديد تا وزن خشك برگ و ساقه ذرت به ميزان معني داري نسبت به دو تيمار كودي ديگر كمتر شود كه اين مسئله عامل اصلي ا فت عملكرد دانه ذرت در اين تيمار بوده است. كمتر بودن وزن خشك برگ مي تواند به مفهوم كمتر بودن فتوسنتز جاري گياه در طول دوره رشد بوده باشد. كم بودن وزن خشك ساقه در اين تيمار نيز مؤيد اين مطلب است كه احتماال مواد فتوسنتزي ذخيره اي كافي براي انتقال به دانه وجود نداشته است. در رقابت با علف هرز تاج خروس نيز بيشترين وزن

42 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... برگ متعلق به تيمار كودي بود كه باالترين عملكرد دانه را توليد نمود. اين مسئله مجددا بيانگر نقش مهم وزن برگ در دست يابي به عملكردهاي باالي دانه در شرايط رقابت با علف هاي هرز مي باشد. تفاوت معني داري بين وزن خشك نهايي تاسل ذرت در شرايط رقابت با هر يك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس وجود داشت )جدول 2(. در شرايط رقابت با ارزن باالترين وزن خشك تاسل به تيمار كودي 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار و كمترين آن به تيمار بهينه كود نيتروژني تعلق داشت به گونه اي كه تفاوت معني داري از نظر آماري بين اين دو تيمار وجود داشت. در رابطه با تاج خروس نيز مشاهده مي شود كه بيشترين وزن خشك تاسل ذرت )46/6 گرم درمتر مربع( در تيمار كودي بهينه و كمترين آن )4/36 گرم در متر مربع( در تيمار بيشترين مقدار كود به دست آمد. مجددا مشاهده مي شود كه هم خواني بسيار نزديكي بين الگوي تغييرات عملكرد دانه و الگوي تغييرات وزن خشك تاسل در اين گياه وجود دارد. اين مسئله بر نقش حمايتي اين اندام از دانه هاي در حال پر شدن در طول دوره رشد زايشي طي فرآيند انتقال مجدد مواد فتوسنتزي تاكيد دارد. البته ذكر اين نكته ضروري است كه با توجه به كم بودن وزن خشك اين اندام در مقايسه با ساير اندام هاي ذرت به همان نسبت نيز از سهم اين اندام در فرايند انتقال مجدد كاسته مي شود. همچنين نتايج اين آزمايش نشان مي دهند كه تفاوت آماري معني داري از نظر وزن خشك محور + پوست بالل بين تيمارهاي مختلف كودي در رقابت با هر يك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس وجود نداشته است )جدول 2(. با اين وجود الگوي تغييرات وزن خشك اين دو اندام با چگونگي تغييرات عملكرد دانه ذرت هم خواني داشت. اين موضوع بر كمتر بودن نقش اين دو اندام در حصول عملكردهاي باالتر دانه در شرايط رقابت با علف هاي هرز داللت مي كند. همچنين مقايسه ميانگين صفات فوق نشان مي دهد كه تفاوت معني داري از نظر آماري بين تراكم هاي كم و زياد هر يك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس وجود نداشته است. هر چند كه تراكم زياد هر دو علف هرز اوزان خشك ساقه برگ تاسل و محور + پوست بالل را نسبت به تراكم هاي كم كاهش داده است. اين نتايج همچنين نشان مي دهند كه تأثير منفي تراكم باالي تاج خروس بيش از تأثير منفي تراكم باالي ارزن بوده است. اجزاي عملکرد تفاوت در مقدار كاربرد كود نيتروژني نتوانست تفاوت معني داري را در هيچ يك از اجزاي عملكرد دانه در ذرت در شرايط رقابت با علف هاي هرز ايجاد نمايد )جدول 6(. بيشترين تفاوت ها بين تيمارهاي كودي در شرايط رقابت با ارزن در رابطه با تعداد دانه در رديف و وزن صد دانه وجود داشتند. بر اين اساس تيمار 436 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار كه باالترين عملكرد دانه را به خود اختصاص داده بود بيشترين تعداد دانه در رديف )33/62 عدد( را نيز توليد كرد. طول دانه هاي بالل در اين تيمار نيز بيشتر از دو تيمار ديگر بود. بنابراين به نظر مي رسد كه برتري از نظر اين دو صفت عامل بيشتر بودن عملكرد دانه اين تيمار بوده است. در همين راستا تيمار كودي 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار كه كمترين عملكرد دانه را در رقابت با ارزن به خود اختصاص داده بود كمترين مقادير تعداد دانه در رديف وزن صد دانه و طول دانه را به خود اختصاص داد. ذكر اين نكته ضروري است كه عملكرد دانه حاصلضربي از تعداد رديف در بالل تعداد دانه در رديف و وزن هزار دانه مي باشد. بنابراين علي رغم آنكه تفاوت هاي موجود بين اجزاي عملكرد از نظر آماري معني دار نبوده است ولي حاصلضرب تفاوت هاي كوچك مشاهده شده در هر يك از اجزاي عملكرد در نهايت موجب بزرگ شدن تفاوت مشاهده شده در عملكرد دانه و معني دار شدن آن بين سطوح مختلف كودي در شرايط رقابت با علف هاي هرز شده است. در رابطه با تيمارهاي رقابت با تاج خروس نيز مشاهده مي شود كه تيمار كودي 82 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار كه بيشترين عملكرد دانه را در اين شرايط توليد نموده بود از نظر تعداد دانه در رديف و وزن هزاردانه برتر از دو تيمار كودي ديگر بود.

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 48 جدول 4- مقایسه میانگین وزن خشك اندام هاي مختلف ذرت در شرایط رقابت با هر یك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس تحت تاثیر سطوح مختلف كود نیتروژني و تراكم وزن خشك ساقه فاكتورهاي آزمایشي سطح )گرم در متر مربع( نیتروژن علف هرز. وزن خشك برگ )گرم در متر مربع( وزن خشك تاسل )گرم در متر مربع( وزن خشك محور + پوست بالل )گرم در متر مربع( ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس 2a 6a / 3ab 8/ 32a 86a 36a 338a 26a* 38 22a 33a 46/ 6a 2/ 26b 466a 22b 282a 362b 82 24a 6a 4/ 36b / 32ab 26a 36a 332a 388a 436 4a 64a 8/ 36a 2/ كم 64a 466a 83a 244a 322a 26a 6a 6/ 6a / زياد 8a 2a 26a 336a 32a تراكم علف هرز سطح * ميانگين هاي داخل هر يك از ستون هاي هر يك از فاكتور هاي آزمايشي كه حداقل داراي يك حرف مشترك باشند فاقد تفاوت آماري معني دار در سطح 6 درصد از نظر آزمون حداقل تفاوت معني دار (LSD) هستند. جدول 2- مقایسه میانگین اجزاي عملکرد ذرت در شرایط رقابت با هر یك از علف هاي هرز ارزن و تاج خروس تحت تاثیر سطوح مختلف كود نیتروژني و تراكم علف هرز. فاكتورهاي آزمایشي نیتروژن تعداد ردیف در بالل تعداد دانه در ردیف وزن صد دانه )گرم( طول دانه )میلي متر( ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس ارزن تاج خروس 8/6a 2/ 26a 48/ 83a 36/ 62a 3/ 6a 43/ 2a 2/ 66a 2/ 33a 38 8/63a / 26a 43/ 66a 42/ 4a 34/ 2a 36/ 64a 2/ 2a 2/ 6a 82 8/6a 8/ 6a 48/ 8a 43/ 36a 3/ a 33/ 62a 2/ 46a 2/ 2a 436 2/36a 2/ 26a 48/ 22a 36/ a 34/ 3a 36/ 6a 2/ 42a 2/ كم b 8/6a 2/ 6a 43/ 66a 48/ 4a 3/ 68b 3/ 26a 2/ 66a 2/ زياد 24a تراكم علف هرز * ميانگين هاي داخل هر يك از ستون هاي هر يك از فاكتور هاي آزمايشي كه حداقل داراي يك حرف مشترك باشند فاقد تفاوت آماري معني دار در سطح 6 درصد از نظر آزمون حداقل تفاوت معني دار (LSD) هستند.

43 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... در حقيقت در ميان اين تيمارها تيماري كه داراي بيشترين وزن خشك ساقه و برگ بود باالترين تعداد دانه در رديف و وزن هزار دانه را نيز دارا بود. اين مسئله امري منطقي به نظر مي رسد زيرا بيشتر بودن وزن خشك هاي برگ و ساقه به مفهوم حمايت قوي تر از دانه هاي در حال پر شدن از سوي اين اندام ها مي باشد. تراكم هاي متفاوت علف هرز سبب گرديدند تا تفاوت معني داري از نظر تعداد رديف در بالل در شرايط رقابت با ارزن و از نظر تعداد دانه در رديف در رقابت با تاج خروس مشاهده شود )جدول 6(. در ساير موارد تفاوت معني داري بين تراكم هاي كم و زياد اين دو علف هرز مشاهده نگرديد. بر اين اساس در شرايط رقابت با ارزن تراكم باالي اين علف هرز موجب افزايش تعداد رديف در بالل تعداد دانه در رديف و طول دانه شد. علي رغم برتري ذرت از نظر اين صفات در رقابت با تراكم باالي ارزن در مقايسه با تراكم كم آن ولي عملكرد دانه توليدي در تراكم كم بيشتر از تراكم زياد اين علف هرز بود. اين مسئله مؤيد اين مطلب است كه علي رغم ايجاد تعداد دانه زياد ولي ذرت نتواسته است تمامي اين دانه ها را به طور كامل پر نمايد. كاهش وزن صد دانه ذرت از 36/ گرم در تراكم كم ارزن به 48/4 گرم درتراكم باالي اين علف هرز گواهي بر اين ادعا است. از طرف ديگر مشاهده مي شود كه تراكم باالي تاج خروس سبب شد تا تعداد دانه در رديف و وزن صد دانه ذرت در مقايسه با تراكم كم اين علف هرز كاهش يابد. با توجه به رابطه ضرب پذيري بين اجزاي عملكرد ا فت اين دو صفت را مي توان عامل اصلي كاهش عملكرد ذرت در رقابت با تراكم باالي تاج خروس در مقايسه با تراكم كم آن دانست. همبستگي صفات مختلف جدول همبستگي بين صفات مختلف مورد ارزيابي در شرايط رقابت در آزمايش را نشان مي دهد. همان طور كه در اين جدول مشخص است همبستگي مثبت و معني داري بين عملكردهاي دانه و بيولوژيك وزن خشك ساقه برگ تاسل و محوز + پوست بالل وجود داشته است. باالترين ضريب همبستگي بين عملكرد بيولوژيك و وزن ساقه به مقدار 6/36 مشاهده گرديد. با توجه به آنكه محاسبه اين ضرايب همبستگي بر مبناي شرايط رقابت با علف هرز انجام شده است اين مطلب نشان مي دهد كه هر چه در چنين شرايطي ذرت بتواند ساقه خود را تقويت كرده و ماده خشك بيشتري را به اين اندام اختصاص دهد عملكرد بيولوژيك توليدي و به تبع آن عملكرد دانه حاصله افزايش بيشتري )معادل ا فت كمتر( خواهد يافت. از طرف ديگر مشاهده مي شود كه همبستگي بين اين صفات و اجزاي عملكرد در اكثر موارد معني دار نبوده است. بر اين پايه تنها همبستگي هاي وزن ساقه با وزن صد دانه و طول دانه وزن برگ با وزن صد دانه و وزن محور + پوست بالل با تعداد دانه در رديف در سطح 6 درصد آماري معني دار بوده است. معني دار بودن همبستگي وزن ساقه و وزن برگ با وزن صد دانه مؤيد اين موضوع است كه اين دو صفت اثر مثبت خود بر عملكرد دانه را از طريق افزايش وزن دانه بر جاي گذاشته اند. از طرف ديگر بيشتر بودن وزن محور + پوست بالل احتماال به مفهوم بيشتر بودن طول اين محور و در نتيجه افزايش تعداد دانه در هر رديف بالل مي باشد. بنابراين به نظر مي رسد كه وزن خشك ساقه وزن خشك برگ و وزن صد دانه در ميان مهمترين صفات مؤثر بر عملكرد دانه ذرت در شرايط رقابت با علف هاي هرز ارزن و تاج خروس بوده اند. در مجموع نتايج آزمايش نشان مي دهند كه تأثير افزايش ميزان كود نيتروژني مصرفي بر افزايش عملكرد ذرت در شرايطي كه مزرعه آلوده به علف هرز مي باشد به گونه علف هرز بستگي دارد. به عبارت ديگر در مزارعي كه علف هرزي نيتروژن دوست گونه غالب است افزايش ميزان كود مصرفي نه تنها موجب افزايش عملكرد ذرت نمي شود بلكه ضمن كاهش عملكرد دانه توليدي موجبات آلودگي بيشتر محيط زيست را فراهم مي آورد. از طرف ديگر مشخص شد كه حضور علف هاي هرز ارزن و تاج خروس عملكرد دانه ذرت را به شدت كاهش دادند كه اين مسئله لزوم مديريت مناسب اين علف هاي هرز را نشان مي دهد. همچنين مشخص شد كه تعداد دانه در رديف بالل و وزن صد دانه مهمترين اجزاي عملكرد در ذرت براي نيل به عملكردهاي باالي دانه در

صوفي زاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 36 جدول 1- ضرایب همبستگي بین صفات مختلف مورد بررسي در آزمایش. عملکرد بیولوژیك عملکرد دانه وزن ساقه وزن برگ وزن محور + پوست بالل وزن تاسل تعداد رديف در بالل تعداد دانه در رديف وزن صد دانه طول دانه 6 /2 6 /66 6 /24-6/3 6 /8* 6 /86* 6 /86* 6 /36* 6 /82* 6 /4 6 /3 6 /26-6/48 6 /6* 6 /23 6 /63* 6 /68* عملکرد دانه 6 /6* 6 /68* 6 /3 6 /6 6 /82* 6 /22 6 /8* وزن ساقه 6 /66 6 /6* 6 /22-6/63 6 /24 6 /86 وزن برگ 6 /2 6 /32 6 /26* 6 /6 6 /6* وزن محور + پوست بالل 6 /48 6 /64 6 /6-6/4 وزن تاسل 6 /6-6/ 6 /32 تعداد ردیف در بالل 6 /6-6/43 تعداد دانه در ردیف 6 /63 وزن صد دانه طول دانه *: به ترتيب معني دار در سطوح 6 و 6/ درصد آماري. *

3 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... شرايط رقابت اين گياه با علف هاي هرز مي باشند. در نهايت مي توان پيشنهاد نمود كه كاهش ميزان كود مصرفي در شرايطي كه گونه غالب علف هرز در مزرعه ذرت تاج خروس منابع است مي تواند به عنوان راه كاري مناسب جهت به حداقل رساندن ا فت عملكرد ذرت و كم نمودن مخاطرات زيست محيطي ناشي از مصرف اين مواد شيميايي محسوب شود. Anderson, R., 1993. Jointed goatgrass (Aegilops cylindrica) ecology and interference in winter wheat. Weed Science. 41, 388 393. Baghestani, M. A., Zand, E., Soufizadeh, S., Eskandari, A., PourAzar, R., Veysi, M. and Nassirzadeh, N., 27. Efficacy evaluation of some dual purpose herbicides to control weeds in maize (Zea mays L.). Crop Protection. 26, 936-942. Blackshaw, R. E., Brandt, R. N., Janzen, H. H., Entz, T., Grant, C. A. and Derksen, D. A., 23. Differential response of weed species to added nitrogen. Weed Science. 51, 532-539. Carlson, H. L. and Hill, J. E., 1986. Wild oat (Avena fatua) competition with spring wheat: Effects of nitrogen fertilization. Weed Science. 34, 29 33. Evans, S. P., Knezevic, S. T., Lindquist, J. L. and Shapiro, C. A., 23. Influence of nitrogen and duration of weed interference on corn growth and development. Weed Science. 51, 546-556. FAO (Food and Agricultural Organization), 29. FAOSTAT database for agriculture. Available online at: http://faostat.fao.org/faostat/collection?subset= agriculture. Gill, G. and Davidson, R., 2. Weed interference. In: Sindel B. (Ed.), Australian Weed Management Systems. RG and FJ Richardson, Melbourne, Victoria, Australia, pp. 61 8. Hashem, A. and Wilkins, N., 22. Competitiveness and persistence of wild radish (Raphanus raphanistrum L.) in a wheat lupin rotation. In: Dodd, J., Moore, J. and Spafford Jacob H. (Ed.), Proceedings of 13th Australian Weeds Conference, Perth, Western Australia, pp. 712 715. Jans, W. W. P., Jacobs, C. M. J. Kruijt, B., Elbers, J. A., Barendse, S. and Moors, E. J., 21. Carbon exchange of a maize (Zea mays L.) crop: Influence of phenology. Agriculture, Ecosystems and Environment. 139, 325-335. Lemerle, D., Gill, G. S., Murphey, C. E., Walker, S. R., Cousens, R. D., Mokhtari, S., Peltzer, S. J., Coleman, R. and Luckett, D. J., 21. Genetic improvement and agronomy for enhanced wheat competitiveness with weeds. Australian Journal of Agricultural Research 52, 527 548. Lenka, S., Singh, A. K. and Lenka, N. K., 29. Water and nitrogen interaction on soil profile water extraction and ET in maize wheat cropping system. Agricultural Water Management. 96, 195-27. Liu, Y., Li, S., Chen, F., Yang, S. and Chen, X., 21. Soil water dynamics and water use efficiency in spring maize (Zea mays L.) fields subjected to different water management practices on the Loess Plateau, China. Agricultural Water Management. 97, 769-775. McDonald, G. K. and Gill, G. S., 29. Improving Crop Competitiveness with Weeds: Adaptations and Trade-offs. In: Crop Physiol. pp 449-488. Nieto, J. H. and Staniforth, D. W., 1961. Corn-foxtail competition under various production conditions. Agronomy Journal. 53, 1-5. Oerke, E. C. and Dehne, H. W. 24. Safeguarding production losses in major crops and the role of crop protection. Crop Protection. 23, 275 285. Panda, R. K., Behera, S. K. and Kashyap, P. S., 24. Effective management of irrigation water for maize under stressed conditions. Agricultural Water Management. 66, 181-23 Philippeau, C. and Michalet-Doreau, B., 1997, Influence of genotype and stage of maturity of maize on rate of ruminal starch degradation. Animal Feed Science. 68, 25-35. SAS Institute, 28. The SAS System for Windows, Release 9.2. Statistical Analysis Systems Institute, Carry, NC, USA. Staniforth, D. W., 1957. Effects of annual grass weeds on the yield of corn. Agronomy Journal 49, 551-555. Teyker, R. H., Hoelzer, H. D. and Liebl, R. A., 1991. Maize and pigweed response to N supply and form. Plant Soil. 135, 287-292. Tolera, A., Berg, T. and Sundstùl, F., 1999. The effect of variety on maize grain and crop residue yield and nutritive value of the stover. Animal Feed Science Technology. 79, 165-177. Tollenaar, M., Aguilera, A. and Nissanka, S. P., 1997. Grain yield is reduced more by weed interference in an old than in a new maize hybrid. Agronomy Journal 89, 239-246.

صوفيزاده و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 34 Tollenaar, M., Nissanka, S. P., Aguilera, A., Weise, S. F. and Swanton, C. J., 1994. Effect of weed interference and Soil N on four maize hybrids. Agronomy Journal 86, 596-61. Whish, J. P. M., Sindel, B. M., Jessop, R. S. and Felton, W. L., 22. The effect of row spacing and weed density on yield loss of chickpea. Australian Journal Agricultural Research. 53, 1335 134.

33 اثر نيتروژن بر عملكرد و اجزاي عملكرد... The effect of nitrogen on yield and yield components of maize (Zea mays L.) under competition with redroot pigweed (Amaranthus retroflexus L.) and proso-millet (Panicum miliaceum L.) Saeid Soufizadeh 1,*, Majid AghaAlikhani 1,, Mohammad Bannayan 2, Eskandar Zand 3, Gerrit Hoogenboom 4, Ahmad M. Manschadi 5 1 Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran 2 Department of Agronomy, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran 3 Department of Weed Research, the Iranian Plant Protection Research Institute, Tehran, Iran 4 Department of Biological and Agricultural Engineering, the University of Georgia, Griffin, GA, USA 5 Department of Crop Sciences, Division of Agronomy, University of Natural Resources and Life Sciences, Vienna, Austria * Present address: Department of Agroecology, Environmental Sciences Research Institute, Shahid Beheshti University, G.C., Tehran, Iran Corresponding author email: maghaalikhani@modares.ac.ir (M. AghaAlikhani) Abstract Determination of the best amount of nitrogen (N) fertilizer application in maize that results in high grain yield under weed competition is of great importance. In order to study the effect of weed competition on maize performance and identifying whether or not N application rate affects by weed species, an experiment was conducted in 28 at the Research Field of Tarbiat Modares University. The experiment was established as a randomized complete block design with factorial arrangement of treatments and three replications. First factor was N fertilizer at the three following rates: 138, 184 and 23 kg N ha -1.Second factor consisted of two weed species; i.e. redroot pigweed and proso-millet. Third factor was planting each weed species at low and high densities. Yield and yield components of maize was assessed at final harvest. Results indicated that weed competition significantly reduced maize grain yield compared to 23 kg N ha -1 control treatment. The highest grain yield (177 g m -2 ) was achieved in treatment 23 kg N ha -1 while the lowest yields belonged to high densities of redroot pigweed and proso-millet fertilized with 184 and 23 kg N ha -1, respectively (643 and 565 g m -2 ). Increasing millet density resulted in significant loss of maize grain yield only. Maize grain yields in competition with low densities of proso-millet and pigweed were 8 and 795 g m - 2, respectively which reduced to 693 g m -2 when weed densities increased. Difference in N application rate did not cause significant differences in yield components of maize under weed competition. However, high densities of proso-millet and redroot pigweed resulted in significant reductions of the number of rows per ear and the number of grains per row, respectively. Overall, results indicated that in fields where a nitrophile species is the dominant weed species, increasing N application rate beyond the optimum rate not only does not increase maize grain yield but also reduces its yield and causes pollution of environment. Keywords: Grain yield; biological yield; redroot pigweed, proso-millet, the number of grains per row.

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -27 34 بررسي تأثیر نهادههاي آلي بر ویژگيهاي رشد عملکرد و خصوصیات كیفي گیاه دارویي همیشه بهار L.( )Calendula officinalis 1 7 7 * 7 لیال تبریزي فرناز دژابون یونس مستوفي مهدي مریدي 4 گروه علوم و مهندسي باغباني و فضاي سبز دانشكده علوم و مهندسي كشاورزي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه تهران كرج ايران. گروه فيتوشيمي پژوهشكده گياهان و مواد اوليه دارويي دانشگاه شهيد بهشتي تهران ايران. * نويسنده مسئول: L.tabrizi@ut.ac.ir تبریزي ل. ف. دژاوین ي. مستوفي و م. مریدي. 336. بررسي تأثير نهادههاي آلي بر ويژگيهاي رشد عملكرد و خصوصيات كيفي گياه دارويي هميشه بهار L.(.)Calendula officinalis مجلۀ كشاورزي بومشناختي. :)4( -6.32 چکیده گياه هميشه بهار ).L )Calendula officinalis متعلق به خانواده كاسني )Asteraceae( داراي مصارف متعدد دارويي بهداشتي -آرايشي و غذايي در صنايع مختلف ميباشد. به منظور بررسي ويژگيهاي رشد عملكرد و خصوصيات كيفي اين گياه در پاسخ به كاربرد نهادههاي آلي آزمايشي در سال زراعي 388-83 در ايستگاه تحقيقات گروه علوم باغباني دانشكده علوم و مهندسي كشاورزي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه تهران در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي با سه تكرار به اجرا در آمد. تيمارها شامل كود دامي )46 تن در هكتار( كمپوست زباله شهري )46 تن در هكتار( كمپوست قارچ مصرف شده )6 تن در هكتار( ورمي كمپوست )6 تن در هكتار( و شاهد )عدم مصرف نهاده آلي( بودند. صفاتي از قبيل ارتفاع بوته تعداد ساقه فرعي تعدادگل در واحد سطح و قطر گل وزن تر و خشك بوته وزن هزار دانه عملكرد گل و بذر و دو شاخص كيفي ميزان اسانس و عصاره گل اندازه گيري شدند. نتايج نشان داد كه ورمي كمپوست باعث افزايش معني دار صفات ارتفاع بوته تعداد ساقه فرعي تعداد گل در واحد سطح وزن هزار دانه وزن تر و خشك بوته و عملكرد گل و بذر گرديد در حاليكه تيمار هاي كود دامي و كمپوست زباله شهري در افزايش ارتفاع بوته و تيمار كود دامي در افزايش وزن هزار دانه با تيمار ورمي كمپوست اختالف معني دار نداشتند. بيشترين قطر گل و ميزان عصاره در تيمار كود دامي مشاهده شد هرچند بين تيمارهاي كود دامي و ورمي كمپوست در افزايش اين صفات اختالف معني دار وجود نداشت. همچنين كمترين ميزان صفات مورد اندازه گيري با كاربرد كمپوست قارچ بدست آمد. بنابراين با توجه به ضرورت توليد گياهان دارويي در نظامهاي كشاورزي كم نهاده و پايدار به نظر ميرسد كاربرد نهادههاي آلي در راستاي توليد پايدار گياه هميشه بهار ميتواند به عنوان گزينهاي مناسب و جايگزين كودهاي شيميايي مورد توجه قرار گيرد. واژه هاي كلیدي: كودهاي آلي گياه دارويي خصوصيات مورفولوژيك عملكرد گل ميزان عصاره

36 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر....)Putwattanaa et al., 21( Ahmadian et al. (211) (Matricaria chamomilla L.) مقدمه امروزه افت حاصلخيزي خاك در زمينهاي كشاورزي و استفاده گياهان از ذخاير خاك بدون جايگزيني مناسب و كافي باعث كاهش توان توليدي خاك گرديده است. در اين رابطه استفاده از كودهاي شيميايي به دليل تأمين عناصر غذايي در خاك و افزايش عملكرد در واحد سطح سريعترين راه جبران نقصان حاصخيزي خاك و افزايش توليد محسوب ميشود )24 al.,.)akbarinia et بر اين اساس روشه يا كشاورزي رايج با مصرف بي رويه نهادههاي شيميايي نه تنها مشكالت جدي اعم از تجمع نمكها و آلودگيهاي منابع آب و خاك كاهش ميزان تنفس خاك و تخريب جوامع ميكروبي خاك را بههمراه داشته است بلكه پايداري مزارع و امنيت غذايي بشر در آينده را با نگرانيهاي بسياري مواجه ساخته است )29.)Suthar, براي مقابله با اين چالشها كشاورزي پايدار كم نهاده با هدف كاهش هزينههاي توليد كاهش بقاياي آفتكشها در توليدات گياهي به حداقل رساندن استفاده از نهادههاي خارجي مانند كود ها و آفت كش ها پرهيز از آلودگي آبهاي سطحي و زيرزميني و افزايش سودمنديهاي كوتاه و دراز مدت مورد توجه قرار گرفته است 28( Damghani,.)Kamkar and Mahdavi در نظامهاي كشاورزي پايدار عالوه بر كميت توليد به كيفيت ثبات و پايداري توليد نيز توجه خاصي ميشود ( al., Puryousef et 27(. با توجه به اين كه ارزش گياهان دارويي وابسته به كيفيت اين محصوالت بوده و عموما از ظرفيت نهاده پذيري كمتري نسبت به اكثر گونههاي زراعي و باغي برخوردار مي- باشند بنابراين توليد اين گياهان در نظامهاي پايدار كم نهاده ضمن حفظ سالمت محيط زيست ميتواند كيفيت اين گياهان را تضمين كرده و از اثرات منفي نهادههاي شيميايي بر كيفيت دارويي آنها بكاهد )27.)Tabrizi, از طرف ديگر استفاده از نهادههاي آلي در مديريت عناصر غذايي خاك بهعنوان يكي از اركان كشاورزي پايدار ميتواند از طريق بهبود خواص فيزيكي شيميايي و بيولوژيك خاك منجر به حفظ پايداري بوم نظامهاي كشاورزي گردد.)Tahami zarandi et al., 29( كودهاي دامي عالوه بر بهبود ساختمان خاك و افزايش مقدار هوموس باعث افزايش قابليت ميشوند خاك در غذايي عناصر به دسترسي نتايج حاصل از مطالعات بر روي بابونه آلماني بيشترين زيست توده گياهي تعداد گل در گياه و تعداد ساقه اصلي را در تيمار كود دامي در مقايسه با كمپوست و كود شيميايي نشان داد. همچنين نتايج حاصل از ارزيابي تأثير تيمارهاي مختلف كود دامي روي دو گياه دارويي اسفرزه ( ovata Plantago )Forsk. و پسيليوم ).L )Plantago psyllium اثر مقادير مختلف كود دامي را بر ميزان موسيالژ بذور اسفرزه و پسيليوم معني دار ندانسته و مزيت استفاده از كود دامي را بيشتر در ارتباط با اصالح خواص فيزيكي خاك كاهش وزن مخصوص ظاهري و افزايش ظرفيت نگهداري آب در خاك عنوان گزارش نموده است )24 al.,.)koocheki et Khandan and Astaraiei )25( با مقايسه اثر كود گاوي و كمپوست بر خصوصيات فيزيكي خاك اثر كمپوست را در اكثر پارامترهاي اندازهگيري شده به مراتب بيشتر از كود گاوي و به دليل غنيتر بودن كمپوست از نظر ماده آلي و كربن آلي گزارش نمودند. در همين رابطه Khalid et al. (26) نيز در مطالعه اي بر روي گياه هميشه بهار به اثر مثبت كود دامي در افزايش قطر طبق و زيست توده خشك گياهي و درصد اسانس اشاره نمودند. رشد روز افزون جمعيت و پديده شهر نشيني موجب افزايش حجم ضايعات توليد شده توسط انسان به ويژه در كالن شهرها )2 al., )Inbar et و ضايعات و پسماندهاي كشاورزي از گرديده جمله بقاياي كمپوست قارچ مصرف شده )SMC( است )28 al.,.)vahabi Mashak et از اين رو مديريت مطلوب اين ضايعات در قالب بازيافت و فراوري آنها و توليد كمپوست از اين منابع از اهميت ويژهاي به خصوص از ديدگاه زيست محيطي و بهداشتي برخوردار است. Zheljazkov and Warmanand (24) تأثير مثبت كمپوست زباله شهري بر ريحان ).L )Ocimum basilicum را از طريق افزايش عملكرد گياه و گلدهي زودتر آن گزارش كردند. در بررسي كه با كاربرد كمپوست زباله شهري بر شنبليله ).L )Trigonella foenum-graecum انجام گرفت افزايش رشد و عملكرد در اين گياه با تيمارهاي كمتر از 666 1- Spent Mushroom Compost

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 3 گرم كمپوست در هرگلدان و كاهش پارامترهاي رشد با افزايش آن به مقادير بيش از 666 گرم به دليل امالح زياد و افزايش هدايت الكتريكي )EC( مشاهده شد ( al., Lopez et 28(. نتايج برخي منابع حاكي از افزايش ميزان در EC كمپوست قارچ به دليل نوع تركيبات و امالح موجود در آن ميباشد )28 al.,.)jordan et با وجود اين نتايج تحقيق (211) al. Jonathan et اثرات مثبت كمپوست قارچ را بر تعداد گل و ميوه در فلفل ).L )Capsicum annum نشان داد. امروزه توليد ورمي كمپوست با استفاده از كرم هاي خاكي كه قادر به تغذيه از ضايعات آلي ميباشند بهعنوان يك نهاده آلي مورد توجه قرار گرفته است. بررسي تفاوتهاي فرآيند توليد كمپوست و ورمي كمپوست بيانگر فراهمي بيشتر عناصر به شكل قابل جذب در ورمي كمپوست مي-باشد. نتايج پژوهش Atiyeh et al. (2b) حاكي از آن است كه ورمي كمپوست به عنوان مكمل بستر كشت گل جعفري )Tagetes erecta L.( در مقايسه با كود مرغي و كمپوست بيشترين تأثير را در افزايش وزن خشك شاخساره محتواي كلروفيل و شاخص فعاليت ميكروبي داشته است. اين پژوهشگران اظهار داشتند فعاليت كرمهاي خاكي در بستر ورمي كمپوست موجب تغييرات بسياري از خصوصيات شيميايي آن نسبت به كمپوست معمولي گرديده است. گل هميشه بهار ).L )Calendula officinalis گياه دارويي يكساله متعلق به خانواده كاسني )Asteraceae( است كه گلبرگهاي آن به عنوان داروي ضد التهاب طبيعي براي درمان زخم و سوختگي مورد استفاده قرار ميگيرد.)Muley et al., 29( همچنين عالوه بر مصارف دارويي اين گياه در صنايع غذايي )طعم و رنگ دهنده غذاهاي مختلف چاي كيسهاي( رنگرزي )تهيه رنگهاي نقاشي و نايلون صنعتي( و بهداشتي )تهيه انواع كرمها شامپو و لوسيون( به كار برده ميشود )1987.)Marczal, با توجه به اينكه عمده تحقيقاتي كه تا كنون روي اين گياه انجام گرفته در رابطه با كاربرد كودهاي شيميايي بوده است و همچنين با توجه به ضرورت بهينه سازي توليد اين گياه در نظام هاي كشاورزي پايدار مطالعه حاضر به منظور ارزيابي اثر كاربرد نهادههاي آلي بر خصوصيات كمي و كيفي گياه هميشه بهار انجام گرفت. مواد و روشها اين آزمايش در سال زراعي 388-83 در قالب طرح بلوك- هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ايستگاه تحقيقات گروه علوم باغباني دانشكده علوم و مهندسي كشاورزي دانشگاه تهران )با عرض جغرافيايي '3 3 N و طول جغرافيايي E '63 38 و ارتفاع 346 متر از سطح دريا( اجرا شد. وضعيت برخي عوامل اقليمي از جمله ميانگين درجه حرارت و بارندگي در مكان اجراي آزمايش در سال 388-83 در شكل نشان داده شده است. تيمارهاي آزمايش نهادههاي آلي مختلف شامل كود دامي )كود گاوي كامال پوسيده در سطح 46 تن در هكتار( كمپوست زباله شهري )تهيه شده از زبالههاي تر خانگي در سطح 46 تن در هكتار( كمپوست قارچ مصرف شده )6 تن در هكتار( ورمي كمپوست )6 تن در هكتار( و شاهد )عدم مصرف نهاده آلي( بودند. بافت خاك مكان آزمايش رسي-لومي و داراي %6/6 نيتروژن و بهترتيب 2 و 4 ميلي گرم بر كيلوگرم فسفر و پتاسيم و %6/68 ماده آلي بود. اسيديته خاك 8/3 و ميزان هدايت الكتريكي حدود /6 دسيزيمنس بر متر برآورد شد. همچنين خصوصيات شيميايي كود هاي آلي مورد استفاده در جدول نشان داده شده است. بذور گل هميشه بهار از باغ اكولوژيك گياهان دارويي واقع در مزرعه آموزشي تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد تهيه شدند. پيش از اعمال تيمارهاي آزمايشي ابتدا زمين محل آزمايش با حداقل عمليات خاكورزي آماده گرديد سپس تيمارهاي كودي به طور يكنواخت در سطح كرتهاي مربوطه پخش و تا عمق 36 سانتي متري به طور كامل با خاك مخلوط شدند. ابعاد هر كرت آزمايشي 4/6 6 متر مربع و شامل پنج رديف كشت بود. فاصله بين كرتهاي آزمايشي در هر تكرار 66 سانتي متر و بين بلوكها با احتساب جوي- هاي آبياري 4 متر در نظر گرفته شد. كشت بذور به صورت مستقيم بر روي پشتههاي تعبيه شده در هر كرت با فواصل 66 6 سانتي متر در تاريخ 383//3 انجام گرفت. آبياري اول كرتها بالفاصله پس از كشت انجام شد و سپس 2- Electrical Conductivity

32 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... به منظور حصول اطمينان از سبز شدن بذور آبياري دوم چهار روز پس از كشت و آبياريهاي بعدي به فاصله ده روز يكبار صورت گرفت. جهت حصول تراكم مناسب بوتهها پس از استقرار كامل گياه و در مرحله برگي گياهان طي يك مرحله تنك شدند. كنترل علفهاي هرز در طي فصل رشد به صورت دستي )از طريق وجين كردن( انجام گرفت و هيچ گونه نهاده شيميايي مصنوعي براي كنترل علفهاي هرز در طي مراحل انجام آزمايش مورد استفاده قرار نگرفت. همچنين در طي اجراي آزمايش آفت يا بيماري خاصي در گياهان مشاهده نشد. در طي فصل رشد پس از حذف اثر حاشيه در هر كرت )دو رديف كناري و 66 سانتي متر از ابتدا و انتهاي سه رديف مياني هر كرت( دو رديف به برداشت گل و يك رديف به برداشت بذر اختصاص يافت. نمونه برداري از كرتهاي آزمايشي همزمان با شروع گلدهي گياهان )تيرماه( آغاز شده و تا پايان دوره گلدهي )آبان ماه( ادامه يافت. براي اين منظور پس از آغاز گلدهي گياهان در اوايل تير ماه برداشت گل از سطح يك متر مربع كه به طور تصادفي در رديف هاي مياني كرت پس از حذف اثر حاشيه تعيين شد هر هفته يكبار تا پايان دوره گلدهي گياهان انجام گرفت. گل- هاي برداشت شده در هر برداشت بالفاصله به آزمايشگاه منتقل شده و پس از توزين در دماي ± 6 26 درجه سانتي گراد به مدت 42 ساعت درون آون خشك و مجددا توزين شدند. پيش از خشك كردن گلهاي برداشت شده تعداد گل و قطر پنج گل به طور تصادفي با استفاده از كوليس اندازهگيري شد. مجموع كليه گلهاي خشك برداشت شده از هر تيمار در هر كرت در طي فصل رشد به عنوان عملكرد گل در آن واحد آزمايشي در نظر گرفته شد. همچنين در انتهاي فصل رشد و پيش از برداشت نهايي پس از حذف اثر حاشيهاي در هر كرت تعداد پنج بوته به طور تصادفي از هر كرت برداشت شده و پس از انتقال به آزمايشگاه صفاتي از قبيل ارتفاع بوته تعداد ساقه فرعي و وزن تر و خشك بوته اندازه گيري شد. برداشت بذر در طول فصل رشد حدودا يك ماه پس از آغاز گلدهي صورت گرفت. در مجموع سه بار عمليات برداشت بذر از رديفهاي تعيين شده انجام شد و در نهايت عملكرد بذر بر اساس مجموع بذور برداشت شده مربوط به هر تيمار در طي فصل رشد در نظر گرفته شد و وزن هزار دانه بذور نيز اندازه گيري شد. به منظور تعيين خصوصيات كيفي گياه دارويي هميشه بهار از گلهاي خشك شده جهت تعيين عملكرد گل استفاده شد. براي تعيين ميزان عصاره 4 گرم نمونه از گلبرگ هاي خشك شده فاقد كاسبرگ از هر تيمار توزين شده و عصاره گيري الكلي با استفاده از متانول خالص در دماي اتاق طي 24 ساعت انجام شد. عصاره به دست آمده توسط دستگاه روتاري تغليظ توزين و ميزان عصاره بر حسب گرم در 66 گرم گل خشك محاسبه گرديد )23 al.,.)gordana et همچنين به منظور استخراج اسانس از گلهاي خشك شده اين گياه از روش تقطير با بخار آب توسط دستگاه كلونجر استفاده شد. پس از 2 ساعت اسانس گيري اسانس حاصل جمع آوري و ميزان اسانس بر حسب ميلي ليتر در 66 گرم گل خشك محاسبه شد دادههاي آزمايش با استفاده از نرم افزار.)British Pharmacopeia, 1998( SAS Inst., ver 9.1, 23 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند و مقايسه ميانگينها با استفاده ازآزمون LSD در سطح احتمال %6 صورت گرفت. رسم اشكال با استفاده از نرم افزار 1 Sigma plot version و Excel انجام گرفت. ph 8/6 2/ 2/2 2/3 نهاده آلي كود دامي جدول 7 - خصوصیات شیمیایي نهاده هاي آلي مورد استفاده در آزمایش نیتروژن)%( /3 فسفر)%( /26 پتاسیم)%( 4/2 ماده آلي )%( /2 EC )دسي زیمنس بر متر( 3/24 6/6 4/2 /2 3/24 3/8 4/6 6/66 4/63 6/34 /34 /2 6/ /2 /4 /38 كمپوست زباله شهري كمپوست قارچ ورمي كمپوست

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 38 5 4 دماي حداق ل دماي حداک ثر 3 25 دارگيتناس) ترارح هجرد) 3 2 1 رتميليم) يگدنراب نازيم) 2 15 1 5-1 ا س ف ند ب همن دي آذر آب ان مهر شهري ور مرداد ت ير خرداد اردي به شت ف روردي ن ا س ف ند ب همن دي آذر آب ان مهر شهري ور مرداد ت ير خرداد اردي به شت ف روردي ن نتایج و بحث ارتفاع و تعداد ساقه فرعي در بوته شکل 7- وضعیت میانگین درجه حرارت و بارندگي شهرستان كرج در سال 7388 نتايج تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين صفات اندازه گيري شده در جداول 4 و 3 نشان داده شده است. همانگونه كه مالحظه ميشود اثر نهاده-هاي آلي بر ويژگيهاي مورفولوژيك گياه معني دار شد )6/6 P( )جدول 4(. به- طوريكه بيشترين ارتفاع بوته و تعداد ساقه فرعي در تيمار ورمي كمپوست بدست آمد كه نسبت به شاهد به ترتيب %63/8 و %84/3 افزايش نشان داد. هر چند بين تيمار كود دامي و كمپوست زباله شهري با ورمي كمپوست در افزايش ارتفاع بوته اختالف معني دار مشاهده نشد و تيمارهاي كود دامي و كمپوست زباله شهري نيز به ترتيب باعث افزايش ميانگين اين صفت به ميزان %2/3 و %2/2 گرديدند. همچنين ميانگين ارتفاع بوته و تعداد ساقه فرعي در بين تيمارهاي شاهد و كمپوست قارچ اختالف معني داري نداشت و هر دو باعث ايجاد كمترين مقدار ميانگين اين صفات گرديدند )جدول 3(. طبق نتايج به دست آمده ورمي كمپوست از لحاظ افزايش ارتفاع بوته و تعداد ساقه فرعي نسبت به ساير تيمار ها برتري داشته است. بهنظر ميرسد افزايش ارتفاع بوته در هميشه بهار حاصل تأثير ورمي كمپوست بر ساختمان فيزيكي خاك و قابليت باال در جذب و نگهداري آب و متعاقبا فراهمي آب در طي مراحل توسعه سلول باشد. نتايج تحقيقاتي كه در رابطه با كاربرد ورمي كمپوست انجام شده است حاكي از اثر مثبت آن بر خصوصيات فيزيكي خاك از طريق افزايش منافذ خاك و كاهش چگالي نسبي خاك باعث افزايش است كه ظرفيت نگهداري آب در خاك ميشود ( 28 al., et.)parthasarathi همچنين تأثير مثبت كود دامي در بهبود ساختار فيزيكي خاك و افزايش قدرت جذب و نگهداري آب توسط Ramesh et al. (29) گزارش شده است. Ghanbari et al. (25) اظهار داشتند كه در صورت استفاده از كود دامي در زيره سبز ).L )Cuminum cyminum مي توان از تعداد دفعات آبياري كاست و عملكرد مناسب را بهدست آورد. Allahdadi et al. (24) اهميت كمپوست زباله شهري را بيش از ارزش غذايي آن به دليل اصالح خصوصيات فيزيكي خاك عنوان نموده و بهبود خلل و فرج كل پايداري خاكدانهها و مقاومت به فرسايش در اثر كاربرد كمپوست زباله شهري گزارش كردند. در همين زمينه Lopez et al. (28) نيز بيشترين ارتفاع و قطر ساقه را در گياه رزماري ).L )Rosemarinus officinalis در گلدان هايي با نسبت %46-66 كمپوست زباله شهري در محيط كشت گزارش كردند. آنها اظهار داشتند كه كاربرد كمپوست زباله شهري نه تنها دانه بندي تخلخل خاك و ظرفيت نفوذ پذيري آب و تهويه را بهبود ميبخشد بلكه باعث تامين مواد مغذي و ريز مغذي ها براي گياه مي گردد. Tahami zarandi et al. (29) بيشترين ارتفاع بوته در ريحان را در تيمارهاي كود گوسفندي و ورمي كمپوست گزارش نمودند و دليل

میزان میزان عملکرد عملکرد وزن هزار قطر تعداد وزن خشك وزن تعداد ساقه در بوته ارتفاع درجه اسانس تر عصاره گل بذر گل دانه گل بوته فرعي بوته بوته آزادي 33 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... اصلي تعيين كننده ارتفاع گياه را فراهمي عناصر غذايي خصوصا عناصر ماكرو )نيتروژن فسفر و پتاسيم( و كربن آلي گزارش نمودند. يافتههاي Nasimul Gani et al. (21) در رابطه با اثر كمپوست زباله شهري بر گياه كنف هندي Mohamed and Abdu (24) و )Corchorus capsularis( در خصوص تأثير كود دامي بر رازيانه Foeniculum ( Mill. )vulgare نيز با پژوهش حاضر مطابقت دارد. بنابراين احتمال دارد ورمي كمپوست كود دامي و كمپوست زباله شهري از طريق اثر مثبت بر خصوصيات فيزيكي خاك عالوه بر بهبود تهويه خاك و دسترسي بهتر آب براي گياه منجر به توسعه و رشد بهتر ريشه در خاك گردند كه بهطور غير مستقيم بر فراهم نمودن عناصر غذايي براي گياه و كمك به رشد و توسعه گياه نيز تأثير گذار ميباشد. جدول 1 - تجزیه واریانس صفات اندازه گیري شده در گیاه همیشه بهار تحت تأثیر نهادههاي آلي میانگین مربعات منابع تغییر 6/62 6/66668 2/33 6/63 6/664 6/64 36/32 6/3 64/32 48/2 2/24 تکرار 4 6/43 6/64 684/24 /6 8/4 /6 2323/3 38/28 3443/6 38/62 444/23 2 كود 6/6 6/666 36/82 6/6 6/43 6/.6 28/6 2/63 46/66 /4 3/66 8 خطاي آزمایش * و به ترتيب معني دار در سطح احتمال %6 و % ميباشند. بطور مشابهي بنظر ميرسد تأثير مثبت ورمي كمپوست بر تعداد ساقه فرعي احتماال مربوط به قابليت دسترسي مطلوب به عناصر غذايي در اثر فراهمي بيشتر جذب عناصر غذايي در خاك باشد. )26( Sunitha تأثير نهادههاي آلي به ويژه ورمي كمپوست را بر توسعه انشعابات گل جعفري مثبت توصيف كرده و فراهم نمودن عناصر غذايي براي گياه توسط ورمي كمپوست و در نتيجه رشد بهتر و توسعه ريشه در خاك و متعاقبا افزايش رشد و افزايش شاخه فرعي را گزارش نموده است. در مطالعه ديگري تأثير معني دار ورمي كمپوست بر پارامترهاي رشد هميشه بهار در مقايسه با كمپوست گزارش شده است )2a.)Atiyeh et al., تعداد گل در واحد سطح و قطر گل تعداد گل در متر مربع و قطر گل بطور معني داري تحت تأثير نهاده هاي آلي قرار گرفتند )6/6 P( )جدول 4(. بيشترين تعداد گل از تيمار ورمي كمپوست و بيشترين قطر گل از تيمار كود دامي حاصل شد )جدول 3( كه به ترتيب نسبت به شاهد %2/8 و %34/6 افزايش نشان دادند. با اين وجود بين تيمارهاي كود دامي و ورمي كمپوست در افزايش قطر گل اختالف معنيدار وجود نداشت و ورمي كمپوست نيز باعث %4/3 افزايش در قطر گل نسبت به شاهد شد. استفاده از كمپوست قارچ منجر به %3/8 كاهش ميانگين قطر گل و 3/2 %كاهش تعداد گل نسبت به تيمار شاهد گرديد هرچند كه اختالف معني داري با شاهد نشان نداد.

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 26 جدول 3 - میانگین خصوصیات رشدي گیاه همیشه بهار تحت تأثیر نهادههاي آلي نهاده آلي ارتفاع بوته )سانتي متر( تعداد ساقه فرعي )در بوته( تعدادگل )در متر مربع( قطر گل )سانتي متر( وزن تر بوته )گرم در متر مربع( وزن خشك بوته )گرم در متر مربع( 8/8 66/86 6/32 263/22 /83 22/3 كود دامي 3/3 4/34 2/6 262/6 6/26 كمپوست زباله شهري 26/23 6/62 3/4 3/ 246/26 3/23 كمپوست قارچ 43/28 43/28 38 6/63 222/32 4/82 ورمي كمپوست 28/63 6/2 84/ 2/63 236/63 2/23 3/42 شاهد 2/66 4/63 6/22 2/6 6/46 /3 LSD (5%) ( بنظر ميرسد اثر مثبت ورمي كمپوست بر افزايش تعداد گل احتماال هم به دليل تأثير آن بر خصوصيات شيميايي و افزايش تركيبات هوموسي خاك و تأثير مستقيم بر فراهمي عناصر غذايي براي گياه و هم به دليل نقش ورمي كمپوست در تحريك فعاليتهاي بيولوژيك خاك و متعاقبا توليد مواد شبه هورموني و اثر آن بر فيزيولوژي گلدهي و بهبود آن ميتواند باشد. Parthasarathi et al. (28) در ph افزايش نتيجه افزايش تركيبات هيوميك طي فرآيند هضم و تجزيه مواد آلي توسط كرمهاي خاكي را در تيمار ورمي كمپوست گزارش نمودند. همچنين همبستگي ميان مقادير تيمار ورمي را مثبت كمپوست و ميزان ظرفيت تبادل كاتيوني )CEC( ارزيابي كردند. نتايج آزمايشات Arancon et al. (23) حاكي از فراهمي عناصر غذايي توسط ورمي كمپوست بود بطوريكه اين محققان اظهار داشتند كه عناصر غذايي به صورت سطحي روي مولكولهاي هيوميك اسيد موجود در ورمي كمپوست جذب شده و به تدريج و به آرامي در خاك آزاد ميگردد و منجر به توسعه فرآيند رشد كمي و كيفي گياه مي گردد. مطالعات Haj seyed hadi et al. (211) در بررسي تأثير ورمي كمپوست بر گياه بابونه افزايش معني دار قطر طبق و عملكرد گل را نشان داد. در اين پژوهش ورمي كمپوست به عنوان منبع غني از عناصر غذايي ماكرو و ميكرو عنوان شد كه نه تنها با تأثير مثبت بر خصوصيات فيزيكي خاك منجر به افزايش عملكرد گرديده بلكه فعاليت كرمهاي خاكي منجر به تشديد فعاليتهاي زيستي در خاك و اثرات مثبت حاصل از آن ميگردد. فعاليت اين موجودات سبب افزايش توليد هوموس افزايش معدني شدن عناصر غذايي و گردش سريعتر مواد افزايش جذب عناصر غذايي توسط گياهان بخصوص فسفر و افزايش تثبيت نيتروژن ميشود.)Jeyabal and Kupposwamy, 21 همچنين تشديد فعاليتهاي زيستي خاك باعث تحريك توليد تنظيم كننده- هاي رشد ميگردند )21 al.,.)atiyeh et مطالعات در زمينه الگوهاي رشد گياه بيانگر اهميت بيشتر فاكتورهاي بيولوژيك و نقش برجسته هورمونها و تنظيم كنندههاي رشد گياهي در رشد زايشي و گلدهي ميباشد Atiyeh et al. (2a).)Mustafa, 29( بيشترين جوانه گل و تعداد گل در گياه هميشه بهار را در گلدانهايي با نسبت %26 ورمي كمپوست در محيط كشت گزارش كردند. نتايج بررسيهاي Krishnamoorthy and Vajranabhaiah (1986) روي ورمي كمپوست حاصل از ضايعات آلي نشان دهنده همبستگي مثبت ميان جمعيت كرمهاي خاكي و ميزان اكسين و سيتوكينين در خاك بود و همبستگي ميان فعاليت كرمهاي خاكي و توليد تنظيم كنندههاي رشد گياهي )PGR( 4 را گزارش نمودند. تيمار كود دامي و ورمي كمپوست در افزايش قطر گل داراي اختالف معني دار نبودند. در مقايسه كود دامي و ورمي كمپوست بايد به اين مسئله توجه داشت كه هر چند ورمي كمپوست به دليل فعاليت كرمهاي خاكي از لحاظ تامين عناصر غذايي داراي برتري نسبت به كود دامي ميباشد با اين وجود Alikhani and Savabeghi (26) سهم ورمي كمپوست در تامين عناصر غذايي را بيشتر در ارتباط با 2 - Plant Growth Regulators 1 - Cation Exchange Capacity

2 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... عناصر كم مصرف گياهي عنوان كردند. نتايج حاصل از تحقيقات Yagi et al. (23) تيمار كود دامي و ورمي كمپوست را از نظر تامين فسفر قابل دسترس در خاك داراي اختالف معني دار ندانسته و كود دامي را در تأمين پتاسيم و منيزيم نسبت به ورمي كمپوست بهتر معرفي نمود. Theunissen et al. (21) نقش فسفر را در رشد زايشي و گلدهي گياه مهم توصيف كرده و فراهمي عناصر غذايي را در افزايش قطر گل موثر دانستند. نتايج پژوهش Khalid et al. (26) حاكي از افزايش تعداد طبق در گياه هميشه بهار با كاربرد كود دامي ميباشد بطوريكه افزايش صفات مذكور را ناشي از بهبود ساختار فيزيكي خاك توسط كود دامي دانستند كه منجر به تحريك و توسعه رشد ريشه و نهايتا رشد رويشي و زايشي گياه ميگردد. Shadanpour et al. (211) بيشترين اندازه گل جعفري را در تيمار ورمي كمپوست در مقايسه با كمپوست گزارش نمودند و اثر ورمي كمپوست بر رشد گياه را از طريق افزايش دسترسي عناصر غذايي جذب عناصر غذايي توسط ريشه ها تأثير بر فتوسنتز و سنتز متابوليت هاي اوليه گياه و ذخيره مواد در برگها عنوان كردهاند. وزن تر و خشك بوته نهادههاي آلي وزن تر و خشك بوته را بطور معني داري تحت تأثير قرار دادند )6/6 P( )جدول 4( و همانگونه كه در جدول 3 نشان داده شده است كاربرد ورمي كمپوست وزن تر و خشك بوته را به ترتيب به مقدار %2/ و %82/ نسبت به تيمار شاهد افزايش داد. تيمار كمپوست زباله شهري در رده بعدي پس از ورمي كمپوست با %36/3 و %33/2 كاهش نسبت به ورمي كمپوست منجر به بهبود وزن تر و خشك بوته گرديد. كمترين وزن تر و خشك بوته از تيمار كمپوست قارچ حاصل شد كه داراي اختالف معني دار با تيمار شاهد نبود. افزايش وزن تر و خشك بوته در نتيجه مصرف ورمي كمپوست با توجه به اثرات مفيد اين كود كه پيشتر به آنها اشاره شد قابل توجيه ميباشد. Vadiraj et al. (1998) نيز افزايش وزن تر و خشك گياه گشنيز ).L )Coriandrum sativum در پاسخ به تيمار ورمي كمپوست در مقايسه با كود شيميايي را گزارش كردند و دليل آن را تغيير عناصر غذايي خاك به فرم قابل جذب براي گياه در اثر كاربرد ورمي كمپوست عنوان نموده اند. براساس نتايج آزمايش حاضر تيمار كمپوست زباله شهري نيز در افزايش وزن تر وخشك بوته هميشه بهار تأثير گذار بود. به نظر ميرسد برتري ورمي كمپوست نسبت به كمپوست زباله شهري در افزايش وزن تر وخشك بوته به تفاوت اين دو نهاده در فرآيند توليد آنها و تفاوت ريزموجودات دخيل در فرايندهاي زيستي مربوط به آنها باشد كه متعاقبا باعث تفاوت در ويژگيهاي شيميايي اين دو نهاده و تأثير آنها بر خاك و گياه ميگردد. Atiyeh et al. (2b) دليل برتري ورمي كمپوست نسبت به كمپوست را فرآيند توليد متفاوت اين دو نهاده به ويژه نوع جمعيتهاي ميكروبي به كار برده شده ذكر كردند به طوري كه تغييرات صورت گرفته طي فرآيند تهيه ورمي كمپوست منجر به آزاد شدن نيتروژن معدني در كمپوست به شكل آمونيوم و در ورمي كمپوست به صورت نيترات كه اشكال قابل جذب براي گياه ميباشند ميگردد. از سوي ديگر پژوهشها نشان ميدهد كه حذف برخي امالح در حين فرآيند توليد ورمي كمپوست سبب كاهش هدايت الكتريكي در ورمي كمپوست به عنوان محصول نهايي نسبت به بستر اوليه شده است. عالوه بر اين ميزان غلظت فلزات سنگين مانند سرب و كادميوم در آن نيز كاهش يافته است )25 al.,.)alidadi et ازطرف ديگر امالح زياد مانع فعاليتهاي بيولوژيكي خاك ميشوند بطوريكه افزايش مقدار كمپوست زباله شهري بدليل افزايش هدايت الكتريكي و ايجاد سميت سبب كاهش رشد و عملكرد در گياه شنبليله (Trigonella foenum-graecum L.).)Kasthuri et al., 211) گرديد وزن هزار دانه وزن هزار دانه تحت تأثير نهادههاي آلي مصرف شده قرار گرفت )6/6 P( )جدول 4(. نتايج حاكي از آنست كه بيشترين وزن هزار دانه مربوط به تيمار ورمي كمپوست بود هر چند بين تيمار ورمي كمپوست و كود دامي در افزايش وزن هزار دانه اختالف معني دار وجود نداشت بطوريكه به ترتيب باعث بهبود اين صفت به ميزان %46/4 و %8/4

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 24 نسبت به تيمار شاهد شدند در حاليكه حداقل ميانگين وزن هزار دانه از تيمار كمپوست قارچ حاصل گرديد كه نسبت به شاهد %8/6 كاهش نشان داد )جدول 2(. به نظر ميرسد افزودن ورمي كمپوست به خاك با توجه به شرايط مناسبتري كه براي بهبود فعاليتهاي ميكروبي خاك مهيا نموده است و از طريق جذب مطلوب عناصر غذايي پر مصرف و كم مصرف توسط ريشه موجب افزايش رشد گلدهي و فراهمي اين عناصر در مرحله پر شدن دانهها گرديده و در نتيجه سبب بهبود وزن هزار دانه شده است. در همين رابطه Kapoor etal. (24) افزايش وزن هزار دانه در رازيانه با مصرف مقادير بيشتر ورمي كمپوست را ناشي از بهبود ميزان فتوسنتز و توليد زيست توده گياهي گزارش كردند. در مطالعهاي افزايش وزن هزار دانه گياه هميشه بهار با كاربرد كود دامي نيز گزارش شده است.)Khalid et al., 26( Akbarnezhad et al. (29) از طرف ديگر تأثير معني داري كمپوست زباله شهري را بر وزن دانه در بوته در گياه سياه دانه ).L )Nigella sativa گزارش نمودند بطوريكه كاربرد 6 تن در هكتار كمپوست زباله شهري وزن دانه در بوته را افزايش داد اما با افزايش مقدار آن به 36 تن در هكتار رشد گياه كاهش و در نتيجه وزن دانه در بوته نيز كاهش يافت. عملکرد گل خشك و بذر نهادههاي آلي بر عملكرد گل خشك و بذر بهطور معنيداري تأثيرگذار بودند )6/6 P( )جدول 4( بطوريكه نتايج حاكي از برتري ورمي كمپوست در افزايش عملكرد گل خشك )%63/2( و عملكرد بذر )%/3( نسبت به شاهد بود. كمترين ميزان عملكرد گل و بذر مربوط به تيمار كمپوست قارچ بود كه با تيمار شاهد اختالف معني دار نشان نداد )جدول 2(. به نظر ميرسد كاربرد ورمي كمپوست از طريق توليد مواد شبه هورموني و تأثير آنها بر فيزيولوژي گلدهي در افزايش اجزاي عملكرد هميشه بهار نظير تعداد اندازه گل و وزن هزار دانه تأثير گذار بوده است كه در نتيجه منجر به افزايش عملكرد گل و بذر گرديده است. از طرف ديگر با توجه به عادت رشد نامحدود اين گياه و لزوم برقراري تعادل مناسب بين رشد رويشي و زايشي گياه پس از شروع گلدهي با توجه اين نكته كه عملكرد اقتصادي اين گياه منوط به توليد گل مناسب در طي فصل رشد مي باشد لذا بنظر مي رسد ورمي كمپوست همچنين با تأمين عناصر غذايي مناسب براي گياه در ايجاد تعادل ميان رشد رويشي و زايشي و افزايش تعداد ساقه هاي فرعي گل دهنده در طي فصل رشد تأثير مثبتي در افزايش تعداد گل و متعاقبا عملكرد گل و بذر داشته است. Domingues et al. (1997) تركيبات شبه هورموني و كاهش جذب فلزات سنگين در پاسخ به تيمار ورمي كمپوست را دليل افزايش عملكرد گل دانستند. )23( Paterson وجود اسيد هيوميك باالتر در ورمي كمپوست نسبت به كود دامي را دليل افزايش ظرفيت كاتيوني دانستند كه باعث مي شود وجود عناصر غذايي در ورمي كمپوست بيشتر از كود دامي باشد. همچنين al. Haj Seyed Hadi et (211) بيشترين عملكرد گل خشك را در تيمار 46 تن در هكتار ورمي كمپوست در بابونه گزارش نمودند. Astaraei )26( با بررسي اثر ورمي كمپوست بر اجزاي عملكرد گياه اسفرزه بيشترين تعداد دانه در سنبله و وزن دانه در بوته را در تيمار %46 ورمي كمپوست گزارش نمود و باال بودن تعداد و وزن دانه در سنبله را افزايش تعداد و طول سنبله در اين تيمار به دليل فعاليت كرمهاي خاكي و مناسبترين زيست توده ميكروبي و در نتيجه فراهمي بيشتر عناصر غذايي براي گياه عنوان كردند.

23 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... جدول 4 - میانگین وزن هزار دانه عملکرد گل و بذر گیاه همیشه بهار تحت تأثیر نهادههاي آلي نهادههاي آلي وزن هزار دانه )گرم( عملکرد گل )گرم در متر مربع( عملکرد بذر )گرم در متر مربع( 42/8 32/46 6/33 كود دامي 22/32 26/6 2/2 كمپوست زباله شهري 62/26 /3 4/32 كمپوست قارچ 426/4 68/2 /4 ورمي كمپوست 4/26 26/33 3/63 شاهد 3/3 6/26 /6 LSD (5%) روند گلدهي گیاه در طول فصل رشد در شكل 4 روند گلدهي هميشه بهار در طي فصل رشد تحت تأثير تيمار نهادههاي آلي نشان داده شده است. مشاهده ميشود در اوايل دوره گلدهي ميزان توليد گل كم بوده و به تدريج با افزايش تعداد ساقههاي فرعي گل دهنده و افزايش رشد زايشي ميزان توليد گلها افزايش يافته و به حداكثر ميرسد. شکل 1- روند گلدهي همیشه بهار در طي فصل رشد تحت تأثیر نهاده هاي آلي از طرف ديگر در اواخر فصل رشد تغيير شرايط اقليمي و همچنين افزايش ريزش برگها نسبت به توليد برگهاي جديد منجر به ايجاد يك روند كاهشي در توليد گل شده است. نظر بهاينكه عملكرد اقتصادي مورد نظر در گياه هميشه بهار از ميزان توليد گل خشك در واحد سطح حاصل ميشود بنابراين با توجه به شرايط آب و هوايي منطقه و زمان اوج گلدهي ميتوان با مديريت مناسب تاريخ كشت شرايط مساعد آب و هوايي را براي گياه فراهم نمود. در مورد گياه هميشه بهار كه توليد اندام اقتصادي )گل( تحت تأثير رشد زايشي قرار دارد ايجاد تعادل مناسب بين رشد رويشي و زايشي خصوصا با توجه به عادت رشد نامحدود بودن اين گياه حائز اهميت ميباشد. بنابر اين به نظر ميرسد كاربرد كودهاي آلي به گونهاي كه باعث حفظ تعادل بين رشد رويشي و زايشي گردد ميتواند در جهت رسيدن به حداكثر عملكرد اقتصادي تأثير گذار باشد. Ameri et al. (27) نيز به نتايج مشابهي در مطالعه روند توليد گل در گياه هميشه بهار تحت تأثير تيمار كود نيتروژن دست يافتند و بر كاربرد مقادير مناسب كود بر ميزان گلدهي و حفظ تعادل بين رشد رويشي و زايشي در اين گياه تأكيد ورزيدند.

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 22 Yagi et al. (23) میزان اسانس و عصاره نتايج حاكي از تأثير معني دار نهادههاي آلي بر ميزان اسانس و عصاره حاصل از گل مي باشد )6/6 P( )جدول 4( بطوريكه بيشترين ميزان اسانس و عصاره به ترتيب از تيمارهاي ورمي كمپوست و كود دامي به دست آمد كه نسبت به شاهد 4 و /3 برابر از روند افزايشي برخوردار بودند. هر چند بين تيمار كود دامي و ورمي كمپوست در افزايش عصاره اختالف معنيدار مالحظه نگرديد. كاربرد 6 تن در هكتار كمپوست قارچ كمترين ميزان اسانس و عصاره را به همراه داشت كه با تيمار شاهد در يك گروه آماري قرار گرفت )شكل 3(. به نظر ميرسد ورمي كمپوست از طريق فراهمي عناصر برقراري تعادل سطوح مواد غذايي در خاك و بهبود تغذيه معدني گياه تأثير مثبت بر مسيرهاي بيوسنتزي متابوليتهاي ثانويه داشته است و از اين طريق در ميزان مواد موثره توليدي تأثيرگذار بوده است. احتمال دارد فراهمي و تعادل عناصر غذايي موجود واكنشهاي آنزيمي و عوامل دخيل در هدايت اين مسيرهاي بيوسنتزي را در گياه تحت تأثير قرار دهند. Kapoor et al. (22) از فسفر معدني به عنوان عامل تأثير گذار در بيوسنتز اسانس ياد مي كنند. تيمار كود دامي همچنين پس از ورمي كمپوست باعث بهبود ميزان اسانس گل هميشه بهار نسبت به شاهد گرديد. Jha et al. (21) تأثير كود دامي بر محتواي آرتميزينين گياه درمنه ).L )Artemisia annua را بررسي و افزايش محتواي آرتميزينين در تيمار كود دامي را گزارش نمودند. اين پژوهشگران دريافتند كه بيشتر آرتميزينين موجود درگياه )%83( در برگ تجمع مييابد بنابراين كود دامي با فراهمي بيشتر عناصر باعث افزايش رشد و سطح برگ و در نتيجه منجر به افزايش محتواي آرتميزينين گرديده است. در پژوهش حاضر بنظر ميرسد كه كود دامي نيز با افزايش قطر و اندازه گله يا هميشه بهار باعث افزايش محتواي عصاره در اين گياه گرديده است كه نتايج مشابهي در اين رابطه روي گياه هميشه بهار با كاربرد كود نيتروژنه توسط Ameri et al. (27) گزارش شده است. همچنين نتايج تحقيق Khalid et al. (26) حاكي از تأثير مثبت كود دامي در افزايش ميزان اسانس هميشه بهار ميباشد. ضمن توصيف اثرات مثبت مواد آلي در تأمين نياز گياه به عناصر غذايي و اصالح ساختار خاك افزايش خطي مواد آلي را با افزايش مقادير ورمي كمپوست گزارش كردند. همچنين با مقايسه ورمي كمپوست و كود دامي از نظر محتواي مواد آلي كارايي ورمي كمپوست در افزايش مواد آلي خاك را بيشتر از كود دامي دانستند. در خصوص تأثير منفي كمپوست قارچ بر كليه صفات مورد مطالعه در تحقيق حاضر ذكر اين نكته ضروريست كه بر اساس نتايج تجزيه نهادههاي آلي )جدول ( كمپوست قارچ در مقايسه با ساير نهادهه يا مورد استفاده از بيشترين ميزان EC برخوردار بود ( 1-.)4/2dS.m عالوه بر اين گياه هميشه بهار را گياهي حساس به شوري توصيف كردهاند و كاهش خصوصيات مربوط به رشد و عملكرد هميشه بهار مانند ارتفاع بوته سطح برگ و زيست توده گياهي را در پاسخ به شوري گزارش نمودهاند 24( al.,.)chaparzade et بنابراين احتماال كاهش رشد و عملكرد گياه در اين آزمايش در تيمار كمپوست قارچ مربوط به EC باال در اين كمپوست و حساسيت گياه به شوري حاصل با توجه به زياد بودن مقدار كمپوست مورد مصرف بوده است. چرا كه al. et Young (22) اثر كمپوست قارچ بر نوعي گل جعفري ).L )Tagetes patula را به دليل رها سازي كند عناصر غذايي تهويه مناسب و قدرت نگهداري آب مثبت ارزيابي نموده و بر مصرف بهينه آن تاكيد ميورزند يا شستن آن را پيش از مصرف بهمنظوركاهش شوري توصيه مي- نمايند. Rezvani Moghadam et al. (211) با توصيه استفاده بهينه از مقادير مناسب كمپوست قارچ به عنوان راهكاري مناسب در راستاي اهداف توليد زعفران در كشاورزي پايدار اثرات مثبت كمپوست قارچ را بر قطر تعداد بنه و عملكرد كالله زعفران ).L )Crocus sativus گزارش كردند. بطور كلي تأثير نهادههاي آلي در افزايش عملكرد اكثر صفات اندازه گيري شده در اين تحقيق تقريبا قابل مقايسه با نتايج تحقيقاتي بوده است كه از كودهاي شيميايي در توليد گياه هميشه بهار استفاده شده است.

26 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... الف ب( شکل 3- تأثیر نهادههاي آلي بر میزان اسانس )الف ) و عصاره )ب( گل همیشه بهار بعنوان مثال Ameri et al. (27) با بررسي اثر مقادير مختلف كود شيميايي نيتروژن بر خصوصيات كمي و كيفي گياه هميشه بهار بيشترين ميزان عملكرد گل خشك )64/ گرم در متر مربع( و ميزان اسانس )6/44 ميلي ليتر در 66 گرم گل خشك( را در تيمار 66 كيلوگرم در هكتار كود شيميايي گزارش كردند كه نتايج حاصل تقريبا مشابه با حداكثر عملكرد گل خشك و اسانس توليدي به- ترتيب 68/2 گرم در متر مربع و 6/48 ميلي ليتر در 66 گرم گل خشك در تحقيق حاضر با كاربرد ورمي كمپوست ميباشد. همچنين Hussein et al. (211) با مقايسه اثر كود شيميايي نيتروژن و كود هاي زيستي نظير ورمي كمپوست و باكتري هاي تثبيت كننده نيتروژن بر گياه هميشه بهار بهبود پارامترهاي رشد مانند ارتفاع بوته و تعداد شاخه جانبي را در تيمار هاي كود شيميايي و تلفيق كود هاي زيستي گزارش نمودند. اين محققين اظهار داشتند كه اثرات مثبت ناشي از كاربرد كود هاي زيستي احتماال مربوط به توليد مواد شبه هورموني و افزايش قابليت دسترسي عناصر غذايي از جمله فسفر براي گياه مي باشد به طوري كه تجزيه برگ و ريشه و تعيين درصد نيتروژن فسفر و پتاسيم مبين اين مطلب بود و بيشترين درصد عناصر نامبرده در تجزيه ماده خشك برگ در تيمار تلفيق كود هاي زيستي بدست آمد.

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 2 روابط همبستگي بین صفات مورد مطالعه نتايج بررسي روابط همبستگي بين برخي از صفات مورد مطالعه حاكي از وجود همبستگي مثبت و معني دار در اكثر صفات مورد مطالعه ميباشد )جدول 6(. در بين ويژگيهاي رشدي گياه ارتفاع بوته نسبت به تعداد ساقه فرعي همبستگي بهتري با صفات مورد مطالعه نشان داد. بنظر مي- رسد تأثيرگذاري مثبت ارتفاع بوته روي عملكرد گل ناشي از تأثير مثبت آن بر روي تعداد و قطر گل باشد خصوصا اينكه عملكرد گل همبستگي مثبت و معنيداري با تعداد گل )6/34=r( و قطر گل )6/82=r( نشان داد. تعداد گل و قطر گل نيز از همبستگي بااليي )6/26=r( برخوردار بودند كه بر خالف تصور موجود افزايش تعداد گل نه تنها نقشي در كاهش قطر گلهاي توليدي نداشته است بلكه منجر به توليد گلهاي درشتتر و نهايتا عملكرد گل بيشتر شده است. با توجه به اينكه هميشه بهار گياهي رشد نامحدود است و عالوه بر ساقه اصلي ساقه هاي فرعي نيز در توليد گل نقش دارند لذا افزايش تعداد ساقه فرعي در افزايش تعداد گل و متعاقبا عملكرد گل تأثيرگذار ميباشد. همانگونه كه در جدول 6 مالحظه مي شود 8 درصد از تغييرات تعداد گل از روندي همسو با تعداد ساقههاي فرعي برخوردار مي باشد. بنابراين بنظر ميرسد رشد رويشي مناسب گياه از طريق افزايش ارتفاع بوته و تعداد ساقه فرعي و متعاقبا افزايش تعداد گل نقش موثري در عملكرد گل توليدي و مواد موثره استخراج شده از گلها داشته است. نتايج مشابهي نيز توسط Sylibum ( در ماريتيغال Yazdani Bioki et al. (21).L )marianum گزارش گرديد. درمجموع با توجه به روابط همبستگي كه بين اين صفات مشاهده شد ميتوان گفت كه تغيير هر يك از اين عوامل )افزايشي يا كاهشي( ميتواند عملكرد گل خشك توليدي را تحت تأثير قرار دهد. روابط رگرسيوني بين عملكرد بذر و وزن هزار دانه نيز حاكي از همبستگي مثبت معني دار بين اين دو صفت ميباشد بطوريكه 8 درصد تغييرات عملكرد بذر ناشي از وزن هزار دانه تخمين زده شد )شكل 3(. نتیجهگیري كلي نتايج اين پژوهش حاكي از تأثير مثبت ورمي كمپوست در بهبود رشد و عملكرد كمي و كيفي گياه هميشه بهار مي- باشد هرچند كه استفاده از كود دامي نيز نتايج تقريبا مشابهي در اين خصوص نشان داد. بنظر ميرسد ورمي كمپوست به دليل افزايش جمعيت و تنوع ميكروبي داراي ويژگيهاي منحصر به فردي است كه آن را قادر ساخته است تا يكي از گزينههاي مناسب و جايگزين براي كودهاي شيميايي باشد. در اين خصوص كود دامي و كمپوست زباله شهري نيز با تأثير مثبت بر ساختار فيزيكي خاك ضامن سودمنديهاي بلند مدت مزرعه ميباشند. هرچند كه در ارتباط با مصرف كمپوست زباله شهري بايد از منشأ و ماهيت مواد اوليه آن كامال اطمينان حاصل كرد تا با مشكل آلودگي ميكروبي و سميت فلزات سنگين مواجه نشد. البته الزم به ذكر است كه با توجه به اثرات نسبتا مشابه كود دامي و ورمي كمپوست بر اكثر صفات اندازه گيري شده اگر جنبه اقتصادي كاربرد اين دو كود مد نظر باشد كاربرد كود دامي از نظر اقتصادي نسبت به ورمي كمپوست مقرون به صرفه تر ميباشد. مقايسه اثرات ورمي كمپوست كود دامي و كمپوست زباله شهري و قارچ همچنين نشان دهنده اهميت نقش انتخاب صحيح نهادهها به مقدار مناسب هم بمنظور ايجاد توازن مناسب بين رشد رويشي و زايشي گياه در جهت توليد ساقههاي گل دهنده و افزايش عملكرد گل و هم جهت بهينه سازي مصرف نهادهها در راستاي توليد پايدار گياهان دارويي ميباشد.

22 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... جدول 2- ضرایب همبستگي برخي صفات مورد بررسي در گیاه همیشه بهار تحت تأثیر نهادههاي آلي ارتفاع بوته تعداد ساقه فرعي تعداد گل قطر گل عملکرد گل میزان عصاره میزان اسانس ارتفاع بوته 66/ /66 /66 6 /8 * تعداد ساقه فرعي 6/62 6 / تعداد گل /66 6 /26 6 / 44 ns 6 /26 قطر گل /66 6 /82 6 /34 * 6 /66 6 /2 عملکرد گل /66 6 /83 6 /28 * 6 /3 6 / 33 ns میزان عصاره 6 84/ /66 6 /26 6 /3 6 /28 6 /32 6 /6 میزان اسانس 6 22/ * و ns به ترتيب معني دار در سطح احتمال %6 % و عدم معني داري ميباشند. عبرم رتم رب مرگ) رذب درکلمع) 3 25 2 15 y=27.94x-197.7 r 2 =.813 1 1 12 14 16 18 2 مرگ) هناد رازه نزو) شکل 3- رابطه رگرسیوني عملکرد بذر با وزن هزار دانه همیشه بهار Ahmadian, A., Ghanbari, A., Siahsar, B., Haydari, M., Ramroodi, M. and Mousavinik, S. M., 211. Study of chamomile s yield and its components under drought stress and organic and inorganic fertilizers using and their residue. Journal of Microbiology and Antimicrobiology. 3, 23-28. Akbarnezhad, F., Astaraei, A. R., Fotovat, A. and Nassiri Mahallati, M., 29. Effect of municipal solid waste and sewage sludge on yield and yield components of Nigella sativa منابع L. (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Field Crops Resesearch. 8, 284-297. Akbarinia, A., Ghalavand, A. and Sharrifi Ashorabadi, A., 24. Effect of different nutrition system on soil properties, element uptake and seed yield of Ajowan (Carum copticum). (In Persian with English Abstract). Journal of Pajouhesh and Sazandegi. 62, 11-19. Alidadi, H., Parvaresh, A. R., Shahmansouri, M. R. and Pourmoghadas, H., 25. Combined

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 28 compost and vermicomposting process in the treatment and bioconversion of sludge. Iranian Journal of Environmental Health Science and Engineering. 2, 251-254. Alikhani, H. and Savabeghi, Gh., 26. Vermicompost Production to Sustainable Agriculture. Jahade daneshgahi Press. 267. Tehran. Allahdadi, I., Alidoust, R. and Akbari, Gh., 24. Effect of municipal waste compost, nitrogen and phosphorous on corn efficiency. (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Agricultural Science. 6, 19-28. Ameri, A., Nasiri Mahalati, M. and Rezvani Moghadam, P., 27. Effects of different nitrogen levels and plant density on flower, essential oils and extract production and nitrogen use efficiency of Marigold (Calendula officinalis). (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Field Crops Research. 5, 315-325. Arancon, N., Lee, S., Edwards, C. and Atiyeh, R., 23. Effects of humic acids derived from cattle, food and paper-waste vermicomposts on the growth of greenhouse plants. Pedobiology. 47, 741-744. Astaraei, AR., 26. Effect of municipal solid waste compost and vermicompost on yield and yield components of Plantago ovata. (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants. 22, 18-187. Atiyeh, R. M., Edwards C. A., Subler, S. and Metzger, J. D., 2a. Earthworm-processed organic wastes as components of horticultural potting media for growing marigold and vegetable seedlings. Compost Science and Utilization. 8, 215-223. Atiyeh, R. M., Edwards C. A., Subler, S. and Metzger, J. D., 21. Pig manure vermicompost as a component of a horticultural bedding plant medium: effects on physicochemical properties and plant growth. Bioresource Technology. 78, 11-2. Atiyeh, R. M., Subler, S., Edwards C. A., Bachman, G., Metzger, J. D. and Shuster, W., 2b. Effects of vermicomposts and composts on plant growth in horticultural container media and soil. Pedobiology. 44, 579 59. British Pharmacopoeia. 1998. Bernan Assoc Pub. 1389. UK. Chaparzadeh, N., Amico, M. L., Khavarinejad, R. A., Izzo, R. and Navari Izzo, F., 24. Antioxidative responses of Calendula offıcinalis L. under salinity conditions. Plant Physiology and Biochemistry. 42, 695 71. Domingues, J., Edwards, C. A. and Subler, S., 1997. A comparison of vermicomposting and composting. Biocycle. 38, 57-59. Ghanbari, A., Ahmadian, A. and Galavi, M., 25. The effect of irrigation times and animal manure on yield and yield components of cumin (Cuminum cyminum ). (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Field Crops Research. 3, 255-262. Gordana, S., Cetković-Sonja, M., Canadanovic- Brunet, J. M. and Tumbas, V. T., 23. Thinlayer chromatography analysis and scavenging activity of marigold (Calendula officinalis L.) extracts. Acta Periodica Technologica. 34, 93 12. Haj Seyed Hadi, M. R., Darzi, M. T., Ghandehari, Z. and Riazi, G. H., 211. Effects of vermicompost and amino acids on the flower yield and essential oil production from Matricaria chamomilla L. Journal of Medicinal Plants Research. 5, 5611-5617. Hussein, M. M., Sakr, R. A., Badr L. A. and Mashat, K. M. A. L., 211. Effect of some fertilizers on botanical and chemical characteristics of Pot marigold plant (Calendula officinalis L.). Journal of Horticultural Science and Ornamental Plants. 3, 22-231. Inbar, Y., Chen, Y. and Hadar, Y., 1985.The use of composted slurry produced by methanogenic fermentation of cow manure as growth media. Acta Horticulture. 172, 75 82. Jeyabal, A. and Kupposwamy, G., 21. Recycling of organic wastes for the production of vermicompost and its response in rice-legume cropping system and soil fertility. European Journal of Agronomy. 15, 153-17. Jha, P., Ram, R., Khan, M. A., Kiran, U. and Mahmooduzzafar, Abdin, M.Z., 21. Impact of organic manure and chemical fertilizers on artemisinin content and yield in Artemisia annua L. Indian Crops Production. 33, 296 31. Jonathan, S. G., Lawal, M. M. and Oyetunji, O.J., 211. Effect of spent mushroom compost of Pleurotus pulmonarius on growth performance of four Nigerian vegetables. Mycobiology. 39, 164-169. Jordan, S. N., Mullen, G. J. and Murphy, M. C., 28. Composition variability of spent mushroom compost in Ireland. Bioresource Technology. 99, 411-4118.

23 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... Kamkar, B. and Mahdavi Damghani, A., 28. Principle of Sustainable Agriculture. Jahad Daneshgahi Press. 316. Mashhad. Kapoor, R., Giri, B. and Mukerji, K. G., 22 Glomus macrocarpum: a potential bioinoculant to improve essential oil quality and concentration in dill (Anethum graveolens L.) and carum (Trachyspermum ammi (Linn.) Sprague). World Journal of Microbiology and Biotechnology. 18, 459-463. Kapoor, R., Giri, B. and Mukerji, K.G., 24. Improved growth and essential oil yield and quality in Foeniculum vulgare Mill on mycorrhizal inoculation supplemented with P- fertilizer. Bioresource Technology. 93, 39-311. Kasthuri, H., Shanthi, K., Sivakumar, S., Rajakumar, S., Son, H. K. and Song, Y. C., 211. Influence of municipal solid waste compost (MSWC) on the growth and yield of green gram (Vigna radiate L. wilczek), fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) and on soil quality. Iranian Journal of Environmental Health Science and Engineering. 8, 285-294. Khalid, KH. A., Yassen, A. A. and Zaghloul, S. M., 26. Effect of Soil solarization and cattle manure on the growth, essential oil and chemical composition of Calendula officinalis L. Plants. Journal of Applied Science Research. 2, 142-152. Khandan, A. and Astaraei A.R., 25. Effect of organic (municipal solid waste and cow manure) and chemical manure on some physical characteristics of soil. (In Persian with English Abstract). Desert. 1, 361-368. Koocheki, A., Tabrizi, L. and Nassiri Mahlati, M., 24. Organic cultivation of Plantago ovata Forsk. and Plantago psyllium L.) in response to water stress. (In Persian with English Abstract). Iranian Journal of Field Crops Research. 2, 67-78. Krishnamoorthy, R. V. and Vajrabhiah S.N., 1986. Biological activity of earthworm casts: an assessment of plant growth promoter levels in casts. Proceedings of the Indian Academy of Sciences (Animal Science). 95, 341-351. Lopez, R., Cabrera, F. and Madejon, E., 28. Urban compost as an alternative for peat in forestry nursery growing media. Dynamic Soil, Dynamic Plant. 2, 6-66. Marczal G., 1987. Data on the essential oil content and composition of Calendula officinalis L. Herba Hungarian. 26, 179-89. Mohamed, M. A. H. and Abdu, M., 24. Growth and oil production of fennel (Foeniculum vulgare Mill): Effect of irrigation and organic fertilization. Biological Agriculture and Horticulture. 22: 31-39. Muley, B., PKhadabadi, S. S. and Banarase, N. B., 29. Phytochemical constituents and pharmacological activities of Calendula officinalis L. (Asteraceae): A review. Tropical Journal of Pharmaceutical Research. 8, 455-465. Mustafa, S., Kaukab, G. and Ahmad, M., 29. Foliar application of plant growth regulators (PGRs) and nutrient for improvement of lili flower. Pakistan Journal of Botany. 41, 233-237. Nasimul Gani, M., Monjural Alam, M. and Maqsudul, A. K. M., 21., Influence of city waste compost on soil properties, growth and yield of Jute. Pakistan Journal of Biological Sciences. 4, 1484-1486. Parthasarathi, K., Balamurugan, M. and Ranganathan, L. S., 28. Influence of vermicompost on the physico-chemical and biological properties in different type of soil along with yield and quality of the pulse crop blackgrame. Iranian Journal of Environmental Health Science and Engineering. 5, 51-58. Paterson, E., 23. Importance of rhizodeposition in the coupling of plant and microbial productivity. European Journal of Soil Science. 54, 741-75. Puryousef, M., Chaichi M. R., Mazaheri, D., Fakhre Tabatabaii., M. and Ashraf Jafari, A., 27. Effect of different soil fertilizing systems on seed and mucilage yield and seed P content of Isabgol (Plantago ovata Forsk). Asian Journal of Plant Science. 6, 188-192. Putwattanaa, N., Kruatrachueb, M., Pokethitiyooka, P. and Chaiyaratc, R., 21. Immobilization of cadmium in soil by cow manure and silicate fertilizer and reduced accumulation of cadmium in sweet basil (Ocimum basilicum L.). Science Asia. 36, 349 354. Ramesh, P., Panwar, N. R., Singh, A. B., Ramana, S. and Rao, A. S., 29. Impact of organic manure combinations on the productivity and soil quality in different cropping systems in central India. Journal of Plant Nutrition and Soil Science. 172, 577 585. Rezvani Moghadam, P., Khoramdel, S. and Amin Ghafouri, A., 211. Study on the effect of spent mushroom compost on the vegetative growth parameter of Saffron (Crocus sativus L.). p. 423. In Proceeding of Medicinal Plant National Congress. 2-3 March 211. Mazandaran, Iran. Shadanpour, F., Mohammadi Torkashvand, A. and Hashemi Majd, K., 211. The effect of cow

تبريزي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 66 manure vermicompost as the planting medium on the growth of Marigold. Annual Biology Research. 2, 19-115. Sunitha, H. M., 26. Effect of plant population, nutrition, pinching and growth regulator on plant growth, seed yield and quality of African marigold (Targetes erecta L.). MSc Thesis. University of Agricultural Sciences, Dharwad, India. Suthar, S., 29. Impact of vermicompost and composted farmyard manure on growth and yield of garlic (Allium stivum L.) field crop. International Journal of Plant Production. 3, 27-38. Tabrizi, L., 27. Ecological characteristics of Khorasan thyme (Thymus transcaspicus Klokov) in natural habitats and evaluation of possibility for domestication under low input cropping system. PhD thesis of crop ecology. Faculty of Agriculture. Ferdowsi University of Mashhad. Iran. Tahami Zarandi, S. M. K., Rezvani Moghadam, P. and Jahan, M., 29. Effect of municipal solid wate and some biologic fertilizers o yield, yield component and harvest index of Basil (Ocimum basilicum L.). (In Persian with English Abstract). Journal of Agroecology. 2, 63-74. Theunissen, J., Ndakidemi, P. A. and Laubscher, C. P., 21. Potential of vermicompost produced from plant waste on the growth and nutrient status in vegetable production. International Journal of Physical Science. 5, 1964-1973. Vadiraj, B. A, Siddagangaiah, D. and Potty, S. N., 1998. Response of coriander (Coriandrum sativum L.) cultivars to graded levels of vermicompost. Journal of Spice and Aromatic Crops. 7, 141-143. Vahabi Mashak, F., Mir Seyed Hosseini, H., Shorafa, M. and Hatami, S., 28. Investigation of the effects of spent mushroom compost (SMC) application on some chemical properties of soil and leachate. (In Persian with English Abstract). Journal of water and soil. 22, 394-46. Yagi, R., Ferreira, M. E., Cruz, M. C. P. and Barbosa, J. C., 23. Organic matter fractions and soil fertility under the influence of liming, vermicompost and cattle manure. Scientia Agricola. 6: 549-557. Yazdani Bioki, R., Rezvani Moghadam, P., Khazaei, H. R. and Astaraei, A. R., 21. Evaluation of some quantitative and qualitative characteristics of milk thistle (Silybum marianum L.). (In Persian with English Abstract). Journal of Agroecology. 2, 548-555. Young, J. R., Holcomb, J. E. and Heuser, C. H. W., 22. Greenhouse growth of marigolds in three leached source of spent mushroom compost over a three year period. Horticultural Technology. 12, 71-75. Zheljazkov, V. D. and Warman, P. R., 24. Sourceseparated municipal solid waste compost application to Swiss chard and basil. Journal of Environmental Quality. 33, 542-52.

6 بررسي تاثير نهادهاي آلي بر... Study on the effect of organic inputs on growth, yield and quality characteristics of pot marigold (Calendula officinalis L.) Leila Tabrizi 1, Farnaz Dezhabon 1, Yunes Mostofi 1, Mehdi Moridi 2 1 Department of Horticultural Sciences, College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran. 2 Department of Phytochemistry, Medicinal plants and Drug Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. Corresponding author email: Leila Tabrizi, L.tabrizi@ut.ac.ir (L. Tabrizi) Abstaract Pot marigold (Calendula offıcinalis L.) belongs to Asteraceae family is a medicinal herb which its flowers have diverse pharmaceutical, cosmetic and nutritional uses. In order to study the effect of organic fertilizers on agronomic performance, yield and quality characteristics of pot marigold, a field experiment was conducted based on randomized complete block design with three replications in Research Station of Faculty of Agriculture, College of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, in 21. Treatments were vermicompost (15 t ha -1 ), municipal waste compost (2 t ha -1 ), cattle manure (25 t ha -1 ), mushroom compost (15 t ha -1 ) and control (without fertilizer). Quantitative and qualitative criteria such as plant height, number of branch per plant, number of flower per unit area, flower diameter, herbal fresh and dry weight, 1 seed weight, flower and seed yield and content of essential oil and extract were measured. Results revealed that among different organic inputs, vermicompost performed better and significantly increased plant height, number of branch per plant, number of flower per unit area, 1 seed weight, herbal fresh and dry weight and flower and seed yield. Whereas there were no significant difference between cattle manure and municipal waste compost in plant height and also with vermicompost in 1 seed weight. Application of cattle manure resulted in highest flower diameter and extract content. Although, there were no significant difference between cattle manure and vermicompost in flower diameter and extract content improvement. Yield and all plant criteria were decreased with mushroom compost application. In general, this study indicated that vermicompost could be an alternative organic input instead of chemical fertilizers in sustainable production system of C. officinalis. Key words: Organic fertilizers, Medicinal plant, Morphological criteria, Flower yield, Extract content

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -1 21 ارزیابي تاثیر عوامل اقتصادي- اجتماعي بر تنوع زیستي گونه هاي سبزي و صیفي مطالعه موردي شهرستان ورامین 4 3 3 3 1 3 3 1 7 آگرین داوري كورس خوشبخت* هادي ویسي آرش قلعه گالب بهبهاني هومان لیاقتي جعفر كامبوزیا دانش آموخته كارشناسي ارشد گروه اگرواكولوژي پژوهشكده علوم محيطي دانشگاه شهيد بهشتي گروه زراعت دانشكده كشاورزي دانشگاه فردوسي مشهد گروه اگرواكولوژي پژوهشكده علوم محيطي دانشگاه شهيد بهشتي * نويسنده مسئول: kkhoshbakht@yahoo.com داوري ا. ك. خوشبخت ه. ویسي آ. قلعه گالب بهبهاني ه.لیاقتي و ج. كامبوزیا. 336. ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي- اجتماعي بر تنوع زيستي گونه هاي سبزي و صيفي مطالعه موردي شهرستان ورامين. مجلۀ كشاورزي بومشناختي. )4(: 6-64. چکیده در اين مقاله وضعيت تنوع زيستي گونههاي سبزي و صيفي و عوامل موثر بر آن در روستاهاي شهرستان ورامين از طريق مصاحبه با كشاورزان و استفاده از دانش بومي آنها ارزيابي شد. نتايج نشان داد كه تنوع گونههاي سبزي و صيفي در اين منطقه تحت تاثير عوامل اجتماعي- اقتصادي كشاورزي قرار دارد. در اين رابطه از ميان متغيرهايي مختلف ميزان دسترسي به آب و اندازه زمينهاي زراعي به ترتيب همبستگي معني دار منفي و مثبت را با غناي گونهاي نشان دادند بطوري كه هر چه كشاورزان به منظور مقابله با مشكل كم آب گونه هاي متنوع تري از سبزي و صيفي را كشت مي كردند. همچنين از آنجا كه در اغلب روستاهاي مورد مطالعه وسعت زمينهاي زراعي كم بود كشاورزان يكي از مهمترين داليل كاهش تنوع در مزارع خود را در اختيار نداشتن زمين كافي معرفي كردند. به اين ترتيب ميتوان گفت كه ميزان دسترسي به نهاده ها يكي عوامل تعيين كننده تنوع زيستي گونههاي كشاورزي محسوب ميشود. واژه هاي كلیدي: تنوع زيستي دانش بومي غناي گونه اي

63 ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي-اجتماعي بر تنوع... مقدمه تنوع زيستي مبناي زندگي بر روي كره زمين است و از عملكرد اكوسيستمهايي كه ما از آنها كاال و خدماتي چون اكسيژن غذا آب سالم و مواد دارويي برداشت مي كنيم حمايت ميكند )22 al.,.)hillel et تنوع زيستي كشاورزي زير مجموعهاي از تنوع زيستي است و به تنوع در زندگي موجودات زنده )گياهان حيوانات باكتريها و...( كه در كشاورزي نقش دارند اشاره دارد )Wolff, 24( و امروزه زندگي ميليونها انسان براي تامين غذا و امور كشاورزي به آن وابسته است. بر اين اساس امروزه كه تنوع زيستي كشاورزي در معرض تهديد است به عنوان يكي از اجزا و پيش نيازهاي مهم در توسعه پايدار كشاورزي در سطح بين المللي مدنظر است )Cleveland et al., 1994( و تحقيقات متعددي در رابطه با آن انجام شده و يا در حال انجام است كه يكي از نقاط ضعف آنها تاكيد بر علل محيط زيستي از بين رفتن تنوع زيستي است (WRI/ IUCN/UNEP, 1992 and Rana et al., 27) اين در حالي است كه تنوع زيستي كشاورزي همزمان با كاركردهاي اقتصادي- اجتماعي نظير ارتقاي امنيت غذايي پايداري معيشت روستايي و افزايش قابليت تحمل جوامع كشاورزي )Pimbert, 1999( تحت تاثير اين عوامل مانند اندازه مزرعه بازار تنوع فرهنگي خدمات ترويجي و نيروي كار Odero, (Brush,1995 and 1998) دوري و نزديكي به مراكز فروش و بازار (Gauchan et al., 25) و )Hashemi et al., 1389( وضعيت اقتصادي ارزشهاي فرهنگي و دانش بومي و.. نيز ميباشد. در اين زمينه رانا و همكاران )27 al., )Rana et ضمن تاكيد بر اهميت شناخت عوامل تاثيرگذاربر تنوع زيستي در تعيين استراتژيهاي حفاظت از تنوع زيستي كشاورزي اثر تعداد قطعات عضويت در گروههاي كشاورزان دسترسي به آب و نهادههاي شيميايي را بر تنوع رقم هاي مدرن در مزارع برنج را مثبت و معنيدار ميداند وي همچنين اندازه مزرعه سن سرپرست خانوار و ميزان محصول توليد شده در مزارع خانوادگي را بر تنوع زيستي كشاورزي موثر بيان كرده است. همچنين ساكنا و همكاران )25 al., )Saxena et در بررسي تنوع زيستي كشاورزي در هيماليا دريافتند كه تغييرات منفي در تنوع زيستي كشاورزي منطقه در اثر تمركز بر روي كسب درآمد بيشتر و صرفه اقتصاد بازاري كاهش معنيداري در تنوع زيستي گياهان كشاورزي ديده شده است. در همين رابطه در تحقيق حاضر كه با هدف بررسي وضعيت تنوع زيستي گونههاي سبزي و صيفي در شهرستان ورامين انجام شد ابتدا ميزان تنوع زيستي گونههاي سبزي و صيفي با استفاده از شاخص- ها و مقياسهاي تنوع زيستي بررسي شده و سپس ارتباط احتمالي اين ميزان از تنوع با برخي مولفههاي اقتصادي- اجتماعي روستاييان و كشاورزان مورد واكاوي قرار گرفته است. مواد و روشها منطقه تحقیق شهرستان ورامين به عنوان يكي از اصلي ترين نقاط تامين كننده سبزي و صيفي استان بزرگ تهران داراي پيشينۀ طوالني در توليد محصوالت كشاورزي بويژه سبزي و صيفي ميباشد. شهرستان ورامين با مساحت 432 كيلومتر مربع در 36 كيلومتري جنوب شرقي تهران و شمال ايران در مقياس طول جغرافيايي 33 6 شرقي و عرض جغرافيايي 3 36 شمالي واقع شده است. جمعيت اين شهرستان در آمار سرشماري سال 386 در حدود 624834 هزار نفر برآورد شده است. شهرستان ورامين داراي 36 روستا و 8 دهستان و 2 شهر ميباشد. پراكندگي جمعيت شهرستان به اين صورت است كه 346666 نفر شهرنشين و 426666 نفر روستانشين هستند. در اين تحقيق هشت روستاي از دو بخش پيشوا و جوادآباد شامل روستاهاي طغان يوسفرضا محمدآباد خاوه طارند قلعه سين سناردك و عسگرآباد كه داراي خصوصيات اكولوژيكي و اقليمي مشابهي بودندو در آنها تعداد زيادي از كشاورزان به كشت سبزي و صيفي مشغول بودند گزينش شدند. همانگونه كه دادههاي جدول )( نيز نشان ميدهد در بخش پيشوا روستاهاي عسكرآباد و قلعه سين با 66 و 26 خانوار و در بخش جوادآباد روستاهاي خاوه و محمدآباد با بيش از 36 خانوار باالترين تراكم جمعيتي را داشتند.

داوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 62 نام روستا عسگرآباد محمدآباد قلعه سین یوسف رضا سناردك طغان طارند خاوه بخش پيشوا جدول 7-3- ویژگي هاي جغرافیایي و جمعیت شناختي روستاهاي مورد بررسي در منطقه مورد مطالعه جوادآباد پيشوا پيشوا پيشوا جوادآباد پيشوا جوادآباد طول جغرافیایي 51 22' E عرض جغرافیایي 35 15' N ارتفاع از سطح دریا 3 تعداد خانوار 66 تعداد كشاورزان مورد مطالعه 8 3 4 3 3 4 36 26 42 36 8 46 32 38 366 36 36 34 366 36 35 13' N 35 11' N 35 21' N 35 18' N 35 1' N 35 14' N 35 2' N 51 2' E 51 18' E 51 18' E 51 17' E 51 15' E 51 3' E 51 33' E روش تحقیق از آنجا كه هدف از اين مطالعه ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي- اجتماعي بر تنوع زيستي گونه هاي سبزي و صيفي بود روش تحقيق از لحاظ نوع توصيفي است كه با فن پيمايش (Descriptive research) (Survey research) صورت گرفته است. ابزار پژوهش پرسشنامهاي بودكه بر اساس پيش نگاشتهها تدوين و روايي صوري آن از طريق روش پانل متخصصان و پايايي آن با محاسبه ضريب كرانباخ آلفا بعد از انجام يك مطالعه پايلوت كه طي آن پرسشنامه هاي اوليه توسط 6 نفر از كشاورزان منطقه تحقيق شده بود ارزيابي شد. متغيرهاي وابسته تحقيق نوع و تعداد گونه هايي بود كه هر كشاورز مورد كشت قرار مي داد متغيرهاي مستقل تحقيق ويژگي هاي فردي كشاورزان )سن كشاورز سطح سواد تعداد اعضاي خانواده و تعداد افرادي از خانواده كه در بخش كشاورزي شاغل هستند( ويژگي هاي مزرعه كشاورز )اراضي تحت مديريت اجاره اي يا ملكي سطح زير كشت و ميزان زمين تحت آيش نوع مزرعه )آبي يا ديم( و محل استقرار مزرعه كيفيت خاك و شيب زمين و ميزان درآمد ساالنه كشاورز وضعيت مكانيزاسيون در مزرعه و كاربرد نهاده هايي چون آب كودآلي كود شيميايي سموم بذرهاي اصالح شده نهاده هاي بيولوژيك و همچنين نوع مبارزه با آفات بيماري ها و علف هاي هرز( بودند. هر پرسشنامه شامل 8 سوال بود. طي فرآيند جمع آوري اطالعات در هرروستا حداقل با 36 درصد افراد سرپرست خانوار مصاحبه شد و پرسشنامهها از اين طريق تكميل گرديد. در كل 8 8 كشاورز از روستاي ذكر شده مورد مصاحبه قرار گرفت. پس از تكميل پرسشنامه ها دادههاي بدست آمده وارد نرم افزار SPSS version 18 گرديد و آزمونهاي آماري توصيفي آزمون رگرسيون خطي و تجزيه واريانس براي تحليل داده ها استفاده شد. نتایج و بحث ویژگيهاي اقتصادي- اجتماعي در خصوص ويژگيهاي فردي كشاورزان و وضعيت اجتماعي خانوارها يافتههاي تحقيق نشان داد كه. ميانگين سن كشاورزان در روستاهاي مورد بررسي باالي سال مي 26 باشد به طوري اين ميانگين در روستاي قلعه سين با 3 سال بيشترين و در روستاي يوسف رضا 2 سال كمترين بود. از نظر تحصيالت نيز اكثر كشاورزان در روستاهاي مورد مطالعه داراي تحصيالت زير ديپلم بودند. البته تفاوت هايي نيز در ميان روستاها وجود داشت بعنوان مثال 665 درصد از كشاورزان در روستاي عسگرآباد بي سواد بودند در حاليكه در روستاي يوسفرضا كشاورز بيسواد مشاهده نشد. درصد كشاورزاني كه داراي تحصيالت دانشگاهي بودند بسيار اندك بود و تنها در روستاهاي طغان )/2 درصد( عسگرآباد )6/ درصد( سناردك )/ درصد( و محمدآباد )/ درصد( كشاورزاني با تحصيالت دانشگاهي مشاهده شدند. ميانگين تعداد اعضاي خانوارها در روستاهاي مورد مطالعه بسيار به يكديگر نزديك بود طوري كه روستاي يوسفرضا با ميانگين 2/26 بيشترين مقدار و روستاي عسگرآباد با ميانگين 6 كمترين مقدار را نشان داد. ميانگين تعداد اعضاي خانوار در

66 ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي-اجتماعي بر تنوع... روستاهاي ديگر نيز حد فاصل اين دو مقدار بود.. از نظر اشتغال اعضاي خانوار در بخش كشاورزي يافتههاي تحقيق نشان داد كه در اكثر موارد تنها يك نفر آن هم سرپرست خانواده به فعاليتهاي كشاورزي ميپردازد و ديگر اعضاي خانواده تمايل چنداني به اين امور نشان نميدهند. و باالخره در مورد درآمد درآمد كشاورزان از بخشهاي مختلف در هر يك از روستاهاي مورد مطالعه نشان داد كه در تمام روستاهاي مورد مطالعه فعاليتهاي زراعي بيشترين سهم درآمد كشاورزان را به خود اختصاص داده است و اين در حالي است كه فعاليتهاي باغباني دامپروري و غيره نقش چنداني در تامين معيشت كشاورزان بر عهده ندارند بهطوري كه تنها در سه روستاي طارند طغان و عسگرآباد فعاليتهاي غير كشاورزي آن هم در سطحي محدود مشاهده شد. شاخصهاي تنوع زیستي گونههاي سبزي و صیفي وضعيت تنوع زيستي گونههاي سبزي و صيفي به عنوان متغير وابسته در اين تحقيق از طريق محاسبه شاخصهاي غتاي گونهاي و تنوع شانون- وينر و همچنين شاخص غالبيت و شاخص يكنواختي برآورد شد. از نظر غناي گونه- اي يافتههاي تحقيق در شكل) ( نشان داد كه در مجموع روستاهاي مورد مطالعه از غناي گونهاي نسبتا كمي برخوردار هستند به طوري كه بيشترين غناي گونهاي در روستاي قلعه سين و خاوه با ميانگينهاي /2 و 6/8 گونه مشاهده شد. كمترين مقدار نيز مربوط به طغان و عسگرآباد با ميانگين- هاي 4/3 و 3/8 گونه بود كه علت آن عمدتا رواج سيستم- هاي تك كشتي در اين روستاها است بطوري كه تقريبا تمام كشاورزان روستاي عسگرآباد در بخش عمدهاي از زمينهاي خود كاهو و كلم سفيد كشت مي كنند و در روستاي طغان نيز طالبي كشت رايج و اصلي كشاورزان محسوب ميشد. از آنجا كه تقريبا تمام روستاها از لحاظ ويژگيهاي جغرافيايي و اقليمي از توزيع يكساني برخوردارند و از اين لحاظ اختالف چشمگيري با يكديگر ندارند فرض متفاوت بودن شرايط كشت براي گونههاي مختلف در روستاها منتفي بود. از داليل ديگر پايين بودن غناي گونهاي در روستاي طغان باال بودن ميزان دسترسي به آب و همينطور زياد بودن ميانگين سطح زمينهاي كشاورزي در اين روستا بود. بطوري كه تقريبا تمام كشاورزان در روستاي طغان بدون نگراني از ريسك توليد تمام زمينهاي خود را به كشت گونههايي اختصاص ميدهند كه بيشترين تقاضا را در بازار دارد و با قيمت باالتري بفروش ميرسند. اين در حالي است كه در روستاهاي ديگري مانند خاوه و قلعه سين كه دسترسي به آب در سطح روستا دشوارتر است و ميانگين سطح زمينهاي زراعي به مراتب پايينتر است ميانگين غناي گونهاي نسبت به ساير روستاها باالتر است. شکل 7 میانگین غناي گونه هاي سبزي و صیفي موجود در روستاهاي مورد مطالعه و در اين زمينه بيشترين آن مربوط به روستاي خاوه با مقدار 3/22 و كمترين آن مربوط به روستاي طغان با مقدار /8 بود. در مورد شاخص غالبيت نيز باالترين مقادير در از نظر شاخص تنوع شانون- وينر شاخص غالبيت و شاخص يكنواختي يافتههاي تحقيق در )شكل 4( نشان داد كه مقدار شاخص شانون- وينر در تمام روستاها نسبتا باال است

داوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 6 روستاهاي طغان و عسگرآباد مشاهده شد كه ناشي از محوريت كشت دو گونۀ طالبي و كاهو در اين دو روستا بود. شکل 1- شاخص هاي تنوع زیستي سبزي و صیفي در روستاهاي مورد مطالعه تاثیر عوامل اجتماعي- اقتصادي بر تنوع گونههاي سبزي و صیفي بررسي رابطه عوامل اقتصادي اجتماعي با تنوع گونههاي سبزي و صيفي نشان داد كه از ميان متغيرهاي مستقل اقتصادي-اجتماعي در حالي كه بين اندازه زمين تحصيالت تعداد شاغلين كشاورزي دسترسي به كود شيميايي و بذور اصالح شده رابطه مثبت وجود دارد اما اين رابطه تنها در مورد اندازه زمين معني دار است. اين رابطه همچنين بين متغيرهاي سن دسترسي به آب كود آلي و سموم و غناي گونهاي سبزي و صيفي در منطقه منفي است و تنها در مورد متغير ميزان دسترسي به آب رابطه منفي و معنيداري است. جدول 7- رابطه غناي گونه اي با عوامل اقتصادي- اجتماعي متغیرهاي مستقل سن تحصیالت تعداد شاغلین كشاورزي اندازه زمین دسترسي به آب دسترسي به كودشیمیایي دسترسي به كودآلي دسترسي به سموم دسترسي به بذور اصالح شده 6 /66-6/ - 6/ 6 /62-6/34 6/23 6 /3 6 /66 ضریب - 6/ همبستگي 6 /2 6 /22 6 /6 6 / 6 /63 6 /662 6 /33 6 /26 سطح معني 6 6/ داري * در سطح 6/66 معنيدار است. در سطح 6/6 معنيدار است واكاوي دقيقتر روابط معنيدار شده با استفاده از رگرسيون چند متغيره به روش همزمان )Enter( ا جن ام شد. بدين منظور دو متغير اندازه زمين و ميزان دسترسي به آب كه داراي باالترين ضريب همبستگي و معني دار با متغير غناي گونهاي بودند در تحليل رگرسيون مورد استفاده قرار گرفتند. معنيدار بودن ميزان از آزمون F ANOVA در سطح درصد نشان ميدهد كه بين متغيرهاي پيشبيني كننده و متغير وابسته رابطه خطي وجود دارد همچنين مقادير و T سطح معنيداري آن نشان ميدهد كه هر دو متغير اندازه زمين و ميزان دسترسي به آب داراي رابطه خطي با متغير وابسته غناي گونهاي ميباشند. بر اساس ميزان اين R2 متغيرها در مجموع قادرند 36 درصد تغييرات در غناي گونه- اي را پيشبيني نمايند. با توجه به مدل رگرسيون چند متغيره با معادله زير ميتوان غناي گونهاي را تخمين زد. همچنين اين اثرات را مي توان به شكل معادله زير نوشت: Y= 6/ 26X1-6 / 32 X4 اندازه زمين = 1 X غناي گونه اي = Y ميزان دسترسي به آب= X 2

62 ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي-اجتماعي بر تنوع... Sing 6 /664 متغیر اندازه زمین زراعي B جدول 3 - تاثیر عوامل اجتماعي- اقتصادي بر تنوع گونههاي سبزي و صیفي T 3 /32 Beta 6 /26 SEB 6 /62 6 /43 میزان دسترسي به آب 6 /63-4/68-6/32 6 /42-6/2 وضعيت تنوع زيستي از طريق تنوع فرهنگي خود را نشان ميدهد از اينرو تبيين وضعيت و الگوهاي اقتصادي- اجتماعي كه بازنماي تنوع فرهنگي يك اكوسيستم و جامعه هستند ميتوانند در مديريت و تبيين تنوع زيستي كشاورزي كه خود نوعي شيوه زندگي است مفيد و موثر باشد. در اين رابطه ارزيابي ويژگيهاي كيفي زندگي كشاورزان مورد مطالعه در اين منطقه نشان داد كه در اغلب روستاها كشاورزان فقير و خرده پا بودند و براي تامين معيشت خود وابسته به درآمد حاصل از فروش محصوالت زراعي خود بودند بطوري كه بيش از 86 درصد درآمد آنها از فروش اين محصوالت تامين ميشد. بنابراين ميتوان گفت كه زراعت پيشه اصلي كشاورزان محسوب ميشد و درصد اشتغال آنها در بخش هاي ديگري چون دامپروري باغباني و غيره بسيار اندك بود. عليرغم وجود چنين وابستگي به اين بخش از كشاورزي درصد فعاليت اعضاي خانوارها بويژه زنان در مزارع بشدت كم بود بطوري كه تقريبا در هيچ كدام از خانوارهاي مورد بررسي نقش و مشاركت زنان در فعاليتهاي زراعي قابل توجه نبود و اين موضوع افزايش نياز كشاورزان به كارگران فصلي را به همراه داشت و در اغلب موارد كشاورزان از افرادي غير از اعضاي خانواده خود براي كار در مزارع استفاده مي كردند. اين موضوع از اين جهت نگران كننده است كه نداشتن حق مالكيت در زمينهاي زراعي سبب مي شود كارگران توجه چنداني به جنبههاي حفاظت از زمين- هاي زراعي نداشته باشند و بدون نگراني و داشتن احساس مسئوليت نسبت به مراقبت از زمين به استفاده هرچه بيشتر از نهاده هاي شيميايي و ادوات كشاورزي بپردازند و اهميتي نيز براي حفظ تنوع قائل نشوند. اين شرايط تا حدودي مشابه آنچه است كه آپرتي )2 )Upreti, در مورد مطالعاتي خود در نپال به آن دست يافت. وي در خصوص نقش زنان در حفظ تنوع زيستي به اين نتيجه رسيد كه زنان بعلت نداشتن F= 8 / 4, Sig = 6 / 66, R 2 = 6 / 3, Constant = 33/21 انگيزه هاي مالي و نداشتن حق در زمينهاي زراعي عالقه و گرايشي به مشاركت در فعاليتهاي كشاورزي ندارند و با وجودي كه مي توانند نقش بسزايي در حفظ و نگهداري تنوع زيستي گونههاي زراعيداشته باشند ترجيح ميدهند به امور ديگري غير از كشاورزي بپردازند. نتايج حاصل از ارزيابي تنوع و فراواني گونه هاي سبزي و صيفي در روستاهاي مورد مطالعه نشان داد كه در مجموع روستاها از غناي گونهاي سبزي و صيفي نسبتا بكمي برخوردار بودند و شاخص شانون نيز تنوع اين گونهها را بجز روستاي قلعه سين در ساير روستاها متناسب با غناي گونهاي آنها نشان داد. از نظر شاخصهاي ديگر مانند شاخص غالبيت و شاخص يكنواختي نيز بجز دو روستاي طغان و عسگر آباد كه الگوهاي تك كشتي رواج بيشتري داشت و شاخص غالبيت در آنها به نسبت باال بود ساير روستاها وضعيت مساعدي داشتند. حداقل غناي گونه اي گونهاي 4/3 با ميانگين با ميانگين 3 6/8 و حداكثر غناي بود. اين نتايج با يافتههاي كوچكي و همكاران 24( al., (Koocheki et كه غناي گونه اي سبزي و صيفي را در استان خراسان 6 برآورد كردند دارد و مقدار آن كمتر است. در مورد شاخص شانون نيز باالترين امتياز 3/22 بود كه براي اين منطقه عدد قابل قبولي بنظر ميرسد. اين روند نزولي مذكور در غناي گونهاي در منطق ورامين را ميتوان تا حدود زيادي ناشي از فرسايش انساني در بخش كشاورزي اين منطقه دانست كه به صورت كم شدن تعداد نيروي كار خانوادگي شاغل در بخش كشاورزي مشاركت كم زنان در فعاليتهاي كشاورزي نياز به درآمدهاي غيركشاورزي و مسن تر شدن شاغلين بخش كشاورزي مشخص شده است. الزم به ذكر است كه با توجه به تاثير معنيدار دو متغير اندازه زمين)مستقيم و مثبت( و ميزان دسترسي به آب)معكوس و منفي( در روند نزولي فوق الذاكر مي توان استنباط كرد كه هر چه كشاورزان بيشتر با مشكل كمبود آب مواجه بودند بيشتر به كشت

داوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 68 گونههاي مختلفسبزي و صيفي پرداختند تا از طريق باال بردن سطح تنوع در مزارع خود ريسك احتمالي توليد در بازاري را كه قيمتها در آن دائما در حال نوسان است كاهش دهند و از اين طريق بطور غير مستقيم سبب حفظ تنوع و برخورداري از توليدي پايدار ميشوند.در شرايطي كه كشاورز دسترسي آسان و كافي به نهادهها بخصوص آب داشته باشد بدون نگراني از نوسان قيمت محصوالت در بازار به كشت گونهاي ميپردازد كه بيشترين سود را براي او به همراه دارد و از اين طريق سيستم زراعت بسمت الگوي تك كشتي سوق پيدا ميكند 27( al.,.)cebolla et اين وضعيت در دو روستاي طغان و عسگر آباد بوضوح قابل مشاهده بود بطوري كه كشاورزان اين دو روستا با در اختيار داشتن آب كافي كه بيشتر از مقدار آب قابل دسترس در روستاهاي ديگر بود صرفا به كشت گونههايي ميپرداختند كه باالترين قيمت را در بازار داشتند. بنابراين ميتوان گفت كه كه انگيزههاي اقتصادي كشاورزان براي رسيدن به سود و عوايد كوتاه مدت جنبههاي تنوع زيستي كشاورزي در سيستمهاي زراعي را به فراموشي ميسپارد. كشاورزاني كه بيشتر پيرو روند بازار هستند تنها عالقهمند به كشت محصوالت نقدينه هستند كه تنها در راستاي هدف درآمدزايي مورد توجه قرار ميگيرند در نتيجه تنوع سبزيجات كاهش يافته و اين روند ادامه خواهد يافت.آنها معموال گونهاي را كشت ميكنند كه تقاضاي بيشتر و قيمت باالتري در بازار دارد بنابراين جايي براي عاليق كشاورزان و منابع حفظ تنوع باقي نميماند ضمن اينكه كشاورزان ورامين اغلب كشاورزان خرده پايي بودند كه تنها به فكر تامين نيازهاي روزانه خود بوده و فرصتي براي فكر كردن در مورد حفظ تنوع زيستي مزارع خود نداشتند. اين در حالي بود كه ارتباط غناي گونه اي با اندازه زمينهاي زراعي ارتباطي مستقيم بود به اين معني كه هرچه كشاورز زمين بيشتري در اختيار داشت تنوع باالتري هم در مزرعه خود ايجاد مي كرد و گرايش بيشتري بسمت كشت گونه هاي مختلف نشان مي- داد. متاسفانه از آنجا كه در اغلب روستاهاي مورد مطالعه وسعت زمينهاي زراعي كم بود كشاورزان يكي از داليل كاهش تنوع در مزارع خود را در اختيار نداشتن زمين كافي مي دانستند. اين موضوعي بود كه شرستا )1999 )Shrestha, نيز در مطالعات خود به آن اشاره كرده است و توزيع ناعادالنه زمين را يكي از داليل مهم كاهش انگيزه در كشاورزان براي حفظ تنوع زيستي معرفي نموده است. و باالخره همان گونه كه براش )1995 )Brush, و اودرو )1998 )Odero, نيز در مورد اهميت خدمات ترويجي اشاره كردهاند ضروري است تا از طريق اجراي برنامههاي مانند مدرسه در مزرعه و افزايش نقش كشاورزان در كليه تصميم- گيريها و ايجاد راهكارهاي اجرايي براي مديريت پايدار منابع آب در هر روستا مبتني بر مديريت پايدار رابطه آب/خاك/ گياه به آگاه ساختن كشاورزان مروجان كارآفرينان كشاورزي و سياست گزاران از اهميت و لزوم حفظ تنوع زيستي كشاورزي اقدام كرد. Brush, S. B., 1995. In situ conservation of landraces in centers of crop diversity. Crop Science. 35, 346 354. Cebolla-Cornejo, J. Soler, S. and Nuez, F., 27. Genetic erosion of traditional varieties of vegetable crops in Europe: tomato cultivation in Valencia (Spain) as a case Study. International Journal of Plant Production. 2, 113-128. Cleveland, D. A. Soleri, D. and Smith, S. E., 1994. Do folk varieties have a role in sustainable agriculture? Bioscience. 44, 74-751. Gauchan, D. Smale, M. Maxted, N. Cole, M, Sthapit, B. R. Jarvis, D. and Upadhyay, M., 25. Socioeconomic and Agroecological Determinants of Conserving On-farm: The Case of Rice Genetic Resources. Nepal Agricultural Journal. 6, 89-98. Hashemi, F. 1389. Evaluation of Plant Agrobiodiversity; a case study of Basht district - Gachsaran County. Msc.Thesis. Shahid Beheshti University, Velenjak, Tehran, Iran. Hillel, J. Groenen, M. A. M., Tixier-Boichard, M. and Korol, A. B., 22. Biodiversity of populations assessed by microsatellite typing of DNA pools. Genet. Sel. Evol. 35, 533-557. Koocheki, A. and Nassiri Mahallati, M., 24. Biodiversity of fruits and vegetables in Iran. Biaban 9(1), 79-87. Odero, K. K., 1998. Socio-economic Factors Determining On-farm Agricultural Biodiversity in Zimbabwe. A Study Sponsored by IUCN The World Conservation Union,

63 ارزيابي تاثير عوامل اقتصادي-اجتماعي بر تنوع... Regional Office for Southern Africa. Harare, Zimbabwe: IUCN. Pimbert M., 1999. Sustaining the Multiple Functions of Agricultural Biodiversity, Gatekeeper Series no. 88, IIED, 3 Endsleigh Street, London WC1H ODD, UK. Rana, R. B. Garforth, C. Sthapit, B. and Jarvis, D., 27. Influence of socio-economic and cultural factors in rice varietal diversity management on-farm in Nepal. Agriculture and Human Values. 24, 461-472. Shrestha, T. B., 1999. Nepal Country Report on Biological Diversity. IUCN Nepal. Upreti, B. R., 2. The effects of changing land use systems in agricultural biodiversity: experiences and lessons from Nepal. In: Xu J. (ed.), Links Between the Culture and Biodiversity.Yunnan Science and Technology, Yunnan, China. pp. 327 337. Saxena, K. G. Maikhuri, R. K. and Rao, K. S., 25. Changes in agricultural biodiversity: implications for sustainable livelihood in the Himalaya. Journal Mountain Science. 2, 23-31. Wolff, F., 24. Legal Factors Driving Agrobiodiversity Loss. Environmental Law Network International. 1, 1-11. WRI (World Resources Institute)/IUCN (The World Conservation Union)/UNEP United Nations Environment Programme., 1992. Losses of biodiversity and their causes. In: Global Biodiversity Strategy. pp. 7 18. World Resources Institute. The World Conservation Union and United Nations Environment Programme. Retrieved from http://pdf.wri.org/ globalbiodiversitystrategy_2.pdf on December 1, 26.

داوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 6 Assessing the influence of socio-economic factors on vegetables diversity: The case of Varamin County Agrin Davari 1, 2, Korous Khoshbakht 3, *, Hadi veisi 3, Arash Ghalegolab behbahani 2, Houman Liaghati 3, Jafar Kambouzia 3 1 M.Sc. Graduate, Department of Agroecology, Environmental Sciences Research Institute, Shahid Beheshti University, G.C. Tehran, Iran 2 Department of Agronomy, Faculty foo Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran ³ Department of Agroecology, Environmental Sciences Research Institute, Shahid Beheshti University, G.C. Tehran, Iran *Corresponding author email: kkhoshbakht@yahoo.com (K. Khoshbakht) Abstract The objective of this investigation is to study the vegetable diversity in villages at Varamin plain, situated in north of Iran, using qualitative research methods, focused group discussion, key informant interview, informal discussion and using local knowledge. The findings showed that the diversity of vegetables in this area is severely affected by socioeconomic factors and among different factors, water accessibility and land size were two determinant factors which showed negative and positive significant correlation with species richness, respectively. As in this region most farmers cultivate diverse species for reducing the risk of production and small land size was an important problem which farmers introduced it as a main reason for diversity reduction. Then it can be said that accessibility to different inputs is a determining factor in crop diversity. Keywords: Biodiversity, Local knowledge, Species richness

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -14 17 4 3 ارزیابي وضعیت پدو-كلیمایي منطقه آبسرد دماوند به منظور احداث باغ و مزرعه اكولوژیك 7 1 7 هومان لیاقتي امید نوري رودسري سیده عذرا علي موسوي 3 جعفر كامبوزیا 7 گروه كشاورزي اكولوژيك پژوهشكده علوم محيطي دانشگاه شهيد بهشتي گروه علوم باغباني دانشكده كشاورزي دانشگاه تربيت مدرس دانش آموخته كارشناسي ارشد علوم باغباني دانشگاه تربيت مدرس نويسنده مسول: o_nouri@sbu.ac.ir نوري رودسري ا. ع. علي موسوي ج. كامبوزیا ه. لیاقتي. 336. ارزيابي وضعيت پدو-كليمايي منطقه آبسرد دماوند به منظور احداث باغ و مزرعه اكولوژيك. مجلۀ كشاورزي بومشناختي. )4(: 22-. چکیده در سالهاي اخير توجه به مسائل زيست محيطي و همچنين اعمال مديريت دقيقتر در امر منابع محدود طبيعي به مسئله مهمي در كشاورزي تبديل شده است. براي افزايش سطح زير كشت محصوالت باغي و زراعي و نيل به كشاورزي پايدار الزم است مناطق مناسب براي توسعه شناسايي و انتخاب شود. هدف از اين مطالعه ارزيابي و بررسي استعدادهاي طبيعي منطقه آبسرد دماوند براي احداث باغ و مزرعه نمونه اكولوژيك با در نظر گرفتن مجموعه عوامل و شرايط اقليمي زمينشناسي خاكشناسي و است. غيره تناسب زمين در حقيقت تطابق خصوصيات زمين را با نيازمنديهاي نوع به خصوصي از انواع كاربرد مشخص مينمايد. ارزيابي وضعيت پدو-كليمايي در اين مطالعه براساس روش فائو انجام شد. با توجه به نتايج حاصل از انجام مطالعات صحرائي و همچنين نتايج حاصله از انجام تجزيههاي آزمايشگاهي نمونه خاكها مشخصات عمومي خاك مشخص شد. با بررسي عوامل موثر بر استقرار گياهان در مجموع درختان سيب و گردو و گياهان زراعي گندم و جو براي كشت در منطقه مناسب شناخته شدند. واژههاي كلیدي: باغ و مزرعه اكولوژيك تناسب زمين وضعيت پدو-كليمايي

نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 4 مقدمه امروزه دنيا به اهميت توليد محصوالت عاري از تركيبات شيميايي پيبرده است و با توجه به فعاليت جهاني در جهت توليد محصوالت با عالمت O.C. در آينده نه چندان دور مهمترين و اصليترين مشخصه حضور در بازار جهاني بويژه براي محصوالت باغي عرضه محصوالت عاري از تركيبات شيميايي ميباشد )23.)Neilsen, همچنين با توجه به طرحهاي اجرا شده در زمينه كاهش مصرف كود و سم به ويژه با توجه به باور و قبول كشاورزان در زمينه مبارزه غير شيميايي اين حقيقت آشكار ميشود كه در آينده راهي جز توسعه و تعميم هدفمند كنترل غيرشيميايي براي حفظ محصوالت كشاورزي وچود نخواهد داشت.)Sokhansanj, 21( شهر آبسرد در شهرستان دماوند و در حدود 66 كيلومتري شرق تهران واقع شده است. شرايط آب و هوايي و اقليمي منطقه به طور كلي براي فعاليتهاي كشاورزي مطلوب است. شاهد اين امر نيز توليدات كشاورزي نظير سيب گالبي گردو گيالس آلبالو سيبزميني و محصوالت صيفي با كيفيت و عملكرد باال در منطقه مذكور است. اولين قدم در احداث هر نوع مزرعه و باغ ارزيابي دقيق منطقه از نظر شرايط محيطي-اقليمي خاك شناختي و موقعيت مكاني ميباشد 23(.)Gary, از آنجا كه در احداث باغ هزينههاي اوليه آماده سازي و همچنين هزينههاي نگهداري ساليانه تا زمان باردهي درختان ميوه زياد است بايد در انتخاب محل نوع خاك نوع درخت و رقم آن بسيار دقت نمود چرا كه اشتباه در اين مرحله زيانهاي جبران ناپذيري را به دنبال خواهد داشت.)Nouri et al., 27( به همين دليل بررسي هر يك از عوامل فوق الذكر در احداث باغ و مزرعه اهميت زيادي دارد. هدف از ارزيابي زمين تهيه اطالعات فرصتها و محدوديت- هاي استفاده از زمين و تهيه مبنايي براي تصميم گيري درباره استفاده و مديريت بهينه زمين ميباشد 32 در سال براي اولين بار سازمان خوار و بار جهاني )فائو( به تعريف انواع بهره برداريهاي زمين پرداخت و طبقه بندي تناسب زمين را براي استفادههاي خاص مطرح نمود )1976.)FAO, در سال 322 روش پارامتريك براي ارزيابي تناسب زمين ارائه شد. در اين روش بسته به ميزان محدوديتي كه هر يك از فاكتورهاي در زمين ايجاد ميكنند كميتي بين صفر و 66 به هر يك از آنها اختصاص داده ميشود. از حاصلضرب اين كميتها شاخص قابليت زمين Index( )Capability بدست ميآيد. اين شاخص تعيين كننده كالس زمين از تا ميباشد ( Verheye, Sys and 1974(. پس از آن تحقيقات زيادي در رابطه با ارزيابي تناسب زمين در سطح جهان براي انواع محصوالت كشاورزي بر اساس روش فائو انجام شده است. مطالعات ارزيابي زمين در ايران از سال آغاز شده 32 است. اين مطالعات توسط كارشناسان فائو پايه گذاري شده- اند و عموما شامل طبقه بندي قابليت آبياري و ارزيابي منابع و قابليت زمين ميباشند )1984 Shojaei,.)Mohajer ارزيابي فيزيكي تناسب زمين براي گياهان خاص براي اولين بار بر اساس روش فائو انجام شد. در اين تحقيق از روش فائو استفاده شد و محدوده خصوصيات زمين براي تعريف كالس- ها از جداول سايز استخراج شد. در نهايت با استفاده از روش محدوديت ساده كالس تناسب زمين براي گياه خاص تعيين شد )1993 Naeini,.)Movahedi مطالعات تناسب زمين در كشور نسبتا جديد ميباشند و بيشتر در قالب طرحهاي تحقيقاتي در مراكز تحقيقاتي و يا پايان نامههاي دانشجويي انجام ميشوند )22.)Bameri, براي انجام ارزيابي تناسب زمين در ابتدا خصوصيات زمين تعيين ميشوند. خصوصيات زمين به خصوصياتي اطالق مي- شود كه قابل اندازه گيري يا برآورد باشند )1996.)Ayoubi, آن دسته از خصوصيات اقليمي و خاكي كه اجازه بهترين رشد و عملكرد محصول را ميدهند نيازهاي اساسي محصول به حساب ميآيند )1999.)Bazgir, به منظور ارزيابي تناسب زمين براي كاشت نباتات مختلف الزم است نياز آن نباتات از نظر شرايط اقليمي و خصوصيات خاكي مشخص شوند. بدين منظور جداولي بطور جداگانه براي نيازهاي اقليمي و خاكي گياهان در منابع خارجي ارائه شده است. براي استفاده از اين.)Sys et al., 1991( 1 Organic Crop

3 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... جداول الزم است كه آنها را براي شرايط ايران واسنجي كرد. در اين راستا الزم است تحقيقاتي در كشور صورت گيرد از واقع شده است. اين حوزه در حد فاصل 34 و 36 تا 23 و 36 عرض شمالي و 62 و 64 تا و 64 طول شرقي قرار گرفته است )جدول (. از شمال به ارتفاعات البرز مركزي از جنوب به استان سمنان و ايوانكي از شرق به سربندان و سرخ ده و از غرب به دماوند و كوه قوچ منتهي ميشود. حوزه مذكور با شكلي خاص شامل اراضي كوهستاني كوهپايهاي و دشتي است. تجمع مراكز مسكوني در نواحي مركزي حوزه بوده و شهر همند آبسرد در اين حوزه بوده و بيشترين سطح اراضي كشاورزي نيز در اطراف همين شهر واقع شده است. ايستگاههاي آماري بيش از منطقه 2 مطالعاتي تنها ايستگاه همند است. سال داراي بديهي است با شبكه ايستگاههاي منطقه مطالعاتي نه تنها امكان تحليلهاي منطقهاي پارامتر بارندگي وجود ندارد بلكه امكان انجام ساير تحليلهاي هواشناسي نيز وجود ندارد به همين بنابراين منظور شبكه ايستگاههاي بارانسنجي تا مناطق مجاور گسترش يافت. شبكه دماسنجي درون منطقه شامل ايستگاه فعال همند و بارانسنجي كيالن ميباشد. محدودهاي كه اين دو ايستگاه از سطح منطقه را ميپوشاند در حدود 26 درصد سطح آن است و بديهي است با چنين شبكهاي امكان برآورد روابط منطقهاي براي محدوده مطالعاتي وجود ندارد و الزم است شبكه ايستگاههاي هواشناسي تا مناطق مجاور گسترش يابد. به دليل اهميت برآورد دما در مناطق فاقد ايستگاه گراديان حداكثر و حداقل دماي ماهانه و ساالنه با بهرهگيري از آمار ايستگاههاي آبعلي الر فيروزكوه نمرود رينه لريجان همند كيالن نارمك ماملو بنكوه قرمزتپه ورامين كوير جوادآباد ابردژ واحدآباد گرمسار و ده نمك صورت گرفته است. و تعداد بارندگي ماهانه روزهاي يخبندان ماهانه و ساالنه منطقه با استفاده از معادالت گراديان و بصورت خطي برآورد و به صورت T = A + BH ميباشد: عرض ازمبداء :A شيب خط :B حداكثر و حداقل دماي ماهانه و ساالنه بر حسب :T سانتيگراد ارتفاع بر حسب متر :H.)Givi, 1996( براي تعيين نيازهاي اقليمي و خاكي گياهان باغي و زراعي تحقيقاتي در سراسر دنيا انجام شده است. در تحقيقي كه در كانادا براي ارزيابي تناسب زمين براي كشت بهاره غالت دانه ريز انجام شد براي تعيين نيازهاي اقليمي و خاكي خصوصيات اقليمي و خاكي در هفت سطح درجه بندي شدند.)Pettapiece,1995( در تحقيق ديگري در چين تأثير خصوصيات زمين بر روي عملكرد گندم آبي بررسي شد. در آن تحقيق بين خصوصيات خاك و عملكرد محصول رابطه همبستگي بر قرار گرديد و ضريب همبستگي هر خصوصيت خاك با عملكرد محاسبه شد و در نهايت ارزيابي زمين بر اساس اين نتايج انجام شد )1997 Rants,.)Tang and در مطالعهاي كه براي ارزيابي تناسب زمين براي كشت لوبياي چشم بلبلي و ارزن در مناطق خشك و نيمه خشك نيجر و برزيل انجام شد براي تهيه جداول نيازهاي اقليمي و خاكي از شرايط بهينه فاكتورهاي موثر در رشد و عملكرد هر گياه استفاده شد و با استفاده از روش پارامتريك به هر يك از خصوصيات اقليمي خاكي و منظر زمين ارزش صفر تا 66 داده شد )21 Frieder, )Thomas and در تحقيق ديگري كه در اكوادر براي ارزيابي تناسب زمين براي درختان چرمويا انجام شد در ابتدا جداول تناسب نيازهاي اقليمي و خاكي چرمويا بر اساس خصوصيات اقليمي و خاكي و ميزان عملكرد چرمويا در سه سطح مناسب متوسط و نامناسب تهيه شدند. سپس اين جداول مبناي ارزيابي تناسب زمين براي چرمويا قرار گرفتند )1997.)Bydekerke, هدف از اين مطالعه ارزيابي و بررسي استعدادهاي طبيعي حوزه براي احداث باغ و مزرعه نمونه اكولوژيك با در نظر گرفتن مجموعه عوامل و شرايط اقليمي زمينشناسي خاكشناسي و غيره است. مواد روشها موقعیت عمومي منطقه حوزه آبخيز جمع آبرود با وسعتي معادل 42 هزار هكتار يا 426 كيلومتر مربع در 6 كيلومتري شرق شهرستان دماوند

4 3 2 6 4 3 2 6 2 نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 2 مقدار آهك EC ph CEC موجود در خاك با استفاده از روشهاي مناسب آزمايشگاهي تعيين شد ( Ehyaei, Ali 1997(. براي تشريح ساختمان خاك نيز از حفر نيمرخ خاك به تعداد 36 عدد در منطقه استفاده شد. تعداد 86 نمونه خاك از قسمت هاي مختلف منطقه در قالب سيستم شطرنجي و به ابعاد تقريبي در كيلومتر گرفته شد. بطوريكه در هر يك از نقاط تقاطع يك نمونه از عمق 6-6 خاك برداشته شد. از مقدار كربن آلي )OC( مقدار گچ طول شرقي جدول 7- موقعیت جغرافیائي اجزاء مطالعاتي منطقه آبسرد عرض شمالي كد واحد 4 3 2 6 2 8 8 8 8 8 8 8 8 3 6 4 4 4 4 4 4 4 4 3 2 6 V حوزه آبخيز 36 42 38 تا 36 43 46 36 48 تا 36 36 2 36 48 تا 36 43 63 36 43 44 تا 36 34 4 36 36 3 تا 36 34 2 36 34 68 تا 36 33 46 36 34 22 تا 36 32 6 36 3 6 تا 36 32 44 36 32 6 تا 36 2 4 36 32 43 تا 36 24 66 36 33 28 تا 36 2 6 36 26 6 تا 36 2 62 36 36 26 تا 36 2 32 36 33 33 تا 36 26 6 36 36 26 تا 36 24 66 36 36 4 تا 36 38 3 36 36 3 تا 36 3 32 36 32 48 تا 36 36 28 36 32 3 تا 36 36 33 36 33 28 تا 36 23 64 36 36 62 تا 36 23 64 36 36 63 تا 36 26 6 36 32 42 تا 36 36 28 36 34 63 تا 36 32 26 36 34 46 تا 36 23 64 36 3 33 تا 36 34 63 36 36 43 تا 36 3 43 36 42 43 تا 36 36 34 36 33 44 تا 36 32 23 36 42 43 تا 36 23 64 64 6 6 تا 64 63 34 64 6 62 تا 64 63 46 64 68 3 تا 64 63 26 64 6 44 تا 64 63 66 64 62 33 تا 64 6 6 64 6 38 تا 64 63 3 64 66 28 تا 64 63 6 64 6 66 تا 64 68 6 64 62 63 تا 64 62 44 64 6 38 تا 64 68 32 64 62 26 تا 64 63 6/2 64 68 38 تا 64 6 /3 64 63 تا 64 6 2 64 6 42 تا 64 46 64 62 63 تا 64 3 6 64 68 3 تا 64 68 64 63 63 تا 64 6 3 64 63 6 تا 64 6 32 64 6 66 تا 64 3 64 6 36 تا 64 2 8/2 64 6 4 تا 64 2 8/2 64 2 تا 64 2 63 64 2 تا 64 3 3 64 62 تا 64 3 3/2 64 6 66 تا 64 2 63 64 6 34 تا 64 4 42 64 6 34 تا 64 22 64 6 68 تا 64 6 64 6 22 تا 64 6 66 64 62 63 تا 64 2 63 نتایج و بحث با توجه به نتايج كلي حاصل از انجام مطالعات صحرائي و همچنين نتايج حاصله از انجام تجزيههاي آزمايشگاهي نمونه خاكها مشخصات عمومي خاكها در هر يك از اجزاء واحدهاي اراضي شرح داده شدهاند. مشخصاتي از خاكها كه شرح داده شدهاند اغلب مشتمل بر خصوصيات پايداري است

6 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... كه مستقيما يا به طور غير مستقيم بر نحوه كاربري اراضي و چگونگي تناسب آنها اثر دارند. در اجزاء واحدهاي اراضي و M1-2 M1-1 اين اراضي عموما فاقد خاك و متشكل از تودههاي سنگي سخت و مضرس ميباشند. به طور پراكنده در برخي قطعات خصوصا در دامنههاي پائين دست داراي خاكهاي بسيار كم عمق يا كم عمق سنگالخي و سنگريزه دار با بافت متوسط و بدون هيچگونه تكامل پروفيلي ميباشند. هيچگونه محدوديت از نظر شوري و قليائيت در اين خاكها وجود ندارد. در اجزاء واحدهاي اراضي و M4-1 M2-1 اين اراضي عموما شامل تشكيالت رسوبي دوران سوم است كه به طور عمده از مواد مارني يا كنگلومرائي آهكي تشكيل شده اند بدون برونزد سنگي يا با مقداري برونزد سنگي بوده داراي پوشش كم عمق تا متوسط خاكهائي با بافت متوسط تا نسبتا سنگين SiCL( ميباشند. تا )SiL بر روي مواد مادري در برخي از قسمتها تراكم خاكواره هاي مارني متشكل از سنگهاي سيلتي تا رسي نرم و يا تراكم قلوه سنگهاي آهكي متحجر در طبقات تحتاني وجود دارد. خاكهاي نسبتا عميق با بافت متوسط تا سنگين و با مقداري شوري در برخي دره ها در مجاور آبراهههاي اصلي و در جنوب منطقه مطالعاتي در قطعات نه چندان وسيع وجود دارد. در اجزاء واحدهاي اراضي و M4-2 M4-3 شامل كوههاي متشكل از سنگ ماسهاي نوك تيز يا سنگهاي گچي ممتد كه به صورت خطوط موازي يكديگر نهشته شدهاند. در حد فاصل برونزدهاي سنگي خاكواره هاي مارني متشكل از سنگهاي سيلتي و رسي (Siltstone & Mudstone) همراه با مواد گچي و آهكي وجود دارد. در حد فاصل اين ارتفاعات )درهها( خاكهاي نسبتا عميق و بدون سنگريزه سنگين يا با مقادير سنگريزه اندك و با بافت متوسط تا (SiCL) توأم با مقادير قابل مالحظهاي رسوبات گچي و امالح شور مشاهده ميگردد. فرسايش خندقي با فواصل كم و عمق نسبتا زياد در درهها وجود دارد. در اجزاء واحد اراضي اين اراضي از تودههاي سنگي بدون خاك تشكيل شده ليكن به طور بسيار پراكنده خاكهاي كم عمق تا نيمه عميق سنگريزهدار با بافت سبك تا متوسط خصوصا در پائين دامنهها يا در محل درهها مشاهده ميشود. خاكهاي فاقد هر نوع تكامل پروفيلي بوده و هيچگونه محدوديت نيز از نظر شوري و قليائيت در آنها وجود ندارد. در اجزاء واحد اراضي H1-2 اين تپهها نيز به طور عمده و اساسي از تودههاي سنگي مضرس با دامنههاي نامنظم و بدون خاك و يا خاكهاي بسيار كم عمق در دامنهها تشكيل گرديده كه اغلب از سنگهاي آهكي دوران دوم و سوم به وجود آمده اند. در اين اراضي نيز به طور بسيار پراكنده خصوصا در انتهاي دامنهها و در مجاور درهها خاكهاي بسيار كم عمق سنگالخي و سنگريزهدار با بافت سنگين وجود دارد كه هيچگونه محدوديت شوري و قليائيت نداشته و فاقد تكامل پروفيلي نيز ميباشند. در اجزاء واحد اراضي H2-1 اين تپهها به طور عمده تشكيالت رسوبي اواخر دوران سوم )پليوسن( و با نام تشكيالت بختياري از مواد كنگلومرائي آهكي متحجر تشكيل گرديده است اغلب داراي قلل مدور و بدون برونزد صخرههاي سخت سنگي است. داراي پوشش خاكي كم عمق تا نيمه عميق بر روي تراكم سنگريزه قلوه سنگ و مواد آهكي است. بافت خاك سنگين و CL & SiCL ساختمان خاك تودهاي فشره )بدون ساختمان( است. در برخي قطعات تجمع مواد آهكي به صورت پودر آهك سخت شده و يا نرم در افق زيرين خاكها مشاهده ميشود. اسيديته خاكها حدود 2/6 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر بوده و فاقد محدوديتهاي شوري يا قليائيت ميباشند. مقدار بسيار اندكي مارنهاي گچي فرسايش پذير مخلوط با اين اراضي در برخي مقاطع قابل مشاهده است. در اجزاء واحد اراضي H4-1 تپههائي با قلل مدور و گوژپشتهاي كه متشكل از رسوبات مارني اواخر دوران سوم )ميوسن( است. برونزد سنگي در آنها اندك و داراي پوشش كم عمق تا نيمه عميق خاكهاي با H1-1

نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( بافت متوسط تا سنگين بر روي تراكم مواد آهكي و مارن ميباشند. خاكها فاقد تكامل پروفيلي هستند. در بعضي قسمتها تراكم مواد آهكي در اليههاي تحتاني مشاهده ميشود در برخي درهها خاكهاي نيمه عميق تا عميق با بافت سنگين با مقدار كمي شوري و همراه با فرسايش خندقي وجود دارد. مواد مادري خاكها در مقابل فرسايش به شدت حساسيت داشته و زمينهاي فاقد پوشش به سرعت در معرض فرسايش آبي قرار ميگيرند. در اجزاء واحد اراضي T1-1 فالتهاي پست و بلند كه داراي مقداري سنگريزه آهكي است. به طور عمده محل زراعت محصوالت ديم است. داراي خاكهاي نسبتا عميق تا نيمه عميق با بافت سطحي متوسط تا سنگين با بافت خاك تحتاني سنگين تا خيلي سنگين (SiL & SiC) نسبتا تكامل يافته با ساختمان مكعبي متوسط نسبتا قوي ميباشند. نفوذپذيري و وضع زهكشي اراضي نسبتا مناسب است. در طبقات تحتاني تجمع لكههاي آهكي و يا تراكم پودر آهك وجود دارد. اسيديته خاكها 8 2/6 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع آنها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و فاقد محدوديت هستند. درصد كربن خاك سطحي حدود 6/8 درصد و مقدار مواد آهكي در خاك تحتاني در حد فاصل 66 46 درصد است. در اجزاء واحد اراضي T1-2 اين اراضي شامل فالتهاي سنگريزهدار با پستي و بلندي كم تا متوسط هستند. داراي خاكهاي نيمه عميق تا عميق سنگريزهدار با بافت سطحي متوسط زيرين سنگين (SiL) (SiCL) و بافت خاك همراه با مقادير قابل مالحظهاي مواد آهكي به صورت پودر ميسليوم و سنگريزه هاي آهكي است. اسيديته خاكها حدود 8 2/6 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و فاقد محدوديت ميباشند. مقدار كربن آلي در خاك سطحي حدود 6/8 درصد مواد آهكي حدود 36 46 درصد است. اين خاكها داراي ساختمان تكامل يافته و در برخي قطعات رسوبات متشكل از مواد آهكي به صورت افق خاك تحتاني وجود دارد. در Calcic در اجزاء واحد اراضي و P1-2 P1-1 خاكهاي واقع در دشتهاي دامنهاي كه به طور عمده محل زراعت آبي سبزيكاري گلكاري و درختكاري است. داراي خاكهاي عميق و عمدتا فاقد سنگريزه با بافت سطحي نسبتا سنگين (SiCL) (SiC) بر روي خاكهاي با بافت خيلي سنگين است. خاكها عموما تكامل يافته و در طبقه تحتاني ساختمان مكعبي قوي مشاهده ميشود. در برخي قطعات خصوصا در اجزاء P1-1 Calcic تجمع لكههاي آهكي به صورت افق در خاكهاي تحتاني وجود دارد. تمامي خاكهاي اين اجزاء واحد اراضي در طبقه تحتاني داراي افق Cambic ميباشند. اسيديته خاكها در حدود 2/8 2/6 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و فاقد محدوديت شوري يا قليائيت ميباشند. حدود /6 درصد كربن آلي در خاك سطحي و كمتر از 46 درصد مواد آهكي در خاك تحتاني وجود دارد. در اجزاء واحد اراضي P2-1 خاكهاي واقع در اراضي دامنهاي واقع در حاشيه سرشاخه اصلي جمع آبرود )رودخانه زيارت( كه اغلب داراي شيب متوسط تا زياد )46 6 درصد( و محل باغات ميوه خصوصا سيب گردو و غيره است. داراي خاكهاي عميق تكامل يافته و در بعضي قسمتها سنگريزهدار با بافت سنگين همراه با تجمع لكههاي آهكي در طبقات زيرين است. اسيديته خاكها حدود 2/6 و حدود يك درصد كربن آلي در خاك سطحي وجود دارد. قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و فاقد شوري هستند. حدود 42 درصد مواد آهكي در خاكها وجود دارد. در اجزاء واحد اراضي P2-2 خاكهاي واقع در دشتهاي دامنهاي متشكل در حاشيه رودخانه جمع آبرود تقريبا مسطح يا با شيب ماليم )تا 6 درصد( داراي خاكهاي عميق با بافت سنگين تا خيلي سنگين كه در بعضي قسمتها مقدار كمي سنگريزه در داخل خاك وجود دارد. خاكها عموما تكامل يافته در نواحي نيمه خشك محدوده هستند. مقداري لكههاي آهكي در طبقات تحتاني پراكنده ميباشند. اسيديته خاكها 2/6 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي

2 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... زيمنس بر متر و فاقد محدوديت شوري و قليائيت ميباشند. درصد كربن آلي حدود يك درصد و مواد آهكي حدود 46 درصد است. اين اراضي نيز محل باغات ميوه زراعت و سبزيكاري است. در اجزاء واحد اراضي P2-3 خاكهاي واقع در دشتهاي دامنهاي متشكل در حاشيه جنوبي جمع آبرود داراي شيب ماليم و كمي پستي و بلندي )تا 6 درصد( داراي خاكهاي عميق با بافت سنگين تا خيلي سنگين و اغلب فاقد سنگريزه هستند. به دليل مواد مارني قرمز رنگ در خاك و اطراف آن رنگ خاكها عموما قهوهاي مايل به قرمز ميباشد. لكههاي آهكي در خاكهاي تحتاني پراكنده است. خاكها عموما تكامل يافته و در شرايط نواحي خشك ميباشند. اسيديته خاكها 8 و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها اغلب كمتر از 2 دسي زيمنس بر متر و شوري ندارند. ليكن به طور پراكنده خاكهاي با كمي شوري وجود دارند. درصد كربن آلي حدود 6/6 درصد و مواد آهكي حدود 26 درصد در خاك تحتاني است. زراعت غالت و پنبه و همچنين باغات انار انجير و زردآلو در اين نواحي مشاهده ميشود. در اجزاء واحد اراضي CF1-1 خاكهاي واقع در واريزههاي بادبزني شكل سنگريزهدار كه در افقهاي سطحي و تحتاني داراي مقادير قابل مالحظهاي سنگريزههاي زاويهدار ميباشند. بافت خاك سطحي متوسط و خاك تحتاني سنگين است. در برخي قطعات در خاكهاي تحتاني تجمع يا تراكم مواد آهكي به صورت پودر و ميسيلوم و يا سخت دانههاي آهكي وجود دارد )افق.)Calcic مقدار درصد كربن آلي در خاك سطحي كمتر از يك درصد و مواد آهكي در خاكهاي تحتاني 36 46 درصد است. اسيديته 2/6 8 خاكها و قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاكها كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و محدوديت شوري و قليائيت ندارند. در اجزاء واحدهاي اراضي و AF1-2 AF1-1 در خاكهاي واقع در آبرفتهاي بادبزني شكل سنگريزهدار در افقهاي سطحي و تحتاني داراي مقادير نسبتا زيادي قلوه سنگهاي رودخانهاي )سائيده شده( ميباشند. داراي خاكهاي كم عمق تا نيمه عميق سنگريزهدار بر روي تراكم قلوه سنگهاي رسوبي كه به صورت اليه اليه بر روي هم نهشته شدهاند. بافت خاكهاي سطحي و زيرين متوسط (Loam) و خاكها فاقد تكامل پروفيلي ميباشند. نفوذپذيري خاكها نسبتا سريع است اسيديته خاك حدود 2/6 و مقدار درصد كربن آلي در خاك سطحي 6/2 6/6 درصد است. قابليت هدايت الكتريكي عصاره اشباع خاك كمتر از 4 دسي زيمنس بر متر و فاقد محدوديت شوري و قليائيت است. از بين 4 رده خاكهاي موجود در اين روش تنها 4 رده در محدوده مطالعاتي )جمع آبرود( شناسائي و مشخص شدهاند. اين ردهها عبارتند از: رده خاكهاي در حال تكامل يا 4 رده خاكهاي جوان و فاقد تكامل يا Inceptisols Entisols ناگفته نماند بخش اعظم پوشش خاكي موجود در منطقه شامل خاكهاي رده و فاقد تكامل پروفيلي يا وسعت زيادي ندارند. Inceptisols Entisols بوده و خاكهاي جوان در نواحي خاكدار منطقه به طور خالصه مشخصات عمومي هر يك از رده خاكها و تقسيمات كلي آنها در قلمرو مطالعات به شرح زير است: خاكهاي رده اينسپتي سول (Inceptisols) در بخش بسيار وسيعي از خاكهاي منطقه خصوصا در اجزاء واحدهاي اراضي كه محل زراعت و كشاورزي هستند در اين رده از خاكها طبقهبندي شدهاند. خاكهاي اين رده عموما خاكهاي معدني همراه با كمي مواد آلي در جوار مقادير قابل مالحظه اي كلسيم ميباشند. تكامل خاكها به طور عمده در جهت شستشوي مواد آهكي و رسوب آنها در طبقات تحتاني است. تمامي خاكهاي اين رده در منطقه جمع آبرود داراي افق سطحي اوكريك (Ochric Epipedon) هستند. با توجه به اين كه رژيم رطوبتي غالب در خاكهاي اين ناحيه رژيم رطوبتي Xeric معرفي شده زير رده تمامي خاكها Xerepts ميباشند. اسامي گروههاي بزرگ خاكها بستگي به افق شناسائي خاكها در طبقات تحتاني دارد Horizon).(Diagnostic در اغلب

نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 8 خاكهاي تحتاني افق افق Cambic Calcic حضور دارد كه با و يا بدون است. )در خاكهايي كه فاقد سنگريزه زياد باشند( در شرايط حضور افق كلسيك گروه بزرگ خاكها Calcixerepts خاكهاي تعيين و مشخص شده است. در ساير موارد در Haploxerepts معمولي به صورت به دليل برخورداري از شرايط Typic Haploxerepts به دليل مجاورت با مناطق خشك به صورت و در نواحي جنوبي Aridic Haploxerepts تعيين و مشخص شدهاند. در برخي خاكهاي اين گروه به دليل مطبق بودن خاكها و كاهش نامنظم مقادير كربن آلي با افزايش عمق زيرگروه خاكها Fluventic Haploxerepts در خاكهاي معمولي جنوبي باشد. ميباشد. Calcixerepts Typic Calcixerepts Aridic Calcixerepts در شرايط برخورداري از حالت و چنانچه مجاور نواحي خشك و در مواردي كه افق تجمع آهك به صورت اليه محدود كننده مملو از مواد آهكي سخت شده يا پودر باشد )افق )Petrocalcic Petrocalcic alcixerepts طبقهبندي شدهاند. به صورت اسامي خاكها در زيرگروههاي بزرگ به شرح زير تعيين شده: -Fine loamy, carbonatic, mesic Typic Haploxerepts -Fine loamy, carbonatic, thermic, Aridic Haploxerepts -Loamy Skeletal, Carbonatic, mesic, Fluventic Haploxerepts -Fine loamy, carbonatic, mesic, Fluventic Haploxerepts -Fine loamy, carbonatic, mesic, Typic Haploxerepts -Fine loamy, carbonatic, mesic, Aridic Haploxerepts -Fine loamy, carbonatic, mesic, Petrocalcic Haploxerepts خاك هاي جوان (Entiosols) در خاكهاي جوان و فاقد تكامل پروفيلي غير از افق سطحي اوكريك (Ochric Epipedon) در خاكهاي تحتاني مشاهده نميشود. هيچگونه افق شناسائي ديگر اغلب خاكهاي جوان و بدون تكامل پروفيلي در محدوده كوهستانها و تپهها و به صورت خاكهاي خيلي كم عمق تا نيمه عميق ديده ميشوند. در اغلب موارد اين خاكها مشتمل بر سنگريزهها و مواد تخريب شدهاي است كه در اثر حركات واريزه اي (Colluvium) با كمك نيروي ثقل از مواد مادري جدا شده و توسط آبراهههاي فصلي يا رودخانه حمل و در فواصل كم تا خيلي زياد رسوبگذاري شدهاند. خاكهاي واريزهاي كه مسافت چنداني تا محل رسوبگذاري نپيمودهاند )سنگريزهاي زاويهدار( در زير رده و Orthents خاكهاي آبرفتي كه مسافت زيادي تا محل رسوبگذاري پيمودهاند. )سنگريزههاي قلوهاي شكل( در زير رده طبقهبندي شدهاند. اضافه مينمايد خاكهاي Fluvents به Fluvents صورت مطبق بوده و كربن آلي در آنها با افزايش عمق كاهش منظم ندارد و گروه بزرگ خاكها به ترتيب و يا Xerorthents Xerofluvents و در خاكهاي كم عمق كوهستاني صورت Lithic Xerorthents طبقهبندي شدهاند. به اسامي فاميل خاكها در زيرگروههاي بزرگ فوقالذكر به شرح زير تعيين شدهاند: -Loamy skeletal, carbonatic, mesic Typic Xerofluvents -Coarse Loamy skeletal, mixed, mesic, Typic Xeroluvents -Loamy, Carbonatic, mesic, Lthic Xeroluvents تحلیل هوا و اقلیم منطقه الگوي ارتفاعي رژیم بارندگي محدوده مطالعاتي با بهرهگيري از اطالعات ايستگاههاي يادشده در مباحث قبلي نظير آنچه كه قبال گفته شده بود معادالت گراديان بارندگي ماهانه منطقه مطالعاتي به صورت خطي برآورد و نتايج در جداول 4 و 3 آمده است. با بهرهگيري از اطالعات اين جدول مقادير بارندگي ماهانه و طبعا فصلي هر يك از واحدها برآورد شده است.

8 3 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... ض- جدول 1 رایب معادالت خطي گرادیان بارندگي ماهانه منطقه آبسرد ضریب معادالت مهر آبان آذر دي بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور -6/64 %668 6/83 3-2/3 %682 6/234 3-2/63 %623 6/226 3-4/84 % 6/86 3 /6 %4 6/368 3 4/4 %4 6/82 3 2/ %2 6/833 3 / %2 6/863 3 2/ %63 6/233 3 8/38 %2 6/222 3 -/3 %2 6/826 3-2/3 % 6/863 3 عرض ازمبداء) A ( شیب خط )B( ضریب همبستگي (r) درجه آزادي )n( سطح معني داربودن )درصد( جدول 3- مقادیر بارندگي تجمعي و ساالنه منطقه آبسرد )میليمتر( تراز )متر از سطح دریا( مهر آبان آذر دي بهمن اسفند فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور ساالنه 46/2 333/ 26/2 232/3 623/ 48/4 3/2 / 3/6 4/2 6/3 2 6/4 3/2 3/ 2/8 44 42/ 2/4 /4 6/4 3/ 43/ 46/2 /4 3/4 42/4 36/4 23/4 28 36/2 23/2 6/2 3/2 84/2 36/4 34/4 24/4 64/4 4/4 24/4 28/4 33/ 28/ 6/ 6/ 23/ 28/2 34/ 33/ 2/ 63/ 6/ 2/3 48/6 33/3 38/ 24/3 22/2 66/ 43/2 3/2 23/2 66/2 62/2 / 3/8 4/8 33/8 26/8 22/8 64 4/3 2/8 43/3 48/8 32/3 32/ 72 1 12 3 32 38

6 4 6 6 6 6 نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 26 H = 42/34 6/6628 T T و H دماي هوا بر اساس ضرايب اين معادالت ا فت متوسط دماي ماهانه در طول سال به ازاي يك كيلومتر افزايش ارتفاع بين 6/6 تا 2/2 درجه سانتيگراد تغيير مينمايد )جدول 2(. اين ا فت ماهانه براي متوسط حداكثر دما به ازاي يك كيلومتر افزايش ارتفاع به ترتيب بين /2 در آذر ماه تا 8/3 درجه سانتيگراد در خرداد ماه تغيير ميكند. معادله گراديان متوسط دماي ساالنه در مطالعات به شرح زير محاسبه شده است: به همان صورت باال تعريف ميشوند. با توجه به اين كه اسامي ايستگاههايي كه اطالعات آنها در برآورد و معادله به كار گرفته شدهاند متفاوت است دوره آماري در مطالعات متفاوت هستند ولي نتايج براي ترازهاي معين محدوده مطالعاتي به يكديگر نزديك است. بر اساس معادله رگرسيوني متوسط درجه حرارت هوا بر اساس ارتفاعات مختلف محاسبه شده است )جدول 2(. ارتفاع )متر از سطح دریا( 7413 جدول 4- مقایسه مقادیر میانگین دماي ساالنه ترازهاي معین منطقه آبسرد میانگین دماي ساالنه منطقه مطالعاتي )سانتي گراد( 3/2 مقادیر میانگین سالیانه 3/4 4/ 8/2 2/8 6/3 /6 4/3 3/6 / 4/2 /2 /3 72 1 12 3 32 3871 3 جدول 2- ضرایب معادالت خطي گرادیان تعداد روزهاي یخبندان ماهانه و ساالنه منطقه آبسرد ضریب معادالت اكتبر نوامبر دسامبر ژانویه فوریه مارس آوریل مه ژوئن اوت ژوئیه سپتامبر ساالنه 8/4 /4 6 6 6 /82 /2 /88 2/34 / / 3/6 عرض ازمبداء )A( 6/2 6/64 6/666 6 6 6 6/6663 6/663 6/6 6/6632 6/6662 6/6628 6/6 6/6624 شیب خط )B( 6/826 6/38 6 6 6 6/842 6/84 6/334 6/88 6/8 6/232 6/233 6/66 ضریب همبستگي (r) 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 درجه آزادي )n( 6 سطح معني داري )درصد( جدول 1- متوسط تعداد روزهاي یخبندان ساالنه براي ترازهاي معین منطقه آبسرد ارتفاع )متر از سطح دریا( متوسط تعداد روزهاي یخبندان ساالنه 88/8 7413 6/ 72 34/ 1 3/ 12 32/ 3 446/ 32 426/3 3871

2 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... تغييرات تعداد روزهاي يخبندان منطقه مطالعاتي از پستترين تا مرتفعترين نقطه حوزه از 88/8 روز تا 426/3 روز در سال متغير است و يخبندان براي ارتفاع متوسط منطقه مطالعاتي از اواخر مهرماه آغاز و تا اواسط فروردين ماه ادامه دارد )جداول 6 و (. نتیجه گیري ميزان اراضي تحت پوشش باغات و محصوالت زراعي منطقه در جداول 2 و 8 ارائه شده اند. حدود 236 هكتار از اراضي مزبور به محصول سيب و حدود 36 هكتار به گردو اختصاص دارد. باقيمانده باغات شامل درختان هلو آلبالو گيالس زردآلو شفتالو و آلو ميباشند. از آنجا كه حوزه مورد بررسي از لحاظ باغداري منشاء درآمد و اهميت اقتصادي زيادي براي اهالي ميباشد. نزديكي حوزه به بازار تهران موجبات تشويق اهالي را به توليد محصوالت باغي از قبيل سيب هلو گيالس آلبالو زردآلو و گردو فراهم نموده است كه در توسعه اقتصادي منطقه و افزايش درآمد و ايجاد اشتغال نقش مؤثر دارد. ولي عوامل محدود كننده اي در اين مورد وجود دارد كه الزم است براي توسعه باغات مد نظر قرار گيرد. مهمترين آنها عبارتند از: فقدان آموزش و ترويج نيروهاي مجرب در منطقه كمبود آب محدوديت عرضه نهاده هاي كشاورزي در اثر كمبود آنها و نارسائي هاي مديريتي و اداري محدوديتهاي مربوط به عرضه محصوالت كشاورزي همچنين با توجه به بررسي عوامل موثر بر استقرار گياهان در مجموع درختان سيب و گردو و گياهان زراعي گندم و جو مناسب براي كشت شناخته شدند. جدول 1- تركیب كشت اراضي زراعي منطقه آبسرد )مقدار به هکتار( روستا گندم جو صیفي جات حبوبات علوفه اي سیب زمیني سایر آیش جمع 4 6 4 خسروان 4 36 عین ورزان 8 86 266 66 6 466 26 86 آبسرد 63 66 3 همند آبسرد 24 6 66 4 6 اهران 46 36 26 3 2 6 اتابك كوتي 46 2 36 4 36 اتابك شمس 2 6 46 2 2 بیدك 46 6 66 6 6 تاسکین 466 6 66 6 6 36 36 46 زان 66 36 3 4 6 6 زیارت 66 36 6 6 كردر 86 6 6 6 6 6 6 36 كوهان 3 4 گم بیك 6 66 6 6 36 لومان 46 46 46 86 6 6 4 مرانك 3 43 434 36 38 6 4 38 82 جمع حوزه 336 42 434 36 38 6 46 38 68 جمع اراضي آبي 466 464 2 جمع اراضي دیم 46

نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 24 جدول 8- تركیب باغات منطقه دماوند روستاها سیب گالبي و به گردو هلو گیالس آلو و شفتالو انار زردآلو جمع مساحت باغ 366 66 364 86 6 6 4 2 6 46 22 26 36 3 66 3 4 3 66 6 خسروان 466 عین ورزان 3 4 4 4 4 4 4 4 2 6 6 3 6 6 4 4 3 6 8 426 86 آبسرد و لمسار همند آبسرد اهران 4 3 66 اتابك كوتي 3 اتابك شمس 4 بیدك 2 تاسکین 4 3 2 6 6 2 زان 36 زیارت 26 8 كردر 66 كوهان 2 6 8 4 2 346 گم بیك 3 لومان 4 3 6 3 6 82 مرانك 42 مأخذ: سازمان جهاد كشاورزي تهران سال 384 سپاسگزاري هزينه اين طرح از محل اعتبارات پژوهشي دانشگاه شهيد بهشتي تامين شده است كه بدينوسيله كمال تشكر و قدرداني را دارد. Ali Ehyaei, M., 1997. Methods of soil chemical analysis (In Persian). Agricultural Institute for Research, Instruction and Extension. Technical Publication No. 124. Ayoubi, S. H., 1996. Qualitative and Quantitative Land Suitability Evaluation for important crops in Baraan area (In Persian). Isfahan, Msc. Thesis. Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran. Bameri, M., 21. Soil studies and land suitability for major crops of Iranshar s Chahe Shor moor (In Persian). MSc. Thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. Bazgir, M., 1999. Land suitability, qualitative evaluation, quantitative evaluation, economic evaluation, wheat, barley, rainfed, Talandasht, Kermanshah Province (In Persian). MSc. Thesis. Isfahan University of Technology, Isfahan, Iran. Budenheim, D. L., 1991. Plants for water recycling, oxygen regeneration and food production. Waste Management Research 9, 435-443. منابع Bydekerke, L., Van Rants, E., Vanmechelen, L. and Gorenemans, R., 1998. Land sutitabiliry assessment for cherimoya in southern Ecuador using expert Knowledge and GIS. Agriculture Ecosystems and Environment, 69, 89-98. FAO, 1976. A Framework for land evaluation. FAO soil bulletin. Rome, 32, 71 p Gary, C., 23. Valuation, design and control of sustainable horticultural cropping systems. Acta Horticulturae 638, 13-134. Givi, J., 1997 Qualitative land suitability evaluation for field and horticultural crops (In Persian). Technical publication No.115, Soil and Water Research Institute, Tehran, Iran, 1p. Mempel, H. and Meyer, J., 23. Environmental system analysis for horticultural crop production. Acta Horticulturae 638, 13-16. Mohajer Shojaei, M. H., 1986. Principal of land evaluation. Soil and Water Institute of Iran. No. 32. 18p. (In Persian)

23 ارزيابي وضعيت پدو-كليميايي منطقه آبسرد... Movahedi Naeini, S. A., 1993. Land Evaluation for Specific Crops in Gorgan (In Persian). MSc. Thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. Neilsen, G. H., Hogue, E. J., Neilsen D. and Forge, T., 23. Use of organic applications to increase productivity of high density apple orchards. Acta Horticulturae 638, 32-36. Nouri, O., Golestani, M. A. and Alimousavi, A., 25. Walnut production evaluation and compare its yield in Iran with other countries (In Persian). Azah University of Chalous Journal (Agricultural Sciences). 2(3), 2-27. Pettapiece, W. W., 1995. Land evaluation rating system for agricultural crops. First edn. Pp. l-4. Ottawa, Technical Bulletin 1995 6E, Center for Land and Biological Resources Research, Agriculture and Agri Food Canada. Sokhansanj, M., 21, Free chemical crops production. Zeitoon Journal. No. 11, 35-4. (In Persian) Sys, C. and Verheye, W., 1974. Working group on principles of land classification in arid and semi- arid regions. International Training Centre for Postgraduate Soil Scientists, State University of Ghent, Belgium. Sys, C., Vanranst, E. and Debaveye, J., 1991. Land evaluation. Part III: Crop requirement. International Centre for Postgraduate Soil Scientists. Agricultural Publication, Brocsel, Belgium. 199p. Tang, H. and Ranst, E. V., 1999. Soil property crop performance approach to land evaluation. Scientific Paper, Symposium No. 35, China. Available online at http: //scholar. google. com/ Tomas, G. and Frieder, G., 21. Optimization of a parametric land evaluation method for cowpea and pearl millet product on in semiarid regions. Agronomie, 21: 75 712. Yeager, T. H. and Henley, R.W., 23. Irrigation and fertilization for minimal environmental impact. Acta Horticulturae 638, 25-28.

نوري و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 22 Evaluation of pedo-climatic conditions of Absard region of Damavand for establishing ecological orchard and farm Omid Nouri Roudsari 1, 2, *, Seyyedeh Ozra Alimosavi 3, Jafar Kambozia 1, Houman Liaghati 1 1 Department of Agroecology, Environmental Sciences Research Institute, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. 2 Department of Horticultural Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. 3 M.Sc. Graduate of Horticultural Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. Corresponding author email: o_nouri@sbu.ac.ir (O. Nouri) Abstract In recent years, environmental issues and management practices have increasingly paid more attentions particularly in the limited natural resources. To increase acreage and biological products is required to achieve sustainable agriculture areas suitable for development, recognition and be selected. The purpose of this study assess the talents of natural areas for ecological construction of the orchard and farm samples, considering factors and climatic conditions, geology, soil science and more. In fact land suitability determines proportion of land characteristics matching with the requirements of particular uses. Evaluation of pedo-climatic in this study was carried out according to the FAO method. According to field study and soil samples analysis, soil properties were determined. Evaluation of effective factors on plant establishment shows apple and walnut trees and wheat and barley crops are suitable for cultivation in this region. Key Words: Ecological Orchard and Farm; Land suitability; Pedo-Climatic Condition.

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -83 12 بازیافت بقایاي كود نیتروژن توسط كلزا napus( )Brassica در تناوب ذرت علوفهاي-كلزا سیفاله فالح استاديار اكولوژي گياهان زراعي دانشكده كشاورزي دانشگاه شهركرد نويسنده مسئول: falah1357@yahoo.com. فالح س. 336. بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا napus( )Brassica در تناوب ذرت علوفهاي-كلزا كشاورزي مجلۀ بومشناختي. :)4( -83.26 چکیده استفاده از بقاياي كود نيتروژن در كشاورزي عالوه بر كاهش آبشويي نيتروژن و آلودگي آبهاي زيرزميني به عنوان كودي جايگزين توصيه ميگردد. به منظور ارزيابي بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا در سيستم زراعي ذرت علوفهاي-كلزا آزمايشي با استفاده از طرح بلوكهاي كامل تصادفي با چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه شهركرد در سال زراعي 382-88 به اجرا درآمد. تيمارهاي آزمايشي شامل بقاياي صفر 466 66 و 366 كيلوگرم در هكتار نيتروژن از منبع كود مرغي و كود اوره در كشت ذرت بود. بهطوري كه در بهار 382 مقادير صفر 466 66 و 366 كيلوگرم نيتروژن براي گياه ذرت از دو منبع كود مرغي و شيميائي مصرف شد. پس از برداشت ذرت در شهريور ماه در كرتهاي آزمايش قبلي اقدام به كشت كلزا شد. بقاياي كود مرغي در تمامي سطوح بكار برده شده صفات عملكرد دانه ماده خشك درصد و عملكرد روغن تعداد غالف در بوته تعداد دانه در غالف و وزن هزار دانه را نسبت به بقاياي كود اوره افزايش دادند. بيشترين تعداد غالف در بوته وزن هزار دانه عملكرد دانه روغن و شاخص برداشت در سطح 366 كيلوگرم نيتروژن از منبع كود مرغي به دست آمد. بيشترين تعداد دانه در غالف و عملكرد بيولوژيك در سطح 466 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از منبع كود مرغي به دست آمد. بهطور كلي استفاده از بقاياي نيتروژن بعد از برداشت ذرت عالوه بر كاهش هزينههاي كود شيميايي براي محصول كلزا از لحاظ زراعي و زيستمحيطي نوعي مديريت مؤثر ميباشد. واژههاي كلیدي: بازيافت بقاياي نيتروژن كلزا محيط زيست

فالح )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 2 مقدمه كليه عناصر غذايي مصرفي به صورت كود در مزارع ممكن در طول دوره رشد گياه مورد استفاده قرار نگيرد بهطوري كه امروزه آلودگي سيستمهاي آبي توسط نيترات حاصل از زراعت فشرده و بكارگيري كودهاي نيتروژنه به عنوان مشكلي بسيار مهم در سرتاسر دنيا محسوب ميشود )27 al.,.)choi, et بقاياي كود نيتروژن در پاييز به آساني به داخل آبهاي زيرزميني آبشويي ميشود.)Shipley, et al., 199, Isse, et al., 1991( بنابراين استفاده از اين كودها براي رشد گياهان هم نيتروژن قابل دسترس براي آبشوئي از خاك و هم بقاياي نيتروژندار كه بعدا قابل آبشويي هستند را افزايش ميدهد.)Addiscott, et al., 1991( مقدار زيادي از نيتروژن كودهاي آلي در سالهاي بعد از مصرف براي گياهان قابل دسترس است اين موضوع توسط محققان متعددي تابحال گزارش شده است 24( al.,.)eghball, et مقدار بقاياي نيتروژن كودهاي دامي قابل دسترس در سال اول 26 درصد نيتروژن آلي آنها است و باقيمانده آن در سالهاي بعدي براي گياهان قابل دسترس است )1993.)Pimentel, در كشورهاي پيشرفته كارايي زراعي نيتروژن در غالت 6 كيلوگرم دانه به ازاء هر كيلوگرم نيتروژن مصرفي و ميانگين بازيافت كودهاي نيتروژنه در غالت درصد 33 است. به عبارت ديگر 2 درصد كودهاي نيتروژنه به طرق مختلفي مانند آبشويي تصعيد و رواناب سطحي هدر رفته كه معادل 6/3 ميليارد دالر هدررفت ساالنه كودهاي نيتروژنه است )1999 Johnson,.)Raun and در اين ارتباط گزارش شده است كه 66 و 32 درصد كشاورزان چين به ترتيب در هنگام كاشت و مرحله به ساقهرفتن گندم نيازي به اضافه كردن كود نيتروژن ندارند Cui, et (.)al., 28 بررسيهاي انجام شده حاكي از آن است كه بخشي از نيتروژن مصرفي در مزارع ممكن است مورد استفاده گياه قرار نگيرد ( 24 al.,.)pimentel, 1993; Eghball, et بنابراين براي جلوگيري از هدررفت اين نيتروژن و در نتيجه كاهش آلودگي محيط مديريت كوددهي محصول بعدي اهميت زيادي دارد. در اين راستا بازيافت بقاياي نيتروژن مصرفي در محصول ذرت توسط كلزاي پاييزه مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روشها پژوهش حاضر با هدف ارزيابي بازيافت بقاياي كود اوره و كود مرغي توسط گياه كلزا با استفاده از طرح بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه شهركرد )با عرض جغرافيايي 34 درجه و 4 دقيقه شمالي و طول جغرافيايي 66 درجه و 23 درجه شرقي و ارتفاع 4666 متر از سطح دريا( در سال زراعي 382-88 به اجرا درآمد. بر اساس تقسيمبندي آمبروژه محل مورد مطالعه جزء مناطق خشك محسوب ميشود. بيشترين ميزان بارندگي ساليانه در فصل زمستان مشاهده ميشود كه با فصل رويش گياهان زراعي در منطقه هماهنگ نبوده و از نظر پراكنش زماني داراي وضعيت مطلوبي نيست.)Alizadeh Dehkordi, 211( خاك محل آزمايش ذرت داراي بافت لوم رسي با اسيديته 8/2 و نيتروژن كل %6/ و كود مرغي مورد استفاده در كشت ذرت نيز داراي اسيديته 8/4 قابليت هدايت الكتريكي / دسيزيمنس بر متر كربن آلي %3 نيتروژن كل %4/ و اكسيد فسفر %/2 بود. تيمارهاي آزمايشي شامل بقاياي شاهد )عدم مصرف كود(و 466 66 و 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از منبع كود مرغي و كود شيميايي )اوره( در كشت ذرت بود. سطوح كودي فوقالذكر به ترتيب به عنوان مقادير كم متوسط و زياد نيتروژن براي توليد ذرت علوفهاي اعمال شده بودند بهطوري كه براي اعمال آنها در بهار 382 به ترتيب مقادير 4/4 / و 8/3 تن در هكتار كود مرغي و 232 42 و 6 كيلوگرم در هكتار كود اوره يك هفته قبل از كشت ذرت مصرف شده بود. پس از برداشت ذرت علوفهاي در شهريور ماه در كرتهاي آزمايش قبلي اقدام به كشت كلزا شد. قبل از كشت كلزا با تهيه نمونه از عمق صفر تا 36 سانتيمتري هر كرت آزمايشي ميانگين نيتروژن كل باقيمانده در خاك هر كرت تعيين گرديد. بذر كلزا )رقم )Okapi در تاريخ 46 شهريور ماه 38 درون كرتهايي به طول 3 متر و شامل 8 رديف به فاصله 36 سانتيمتر كشت گرديد. فاصله بين كرتها و بلوكها 4 متر بود. پس از برداشت بوتههاي ذرت علوفهاي از سطح خاك ابتدا شيارهايي به فواصل 36 سانتيمتر و عمق 6

22 بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا... سانتيمتر در طرفين پشته ايجاد نموده و سپس كشت بذور كلزا در عمق 4/6 سانتيمتري و به صورت كپهاي انجام شد. در هر كپه 3 بذر قرار داده و بعد از كاشت آبياري صورت گرفت. آبياريهاي طول فصل رشد )به استثناي دوره بارندگي( هر 2 روز يكبار انجام شد. براي دستيابي به تراكم مطلوب )86 بوته در متر مربع( در مرحله 3-2 برگي در زمان نمناك بودن مزرعه كلزا عمليات تنك انجام شد. در كاشت كلزا و در طول دوره رشد آن هيچگونه كودي استفاده نشد. در طي آزمايش علفهاي هرز مزرعه با دست وجين شده و شته مومي توسط سم متاكلوپرايد به ميزان 66 سي سي در هكتار كنترل گرديد. ارتفاع بوته تعداد غالف در بوته تعداد دانه در غالف با انتخاب تصادفي 6 بوته از هر كرت در زمان رسيدگي فيزيولوژيك )شروع به زرد شدن بوتهها و ايجاد رنگ منقوط سبز- قهوهاي در دانه نيامهاي ثلث مياني گلآذين( تعيين گرديد. وزن هزار دانه عملكرد دانه ماده خشك و شاخص برداشت در زمان برداشت اندازهگيري شد. براي اندازهگيري عملكرد دانه و ماده خشك رديف مياني هر كرت با حذف اثرات حاشيهاي )6/6 متر ابتدا و انتهاي رديفها( انتخاب و بوتهها كفبر شدند و پس از جداسازي دانه از كاه و كلش از هر كرت 66 گرم دانه و 666 گرم كاه و كلش به مدت 28 ساعت در دماي 26 درجه سانتي گراد در آون قرار داده شدند و شاخص برداشت از نسبت وزن دانه به كل ماده خشك محاسبه گرديد. سپس با شمارش هزار دانه از هر نمونه وزن هزار دانه نيز تعيين شد. وزن هزار دانه و عملكرد دانه در هكتار بر اساس رطوبت 2 درصد محاسبه گرديد. درصد روغن دانه با استفاده از دستگاه سوكسله تعيين شد و عملكرد روغن از حاصلضرب درصد روغن در عملكرد دانه بدست آمد. پس از اطمينان از نرمال بودن دادهها با استفاده از نرمافزار تجزيه واريانس و تجزيه رگرسيون با استفاده Sigma stat از نرمافزار SAS انجام گرفت و مقايسه )21 )SAS, ميانگينها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال %6 انجام شد. نتایج و بحث ميزان بقاياي نيتروژن تيمارهاي كودي /8 درصد بيشتر از شاهد و در تيمارهاي كود مرغي 4/2 درصد بيشتر از تيمارهاي سطح احتمال كود شيميايي بود و اختالف اين گروهها در درصد معنيدار بود )جدول ( روند تغييرات نيتروژن باقيمانده در خاك در كرتهاي دريافت كننده كود مرغي به صورت خطي ولي در كرتهاي دريافت كننده كود شيميايي به صورت خطي و درجه دوم بود )جدول (. باال بودن بقاياي نيتروژن در تيمارهاي كود مرغي و تيمار شيميايي 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار بيانگر ضرورت كشت پائيزه بعد از محصول ذرت جهت جلوگيري از آبشويي و همچنين آزمايش نيتروژن خاك جهت صرفهجويي در مصرف نيتروژن ميباشد. Fallah, et al., (27) نيز گزارش نمودند كه با افزايش سهم كود مرغي در تيمارهاي كودي ميزان نيتروژن باقيمانده در خاك پس از برداشت محصول افزايش معنيداري داشت. همچنين در آزمايشهاي ديگري بكارگيري كود دامي در سال اول افزايش فسفر قابل دسترس براي گياه اول و همچنين افزايش ميزان نيترات در خاك )نيتروژن قابل دسترس براي فصل بعدي كاشت( پس از برداشت كلزا تأييد شده است ( al., Gao, et al., 22; Fallah, et.)24

فالح )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 28 جدول 7- اثرات بقایاي مقادیر مختلف نیتروژن از منبع كود مرغي و اوره پس از برداشت ذرت بر بقایاي نیتروژن خاك ارتفاع بوته و اجزا عملکرد كلزا. بقایاي نیتروژن ارتفاع تعداد غالف تعداد دانه وزن منبع خاك بوته در بوته در غالف هزار دانه g - - cm kg/ha 3/68 /8 33/64 3/36 عدم كوددهي )شاهد( 86/6 كود مرغي )kg/ha( 3/3 2/34 66/28 84/84 32/3 7 2/63 44/34 6/6 23/44 33/8 1 2/44 3/8 33/6 28/28 64/3 3 كود اوره )kg/ha( 3/66 /34 2/24 22/8 8/4 7 3/8 3/34 28/6 82/44 8/3 1 3/43 3/66 6/46 22/88 66/2 3 6/33 3/43 4/6 2/32 8 LSD (α=.5) تجزیه واریانس كود مرغي NS NS NS * خطي NS * NS NS NS درجه دوم كود اوره NS * NS خطي NS NS * درجه دوم مقایسه گروهي NS NS شاهد در مقابل كوددهي كود مرغي در مقابل اوره * NS * و به ترتيب بيانگر معنيداري در سطح احتمال 6 و درصد و NS بيانگر غيرمعنيداري. ميانگين ارتفاع بوته كلزا تحت شرايط استفاده از بقاياي نيتروژن 8/ سانتيمتر بيشتر از شاهد بود و اين برتري در سطح احتمال 6 درصد معنيدار بود ولي بين تيمارهاي دريافت كننده كود مرغي از كشت قبلي با كود شيميايي اختالف معنيداري در ارتفاع كلزا مشاهده نگرديد )جدول (. در شرايط استفاده از بقاياي كود مرغي رابطه مشخصي براي ارتفاع بوته يافت نشد ولي رابطه ارتفاع بوته با بقاياي كود شيميايي درجه دوم بود. بيشتر بودن بقاياي نيتروژن در تيمار 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از منبع شيميايي با تشديد رشد شاخههاي جانبي سبب كاهش در ارتفاع بوته در مقايسه با تيمار 466 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از اين منبع شده است. همانطور كه در جدول مشاهده ميشود تعداد غالف در بوته در كرتهاي دريافت كننده كود 6/2 درصد بيشتر از شاهد بود )P<.1( و در كرتهاي داراي بقاياي كود مرغي 38/3 درصد بيشتر از كود شيميايي بود ).1>P(. همچنين تأمين نيتروژن كلزا از بقاياي نيتروژن منبع كود مرغي در تمام سطوح مصرفي تعداد غالف در بوته را نسبت به منبع كود اوره افزايش داد )جدول (. عالوه بر اين افزايش سطح نيتروژن مصرفي از هر دو منبع نيز باعث افزايش تعداد غالف در بوته گرديد. بعضي محققان نيز افزايش تعداد كل غالف در بوته كلزا را به افزايش سطح كوددهي نيتروژن نشان دادهاند ( al., Jankowski, et.)1995; Cheema, et al., 21 خطي بودن روند تغييرات تعداد غالف در بوته در كرتهاي داراي بقاياي نيتروژن از منبع كود مرغي يا كود شيميايي حاكي از تأثير مستقيم باقيمانده نيتروژن بر غالفبندي

23 بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا... است با گذشت زمان از هنگام كاشت كلزا و آبياري منظم دچار آبشوئي شده باشند. واكنش تعداد دانه در غالف به بقاياي كود مرغي بهصورت درجه دوم و به بقاياي كود شيميايي بهصورت خطي و درجه دوم بود )جدول (. اين روند ميتواند بيانگر كاهش قدرت منبع فتوسنتزي پركردن اين غالفها باشد. تيمارهاي داراي غالف بيشتر در وزن هزار دانه به بقاياي نيتروژن از دو منبع كودي پاسخ معنيداري نشان نداد و اين صفت در تيمار شاهد اختالف معنيداري با بقاياي تيمار كوددهي نداشت )جدول.) تأمين بقاياي نيتروژن از منبع كود مرغي عالوه بر برتري معنيدار )3/6 درصد( نسبت به كود شيميايي در تمام سطوح نيز از لحاظ عددي بر سطوح متناظر از كود شيميايي برتري داشت )جدول (. ظاهرا تجزيه تدريجي كود مرغي و تداوم تأمين نيتروژن آن براي گياه موجب توليد مواد فتوسنتزي بيشتر و در نتيجه تقويت پر شدن دانه شده است 27( al.,.)fallah, et اين محصول ميباشد بهطوري كه در كرت شاهد پتانسيل آن تا بيش از 66 درصد كاهش يافته است. جدول 4 بيانگر آن است كه تعداد دانه در غالف تيمارهاي داراي بقاياي كود با شاهد اختالف معنيداري ندارند ولي در تيمارهايي كه بقاياي نيتروژن از منبع كود مرغي داشتند نسبت به تيمارهايي كه بقاياي نيتروژن از منبع اوره داشتند دانه بيشتري در غالف تشكيل گرديد ).1>P(. افزايش سطح نيتروژن تا 466 كيلوگرم در هكتار از هر دو منبع تعداد دانه در غالف را افزايش داد. اما سطح 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از هر دو منبع باعث كاهش اين صفت گرديد )جدول (. به نظر ميرسد سطح 366 كيلوگرم در هكتار از منبع اوره در مراحل قبل از گردهافشاني و تشكيل بذر توانسته مواد غذايي مورد نياز براي رشد را فراهم آورد اما از اين مرحله به بعد گياه هم به دليل اينكه ميزان برداشت عناصر غذايي از اين تيمار )عملكرد علوفه ذرت( بيشتر بوده ( Adeli, Fallah and 21( و هم به دليل اينكه عناصر غذايي باقيمانده ممكن در جدول 4 مشاهده ميشود كه عملكرد دانه كلزا با بقاياي كودي كشت قبلي 268 كيلوگرم بيشتر از كرتهاي بدون كود بود ).5>P(. همچنين تأمين نيتروژن از منبع مرغي نسبت به منبع اوره در تمامي سطوح عملكرد دانه بيشتري را باعث گرديد و ميانگين توليد دانه در كود مرغي 8/3 درصد باالتر از كود شيميايي بود )جدول 4(. افزايش عملكرد دانه گياه كلزا )گياه زمستانه بعد از كشت ذرت( به دليل اثر باقيمانده كود دامي است كه مربوط به آزادسازي كند عناصر درشت و ريزمغذي ميباشد Gaur, et al., همچنين در گزارش.)Banik, et al., 1997( 1984 بيان شده است كه با كاربرد كودهاي دامي كمتر از %36 نيتروژن حدود 6 تا %26 فسفر و %26 پتاسيم براي گياه اوليه قابل دسترس ميباشد و باقيمانده عناصر آن توسط گياه بعدي مصرف ميشود. Eghball, et al., 24 عليرغم اينكه افزايش عملكرد دانه ذرت را با اثر باقيمانده تيمارهاي كود مرغي كمپوست و كود شيميايي نسبت به تيمار شاهد نشان دادند اختالف معنيداري بين تيمارهاي كودي )مرغي كمپوست و شيميايي( مشاهده نكردند به اين دليل كه خاك منطقه مورد مطالعه آنها داراي ماده آلي زيادي بود )%3/6(. رابطه عملكرد دانه با بقاياي نيتروژن از كود مرغي و كود اوره به ترتيب خطي مستقيم و معكوس بود ).5>P(. همانطور كه در جدول مشاهده ميشود تعداد غالف در بوته رابطه خطي مستقيمي با بقاياي سطوح كود اوره داشته است يهطوري كه اين افزايش رشد عناصر غذايي را از خاك خارج نموده است بنابراين در هنگام گردهافشاني و پرشدن دانه كاهش ميزان اين عناصر بهويژه نيتروژن از طريق كاهش توان فتوشنتزي گياه منجر به كاهش تعداد دانه در غالف و همچنين وزن دانه و در نتجه افت عملكرد شده است ولي بقاياي كود مرغي با تأمين تدريجي نيتروژن و جلوگيري از هدررفت آن عملكرد دانه كشت كلزا را ا افزايش داده است 1996( Shivashankar,.)Ramamurthy and در ارزيابي اثر مستقيم كود مرغي بر كلزا نيز گزارش شده است كه با افزايش سطح كود مرغي از تن عملكرد كلزا 6 به 6 بهطور معنيداري افزايش پيدا كرد ( al., McAndrews, et al., 21 ;24( Gill, et با اينحال بعضي از محققان تفاوت معنيداري عملكرد دانه گندم تحت بقاياي نيتروژن كود مرغي با كود شيميايي كشت ذرت مشاهده نكردند.)Camberato and Frederick, 1994(

فالح )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 86 منبع جدول 1- اثرات بقایاي مقادیر نیتروژن از منبع كود مرغي و اوره پس از برداشت ذرت بر عملکرد دانه و ماده خشك شاخص عملکرد دانه برداشت درصد و عملکرد روغن كلزا. ماده خشك شاخص برداشت غلظت روغن عملکرد روغن kg/ha g/kg % kg/ha kg/ha 22 26/33 8/ 468 68 عدم كوددهي )شاهد( كود مرغي )kg/ha( 862 26/24 4/3 334 388 7 66 26/86 44/32 6332 4262 1 26 2/46 4/32 6383 4228 3 كود اوره )kg/ha( 3 2/24 43/62 2463 82 7 33 26/32 2/6 8333 662 1 23 33/88 /2 366 636 3 2 6/2 4/6 362 268 LSD (α=.5) تجزیه واریانس * NS * NS NS NS NS NS كود مرغي خطي درجه دوم كود اوره خطي درجه دوم شاهد در مقابل كوددهي كود مرغي در مقابل اوره NS NS NS NS NS NS * NS * NS مقایسه گروهي * و به ترتيب بيانگر معنيداري در سطح احتمال 6 و درصد و NS بيانگر غيرمعنيداري. ماده خشك كلزا واكنش مشخصي به بقاياي نيتروژن منابع مختلف كودي نشان نداد ولي در مقايسات گروهي اختالف بين كوددهي با شاهد و همچنين كود مرغي با كود شيميايي در سطح احتمال درصد معنيدار بود )جدول 4(. در تمام سطوح بكار گرفته نيتروژن تيمارهاي كود مرغي نسبت به كود اوره ماده خشك بيشتري داشتند كه ممكن است به دليل تأثير مثبت كود مرغي بر خصوصيات فيزيكي و بيولوژيكي خاك باشد 28( al.,.)hati, et al., 21; Sistani, et سطح 366 كيلوگرم در هكتار از منبع اوره كمترين ماده خشك را به خود اختصاص داد كه اختالف معنيداري نيز با تيمار شاهد نداشت. به دليل اينكه در كشت قبلي بيشترين عملكرد علوفه ذرت در سطح 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از منبع اوره به دست آمده بود ( Adeli, Fallah and 21( ميتوان استنباط كرد كه ميزان تخليه عناصر غذايي در اين تيمار به ميزان زياده بوده است و نتوانسته عناصر غذايي مورد نياز براي كشت بعدي را فراهم كند. ديگر محققان نيز افزايش ماده خشك كلزا در اثر افزايش نيتروژن قابل دسترس و اثر مثبت بقاياي نيتروژن بر عملكرد سويا را گزارش كردهاند ( Malhi, Nuttal and.)1991; Jankowski, et al., 1995 رابطه خطي شاخص برداشت تحت تأثير بقاياي كود مرغي و كود شيميايي در سطح احتمال درصد معنيدار بود و روند تغييرات آن مشابه تغييرات عملكرد دانه بود )جدول 4(. بقاياي كود مرغي و كود اوره در مقايسه با شاهد به ترتيب شاخص برداشت را به ميزان 2/84 و 6/ درصد افزايش دادند. وجود مقدار بيشتر نيتروژن ناشي از مصرف كود مرغي در كشت قبلي عالوه بر افزايش رشد رويشي و

8 بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا... تأثير بيشتري بر افزايش رشد زايشي كلزا داشته است و همين امر ميتواند دليل برتري شاخص برداشت در سطوح باالي كود مرغي مصرفي باشد. محققان نيز نشان دادهاند كه بخشي از نيتروژن كود مرغي در سالهاي بعدي ميتواند براي گياه قابل دسترس باشد ( ;1993 Pimentel,.)Mitchel and Donal, 1999 بر اساس نتايج جدول دامنه ميزان روغن 4 تا 338/8 22/4 گرم بر كيلوگرم بود كه با مقادير گزارش شده در مطالعه O Brien (24) مشابه بود. غلظت روغن دانه كلزا بهطور معنيداري تحت تأثير بقاياي نيتروژن دو منبع كودي قرار نگرفت ولي عملكرد روغن بهطور معنيداري تحت تأثير بقاياي كودي قرار گرفت ).1 < P( ميانگين عملكرد روغن با بقاياي كود مرغي 26 كيلوگرم بيشتر از بقاياي كود شيميايي بود بعالوه در تمام سطوح بكاربرده شده نيتروژن تأمين نيتروژن از منبع كود مرغي نسبت به منبع اوره عملكرد روغن را افزايش داد )جدول 4(. Gao, et al., 22 نيز نشان دادند كه كاربرد كود دامي عملكرد روغن بيشتري از كانوال نسبت به كاربرد كود اوره داشت. عالوه بر آن افزايش سطح كود مرغي نيز عملكرد روغن را بهطور معنيداري افزايش داد. در مورد تيمارهايي كه داراي بقاياي نيتروژن از منبع كود اوره بودند افزايش سطح نيتروژن از 66 به 366 كيلوگرم نيتروژن در هكتار عملكرد روغن را به شدت كاهش داد با توجه به تغييرات اندك غلظت روغن دليل اصلي كاهش عملكرد روغن در شرايط استفاده از كود شيميايي را ميتوان به افت زياد عملكرد دانه نسبت داد )جدول 4(. نتیجهگیري بطور كلي در شرايط بكارگيري بيش از 466 كيلوگرم نيتروژن در هكتار از منبع كود مرغي براي كشت ذرت كشت گياه كلزا بالفاصله بعد از برداشت ذرت عالوه بر صرفهجوئي در مصرف كود و جلوگيري از هدررفت عناصر غذايي و آلودگي آبهاي زيرزميني در طي زمستان باعث دستيابي به عملكرد روغن كلزا به ميزان 688 تا 234 كيلوگرم در هكتار بيشتر از سيستم متداول كوددهي شيميايي در ذرت ميشود كه اين امر ميتواند گامي در توسعه پايدار كشاورزي بشمار رود. در شرايط بكارگيري كود اوره در ذرت مزيتهاي زيستمحيطي كشت گياه كلزا مشابه بقاياي كود مرغي خواهد بود ولي با توجه به نتايج اين آزمايش توجيه اقتصادي استفاده از بقاياي كود اوره توأم با كود سرك نيتروژن حاصل ميشود. Addiscott, T. M., Whitmore, A. P. and Powlson, D. S., 1991. Farming, Fertilizers and the Nitrate Problem. CAB International, Wallingford. Alizadeh Dehkordi, P., 211. Effect of organic and urea fertilizers on mineralization of soil nitrogen, growth and yield of maize in water holding conditions at tasseling, MSc thesis of agroecology, faculty of agriculture, Shahrekord University. (In Persian with English Abstract.). Banik, P., Chakraborty, A. and Bagchi, D. K., 1997. Integrated nutrient management in rice and its effect on water use and moisture depletion pattern of following crops in rainfed areas. Indian Journal of Agricultural Science. 66(8), 298-31. Camberato, J. J. and Frederick, J. R., 1994. Residual maize fertilizer nitrogen availability to wheat on the Southeastern Coastal Plain. Agronomy Journal. 86, 962-967. Cheema, M. A., Malik, M. A., Hussain, A., Shah, S. H. and Basra, S. M. A., 21. Effects of time and rate of nitrogen and phosphorus منابع application on the growth and the seed and oil yields of canola (Brassica napus L.). Journal of Agronomy and Crop Science. 186 (2), 13-11. Choi, W. J., Han, G. H., Lee, S. M., Lee, G. T., Yoon, K. S., Choi, S. M. and Ro, H. M., 27. Impact of land-use types on nitrate concentration and δ 15 N in unconfined groundwater in rural areas of Korea. Agriculture, Ecosystems and Environment. 12, 259-268. Cui, Zh., Chen, X., Miao, Y., Li, F., Zhang, F., Li, J., Ye, Y., Yang, Zh., Zhang, Q. and Liu, Ch., 28. On-farm evaluation of winter wheat yield response to residual soil nitrate- N in North China Plain. Agronomy Journal. 1, 1527-1534. Eghball, B., Ginting, D. and Gilley, J. E., 24. Residual effect of manures and compost applications on corn production and soil properties. Agronomy Journal. 96, 442-447. Fallah, S. and Adeli, A. 21. Yield of forage maize from poultry litter and inorganic fertilizer applications. 14 th Ramiran

فالح )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 84 International Congress, Treatment and use of organic residues in agriculture: Challenges and opportunities towards sustainable management. 13-15 Sep. 21. Lisboa, Portugal. Fallah, S., Ghalavand, A. and Khajehpour, M. R., 24. The study of soil chemical properties and grain corn (Zea mays L.) yield with application of organic, chemical and integrated fertilizers. (In Persian with English Abstract.) Environmental Sciences. 5, 69-78. Fallah, S., Ghalavand, A. and Khajehpour, M. R., 27. Effects of animal manure incorporation methods and its integration with chemical fertilizer on yield and yield components of maize (Zea mays L.) in Khorramabad, Lorestan. (In Persian with English Abstract.) Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources. 4, 233-242. Gao, J., Thelen, K. D., Min, D. H., Smith, S., Hao, X. and Gehl, R., 22. Effects of manure and fertilizer applications on canola oil content and fatty acid composition. Agronomy Journal. 12, 79-797 Gaur, A. C., Neelakantan, S. and Dargan, S. K., 1984. Organic Manures. Indian Council of Agricultural Research, New Delhi. Gill, J. S., Byene, J., Sale, P. W. and Tang, C., 21. Subsoil manuring with different organic manures increased canola yield in a dry spring. 19 th World Congress of Soil Science, Soil Solutions for a Changing World. 1 6 Aug. 21, Brisbane, Australia. Hati, K. M., Mandal, K. G.., Misra, A. K., Ghosh, P. K. and Acharya, C. L., 21. Effect of irrigation regimes and nutrient management on soil water dynamics, evapo-transpiration and yield of wheat (Triticum aestivum) in vertisol. Indian Journal of Agricultural Science. 71, 581-587. Isse, A. A., MacKenzie, A. F., Stewart, K., Cloutier, D. C. and Smith, D. L., 1991. Cover crops and nutrient retention for subsequent sweet corn production. Agronomy Journal. 91, 934-939. Jankowski, K., Ojczyk, T., Musnicki, C. Z. and Kotecki, A., 1995. Response to nitrogen of the oilseed rape protected and unprotected against insects. Proceeding of the 9 th International Rapeseed Congress. 4-7 Jul. 1995. Cambridge, U.K. McAndrews, G. M., Liebman, M., Cambardella, C. A. and Richard, T. L., 24. Residual effects of composted and fresh solid swine (Sus scrofa L.) manure on soybean [Glycine max (L.) Merr.] growth and yield. Agronomy Journal. 98, 873-882 Mitchel, C. C. and Donal, J. M., 1999. The value and use of poultry manures as fertilizer. Alabama Cooperative Extension System. Available online at www.aces.edu/counties. Nuttal, W. F. and Malhi, S. S., 1991. The effect of lime and rate of N application on the yield and N uptake of wheat, barely, flax and four cultivars of rapeseed. Canadian Journal of Soil Science. 71, 227-238. O Brien, R. D., 24. Fats and Oils: Formulating and Processing for Applications. 2 ed. CRC Press, Boca Raton, FL. Pimentel, D., 1993. Economics and energies of organic and conventional farming. Journal of Agricultural and Environmental Ethics. 6, 53-6. Ramamurthy, V. and Shivashankar, K., 1996. Residual effect of organic matter and phosphorus on growth, yield and quality of maize (Zea mays). Indian Journal of Agronomy. 41, 247-251 Raun, W.R. and Johnson, G.V., 1999. Improving nitrogen use efficiency for cereal production. Agronomy Journal. 91, 357-363. SAS, 21. SAS Users Guide: Statitics, 8.2 ed. SAS Institute Inc., NC. Shipley, P. R., Messinger, J. J. and Decker, A. M., 199. Conserving residual corn fertilizer nitrogen with winter cover crops. Agronomy Journal. 84, 869-876. Sistani, K. R., Adeli, A., McGowen, S. L., Tewolde, H. and Brinkm, G. E., 28. Laboratory and field evaluation of broiler litter nitrogen mineralization. Bioresource Technology. 99, 263-2611.

83 بازيافت بقاياي كود نيتروژن توسط كلزا... Recovery of residual fertilizer nitrogen by canola in a winter canola forage maize rotation Seyfollah Fallah College of Agriculture, Shahrekord University, Sharekord, Iran. Corresponding author email: falah1357@yahoo.com (S. Fallah) Abstract Fertilizer N residual use in agriculture is recognized worldwide as an alternative fertilizer and to a sharp decrease of the nitrate concentration in seepage water recharging the groundwater. In order to evaluate recovery of residual fertilizer-nitrogen by canola in a canola forage maize agroecosystem, a field experiment was conducted at research farm of Shahrekord University, 28-29. Experimental design was a randomized complete block with four replicates. Treatments include residues of, 1, 2 and 3 kg N ha -1 in the form of urea and broiler litter which that this soil amendments were applied in spring for maize as prior crop. Canola was planted in mid- September following forage maize harvest. The results showed that broiler N residual increased pod/plant, seed/pod, 1 seed weight, grain yield, dary matter, oil concentration and oil yield compared with the N residual of urea. The greatest pod/plant, 1 seed weight, grain yield, oil concentration and oil yield were obtained with 3 kg N ha -1 from source of poultry litter, but 2 kg N ha -1 from broiler litter produced the highest seed/pod and biological yield. In conclusion, utilization N residual after maize harvest would help to minimize the use of high cost synthetic mineral fertilizers for canola production and represents an environmentally and agronomically sound management strategy. Keywords: Canola; Environment; Nitrogen residual; Recovery.

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -84 84 بررسي تاثیرمحلول پاشي باكتریهاي فیلوسفري محرك رشد گیاه بر رشد و جذب عناصر غذایي در ذرت 1 1 1 1 * 7 مهدیه شمشیري پور احمد اصغرزاده هادي اسدي رحماني كاظم خاوازي اشرف اسمعیلي زاد ویدا 1 1 همتي كبري ثقفي 4 دانشجوي سابق كارشناسي ارشد دانشگاه آزاد اسالمي واحد علوم تحقيقات موسسه تحقيقات خاك و آب كشور كرج ايران * نويسنده مسئول: mshamshiripour@yahoo.com شمشیري پور م. ا. اصغرزاده ه. اسدي رحماني ك. خاوري ا. اسمعیلي زاد و. همتي و ك. ثقفي. 336. بررسي تاثيرمحلول پاشي باكتريهاي فيلوسفري محرك رشد گياه بر رشد و جذب عناصر غذايي در ذرت. مجلۀ كشاورزي بومشناختي. )4(: 32-82. چکیده اين تحقيق جهت شناسايي و بررسي تاثير محلول پاشي باكتري هاي فيلوسفري بر رشد وجذب عناصر غذايي در ذرت به انجام رسيد. به اين منظور پس از تهيه نمونه هاي برگ ذرت از مزارع اطراف كرج نسبت به شمارش جمعيت كل باكتريهاي ساكن سطح برگ و جداسازي انواع تثبيت كننده نيتروژن و توليد كننده هورمون هاي تنظيم كننده رشد اقدام شد. ميزان تثبيت نيتروژن با دستگاه كروماتوگرافي گازي و توليد اكسين با روش اسپكتروفتومتري مورد ارزيابي قرار گرفت. شمارش جمعيت باكتري هاي ساكن سطح برگ نشان داد كه به طور متوسط روي سطح برگ ها جمعيت 6 2 تا 6 سلول بر هر گرم برگ وجود دارد. از بين 33 باكتري جدا شده 6 باكتري براي آزمايش گلخانه اي انتخاب شدند. در آزمايش گلخانه اي سوسپانسيون باكتريها در چهار مرحله بر روي سطوح برگها و اندام هوايي اسپري شدند. گياهان پس از 26 روز برداشت شدند و شاخص هاي رشد گياه و ميزان جذب عناصر غذايي در آنها اندازه گيري شد. نتايج نشان داد كه كاربرد 6 باكتري منتخب به صورت برگ پاشي باعث افزايش ارتفاع گياه قطر ساقه وزن تر اندام هوايي و وزن خشك اندام هوايي در مقايسه با تيمار شاهد گرديد. تاثير اين باكتري ها بر روي ريشه نشان دهنده افزايش طول ريشه حجم ريشه وزن خشك ريشه و سطح ريشه بود. كاربرد تيمارهاي باكتري همچنين باعث افزايش جذب عناصر غذايي شد. واژههاي كلیدي: كودهاي بيولوژيك باكتريهاي محرك رشد محلولپاشي كودهاي بيولوژيك فيلوسفر

86 بررسي تاثير محلول پاشي باكتريهاي... مقدمه غالت يكي از منابع مهم تامين كننده غذاي موردنياز انسان مي باشند. توليد ساالنه اين محصوالت نياز زيادي به مصرف كودهاي شيميايي دارد كه اين امر مي تواند آاليندگي منابع آب و خاك را در پي داشته باشد. مصرف بي رويه كودهاي شيميايي خود مي تواند منجر به آلودگي و كاهش كيفيت محصوالت توليدي نيز گردد. بدين ترتيب استفاده از كودهاي زيستي بويژه در تغذيه غالت يكي از راه حل هاي اساسي و مفيد براي توليد محصول سالم مي باشد. از جمله ميكروارگانيسم هاي مورد استفاده در توليد كودهاي زيستي باكتري هاي ريزوسفري محرك رشد گياه )PGPR( هستند. اين باكتريها به گروه نامتجانسي از انواع ساكن در ريزوسفر گياهان اطالق مي شوند كه با استفاده از يك يا چند مكانيسم خاص موجب بهبود شاخص هاي رشد و نمو گياه مي گردند )1995.)Glick, تثبيت نيتروژن اتمسفري توليد تنظيم كننده هاي رشد گياهي مانند اكسين جيبرلين و سيتوكينين افزايش حالليت عناصر غذايي در خاك توليد سيدروفور و آنزيم ACC deaminase از راهكارهايي هستند كه توسط اين باكتريها براي تحريك رشد و نمو گياهان مورد استفاده قرار مي گيرند )1998.)Bashan, تثبيت نيتروژن اتمسفري توسط پروكاريوت هايي كه داراي آنزيم نيتروژناز مي باشند انجام ميگيرد و انواع تثبيت كننده مي توانند بر حسب نوع رابطه با گياه ميزبان مقادير متفاوتي را تثبيت و در اختيار گياه قرار دهند. گزارشات بسياري مبني بر افزايش رشد گياهان زراعي بويژه ذرت در اثر تلقيح با انواع باكتريهاي تثبيت كننده وجود دارد 27( Hamidi,.)Talik, 1982; Zahir, 2; يكي از هورمونهاي اصلي گروه اكسين مي باشد كه IAA توسط بسياري از باكتريهاي ريزوسفري توليد مي شود )23.)Vessey, از لحاظ پيكربندي به آمينو اسيد IAA تريپتوفان شباهت دارد و در مطالعات بيوسنتز اكسين تريپتوفان به عنوان يكي از پيش سازهاي اين ماده معرفي شده است. توليد IAA توسط باكتري هاي محرك رشد گياه عامل اصلي افزايش ريشه تعداد تارهاي كشنده تعداد ريشه هاي فرعي و سطحي ريشه باشد ها واژه فيلوسفر از سال 36 ميالدي رايج شد ( Ruinen, 1956( ولي تحقيقات سالهاي اخير نشان داده است كه باكتري هاي محرك رشد گياه مي توانند در سطح برگها نيز ساكن شوند. جامعه ميكروبي فيلوسفر شامل انواعي است كه روي برگ زندگي فعال دارند و داراي اثرات متقابل با محيط زندگي خود هستند. به اين ميكروارگانيسم سطحي زي ( Epiphyllic )Microorganism مي گويند كه اكثرا شامل باكتري هاي هوازي مخمرها و قارچ هاي رشته اي مي باشند.)Andrews., 2; Thompson., 1993( باكتريهاي موجود در سطح برگ متعلق به گروه هاي تاكسونوميك متنوعي هستند و بطور عمده به جنس هاي Bacills, Xanthomonas, Erwinia, Pseudomonas, Corynebacterium تعلق دارند )1998.)Morris, جمعيت ميكروارگانيسم هاي سطح برگ داراي نوسان زيادي است و شديدا وابسته به شرايط محيطي مي باشد. برخي از باكتريهاي موجود در سطح اندام هوايي گياهان داراي توان تحريك رشد گياه مي باشند. اين باكتريها از راهكارهايي مانند تثبيت نيتروژن اتمسفري توليد هورمونهاي محرك رشد و كنترل عوامل بيماريزاي گياهان استفاده مي كنند. شمار قابل توجهي از ميكروارگانيسم هاي تثبيت كننده نيتروژن بر روي فيلوسفر بسياري از گياهان گزارش شده است. وجود باكتريهاي تثبيت كننده نيتروژن در فيلوسفر پنبه و قهوه گزارش شده است )1965.)Ruinen, در بررسي كه توسط )38( روي Murty گرفت فعاليت آنزيم نيتروژناز بين گياه پنبه انجام 6/8-6/28 C H روي سطح برگ واريته هاي مختلف پنبه 2 2 nmol cm.. h تعيين شده است. كاربرد كورينه باكتريوم و فالووباكتريوم به صورت اسپري روي برگها سبب افزايش 36-32% محصول ذرت گرديد )24 Pati,.)Giri and كاربرد باكتريهاي فيلوسفري سبب افزايش جوانه زني و رشد بادام زميني شده است )25.)Kishore., هدف از اين تحقيق جداسازي باكتري هاي فيلوسفري محرك رشد از گياه ذرت و بررسي تاثير آنها بر رشد وجذب عناصر غذايي از طريق محلول پاشي در اين گياه ميباشد..)Patten and Glick, 22; Kloepper, 23(

شمشيري پور و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 8 مواد و روش ها براي مطالعه جمعيت كل باكتريها در سطح برگهاي ذرت و جداسازي باكتريهاي محرك رشد گياه نمونه برداري از برگهاي ذرت از 6 مزرعه اطراف كرج انجام شد و از هر مزرعه 3 نمونه از برگ سوم هر گياه انتخاب شد. پس از انتقال به آزمايشگاه قطعات 6 6 از وسط برگ جداسازي و به ميزان 6 گرم از اين قطعات توزين شد و قطعات برگ در ارلن هاي حاوي 36 ميلي ليتر آب مقطر استريل ريخته شد و پس از تهيه سري هاي رقت جمعيت كل باكتري هاي برگ به روش شمارش روي محيط كشت NA بدست آمد. به منظور جداسازي باكتري هاي تثبيت كننده نيتروژن از محيط كشت فاقد نيتروژن استفاده شد )1981.)Rennie, تركيب محيط كشت شامل ساكارز 6 گرم در ليتر مانيتول 6 گرم در ليتر سديم الكتات 6/3 گرم در ليتر KH 2 PO 4 6/ 4 گرم در ليتر 6/4 MgSO 4 7H 2 O گرم در ليتر 6/8 K 2 HPO 4 گرم در ليتر 6/6 CaCl 2 6/ گرم در ليتر Na 2 MoO 4 2H 2 O NaCl در ليتر گرم در ليتر 6/646 گرم 6/648 Na 2 Fe EDTA گرم در ليتر Biotin 6/666666 گرم در ليتر و پارا آمينو بنزوئيك اسيد ph به ميزان 6/6666 گرم در ليتر با )PABA( 7.2 براي جداسازي باكتريهاي تثبيت كننده نيتروژن از بود. 3 روش مختلف استفاده شد. در روش اول از سوسپانسيون داخل ارلن به ميزان 66 ميكروليتر برداشته شد. سپس سوسپانسيون موردنظر توسط فيلترهاي استريل با قطر 6/26 ميكرومتر فيلتر شد. ميكروارگانيسم هاي موجود در سطح فيلتر در لوله حاوي /6 ميلي ليتر آب مقطر استريل شستشو و ورتكس شدند. سپس بوسيله ميكرو پي پت از لوله حاوي ميكروارگانيسم هاي فيلوسفري به ميزان 66 ميكرو ليتر در لوله هاي حاوي محيط نيمه جامد رني تزريق شد. سپس لوله ها در دماي 48 درجه سانتي گرادو به مدت يك هفته نگهداري شدند. در روش دوم از هر نمونه برگ يك قطعه كوچك انتخاب شده با پنس استريل داخل لوله هاي حاوي محيط نيمه جامد رني گذاشته شد. به طوريكه به ديواره ها و ته لوله برخورد نكنند. سپس لوله ها در دماي 48 درجه سانتي گراد و به مدت يك هفته نگهداري شدند. در روش سوم از سوسپانسيون ارلن تا رقت -2 رقت 6 گيري و از هر رقت به ميزان 66 ميكروليتر در داخل لوله هاي نيمه جامد رني و هم روي سطح محيط جامد درون پتري تلقيح شد و با ميله شيشه اي كامال پخش گرديد. سپس لوله ها و پليت ها در دماي 48 درجه سانتي گراد قرار داده شدند. پس از رشد باكتري ها و اطمينان از خلوص آنها در لوله هاي حاوي محيط كشت شيبدار رني كشت و در دماي 2 درجه سانتي گراد نگهداري شدند. در اين آزمايش از دو باكتري Azospirillum irakens (DSM و (11586 Azospirillum lipoferum (strain of) به عنوان باكتري هاي مرجع استفاده شد. باكتري هاي مذكور متعلق به موسسه تحقيقات خاك و آب بودند. به منظور اندازه گيري توان تثبيت نيتروژن اتمسفري در باكتري ها از روش كروماتوگرافي گازي )GC( استفاده شد )198 Gibson,.)Turner and در اين روش باكتريها به لوله هاي آزمايش حاوي 6 ميلي ليتر محيط كشت نيمه جامد رني غني شده با 6/ گرم عصاره مخمر تلقيح شدند و تا زمان تشكيل پرده رشد )pelicle( در دماي 48 درجه سانتي گراد رشد داده شدند. سپس درپوش پنبه اي لوله ها با انواع الستيكي جايگزين شده و با استفاده از سرنگ 6 درصد از هواي داخل لوله ها )معادل /4 ميلي ليتر( تخليه و معادل آن گاز استيلن با خلوص 33/33 درصد بدرون لوله ها تزريق شد. لوله ها بمدت 42 ساعت در دماي 48 درجه نگهداري و سپس 6 ميكرو ليتر از فاز گازي درون لوله به دستگاه GC تزريق و مقدار اتيلن توليد شده اندازه گيري گرديد. ميزان اتيلن توليد شده توسط هر سويه به عنوان شاخص فعاليت آنزيم نيتروژناز و تثبيت نيتروژن در نظر گرفته شد. از لوله حاوي محيط كشت تلقيح نشده به عنوان شاهد منفي استفاده گرديد. به منظور اندازه گيري ميزان اكسين توليد شده توسط باكتري ها از روش اسپكتروفتومتري استفاده شد )1998.)Benziri., در اين روش ابتدا باكتريها در محيط TSB كشت به مدت 28 ساعت رشد داده شدند. سپس 66 ميكروليتر از سوسپانسيون باكتري به درون محيط كشت مايع TSB غني شده با 66 ميلي گرم در ليتر تريپتوفان تلقيح و بمدت 28 ساعت رشد داده شدند. سوسپانسيون باكتريها به مدت 6 دقيقه در 8666 دور در دقيقه سانتريفوژ شدند. يك ميلي ليتر از محلول رويي با دو ميلي ليتر از معرف سالكوفسكي مخلوط شد و شدت رنگ حاصله با استفاده از اسپكتروفتومتر در طول موج 636 نانومتر قرائت شد. ميزان اكسين توليد شده با

82 بررسي تاثير محلول پاشي باكتريهاي... مقايسه مقادير قرائت شده با منحني استاندارد حاصل از اكسين خالص محاسبه گرديد. براي انجام آزمايش گلخانه اي از بين 33 باكتري جدا شده 6 باكتري برتر به همراه دو سويه مرجع و يك تيمار شاهد )عدم محلول پاشي( انتخاب شدند. هر يك از باكتريها در ارلن هاي حاوي 466 ميلي ليتر محيط كشت NB به مدت 24 ساعت در دماي 48 درجه سانتي گراد تكثير شدند. به منظور چسبندگي بيشتر سوسپانسيون باكتري از مواد چسباننده به ميزان 2 گرم در ليتر و به منظور كاهش كشش سطحي از چند قطره به tween 2 عنوان سورفاكتانت استفاده گرديد. براي پر كردن گلدانها از شن شسته شده و استريل به همراه يك درصد پرليت استفاده شد. بذر ذرت مورد استفاده شده ذرت علوفه اي رقم سينگل كراس 74 بود كه پس از ضدعفوني سطحي با هيپوكلريت سديم 3 درصد به مدت ده دقيقه و همچنين ضدعفوني برعليه قارچهاي بيماريزا با استفاده از قارچ كش كاپتان 4 در هزار به تعداد 2 بذر در هر گلدان كاشته شدند كه پس از دو هفته گياهان به سه عدد تقليل داده شدند. گلدانها در قالب طرح بلوكهاي كامال تصادفي و در سه تكرار منظم شدند و به منظور تامين مواد غذايي از محلول غذايي هوگلند اصالح شده )22 Zeiger, )Taiz and استفاده گرديد. گلدانها در گلخانه اي با شدت نور 46666 لوكس و طول روز 2 ساعت قرار گرفتند. پس از گذشت 4 هفته از رشد گياه سوسپانسيون باكتري موجود در ظروف استريل به دقت به سطوح بااليي و پاييني برگها اسپري گرديد. به منظور جلوگيري از نفوذ باكتري به داخل گلدانها سطح گلدانها بوسيله سلفون كامال پوشانده شدند. عمل اسپري كردن باكتري ها به فواصل هر 4 هفته يكبار و در چهار نوبت صورت گرفت. گلدانها به مدت 26 روز نگهداري شدند. پس از برداشت گياهان شاخص هاي وزن تر و خشك اندام هوايي تعداد برگها قطر ساقه)توسط كوليس( طول اندام هوايي و حجم ريشه ها )توسط استوانه مدرج (اندازه گيري شدند. پس از آسياب شدن اندام هوايي ميزان نيتروژن فسفر و پتاسيم همچنين عناصر كم مصرف شامل آهن روي مس و منگنز بخش هوايي با روشهاي مناسب اندازه گيري نتایج و بحث شمارش جمعيت كل باكتري هاي ساكن سطح برگ نشان داد كه به طور متوسط روي سطح برگ ها جمعيت 6 2 تا 6 سلول بر هر گرم برگ وجود دارد. جمعيت باكتري هاي تثبيت كننده ي نيتروژن روي برگ ذرت حدود 6 3 تا 6 2 سلول بر هر گرم برگ بدست آمد. وجود باكتريهاي تثبيت كننده نيتروژن در فيلوسفر گياهان براي اولين بار توسط توسط Ruinen )36( به اثبات رسيد. نتايج مشابهي Giri and Patti (21) Sengupta et al. (1982) گزارش شده است. و همچنين با توجه به شرايط محيطي نامساعد براي ماندگاري باكتري ها از جمله بارندگي نور شديد آفتاب اشعه ماوراء بنفش خشكي حرارت يا رطوبت بيش از آستانه تحمل باكتري ها اين تعداد باكتري ها رقم قابل توجهي است. تعداد 33 باكتري بر اساس قابليت رشد بر روي محيط كشت فاقد نيتروژن و توان تثبيت نيتروژن جداسازي و به منظور اندازه گيري فعاليت آنزيم نيتروژناز با روش كروماتوگرافي گازي )GC( انتخاب شدند. تمامي اين باكتري ها داراي توان تثبيت نيتروژن در محيط نيمه جامد و فاقد نيتروژن رني بودند به طوريكه روي سطح محيط پليكل واضح تشكيل دادند. براساس نتايج بدست آمده از آزمون احياي استيلن )ARA( ميزان توليد اتيلن در باكتري ها بين 6/34 تا 4/3 نانومول در هر لوله در 42 ساعت بود. جدايه B 6 بيشترين مقدار اتيلن معادل 6/34 نانومول در هر لوله در 42 ساعت را در بين جدايه ها در اين تحقيق توليد نمود. با اين حال هر دو سويه مرجع باالترين مقدار اتيلن را توليد كردند. تفاوت سويه هاي باكتريايي در توان تثبيت نيتروژن در ساير گزارشات نيز ذكر شده است) 1995.)Dobbereiner, نتايج حاصل از اندازه گيري ميزان توليد اكسين توسط باكتري هاي مورد استفاده نشان داد كه به استثناي يك جدايه ( 1 B( تمامي باكتريها داراي توان توليد اكسين در محدوده 4/4-62/3 بودند )جدول (. سويه مرجع Azospirillum lipoferum (strain of) موثرترين سويه در اين قسمت بود. تنوع در توليد مقادير مختلف اكسين توسط باكتريهاي محرك رشد گياه در مطالعات متعددي به اثبات رسيده است.)Glick, 1998( شدند.( 1999, (Page

شمشيري پور و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 88 جدول 7- میزان تولید اتیلن و اكسین در جدایه هاي مورد مطالعه در سطح برگ ذرت تولید اكسین mg/l( ) تولید اتیلن nmol/tube/24h( ) باكتري - 8/ 6 B1 22/63 8/ 2 B2 6/3 8/ 3 B3 6/8 8/ 33 B4 28/6 8/ 3 B5 2/82 8/ 68 B6 23/44 8/ 34 B7 26/63 3/ 6 B8 22/6 8/ 43 B9 23/4 6/ 34 B1 42/62 8/ 6 B11 3/32 8/ 6 B12 46/84 6/ 34 B13 44/62 8/ 4 B14 46/84 2/ 36 B15 46/84 8/ 26 B16 46/3 8/ 68 B17 46/3 2/ 68 B18 42/62 8/ 4 B19 42/62 8/ 26 B2 4/26 8/ 6 B21 46/84 8/ 2 B22 2/6 8/ 6 B23 46/3 8/ 63 B24 48/36 8/ 26 B25 23/33 8/ 6 B26 32/32 8/ 26 B27 2/6 8/ 6 B28 48/46 8/ 43 B29 33/33 3/ 6 B3 3/6 8/ 26 B31 42/6 3/ 43 B32 33/36 8/ 28 B33 26/28 8/ 88 B34 23/82 8/ 3 B35 26/2 3/ 62 B36 43/68 8/ 26 B37 33/32 8/ 6 B38 4/42 8/ 3 B39 48/36 / 46 Azospirillum irakens DSM 11586 62/4 4/ 3 A.lipoferum strain of

83 بررسي تاثير محلول پاشي باكتريهاي... نتايج كاربرد 6 باكتري منتخب به همراه دو سويه مرجع به صورت محلول پاشي در كنار تيمار شاهد نشان داد كه تيمارهاي مورد استفاده تاثير معني داري را بر ارتفاع گياه قطر ساقه وزن تر اندام هوايي وزن خشك اندام هوايي در سطح يك درصد و همچنين تاثير معني داري بر تعداد برگها در سطح 6 درصد داشتند )جدول 4(. افزايش عملكرد گندم در اثر محلول پاشي با باكتريهاي فيلوسفري در گذشته گزارش شده است.) 1978.)Iswaran., باكتري جدول 1 - مقایسه میانگین دانکن جدایه هاي مختلف بر شاخص هاي رشد در اندام هوایي ذرت ارتفاع گیاه )سانتي متر( تعداد برگ در بوته وزن تر اندام هوایي )گرم/بوته( وزن خشك اندام هوایي )گرم/بوته( قطر ساقه )میلي متر( /3a 3/c 64/48ab 6/33ab 36/2cd B1 4/a 6533abc 65abc 35abc 3586a B2 /26a 6/ 46abc /33 ab 6/66 abc 3583bcd B3 4/4a 6524abc 3/68ab 6/33ab 325bcd B4 /62a 6536abc 4/22ab 6/33ab 3853bcd B5 /3a 3/86 bc 63528bc 35abc 33563cd B6 /2a 6/6abc /24ab 6/33ab 36566cd B7 /64a 6/83 abc 2/4ab 3/33bc 62/26cd B8 /38a /22a 8/83a 35abc 64/33ab B9 /4a 3/83bc 6/ 6ab 6/ 33ab 36/ 3cd B1 6/83a 6/82ab 6/ 23ab 6/ a 66/ 36cd Azospirillum lipoferum strain of /2a /63ab 2/ 2ab 6/ a 64/2cd A. irakens DSM 11586 2/4b 8/43d 66/ 32d 3/ 66c 82/ 8cd Control برگپاشي تيمارهاي باكتري به كار برده شده باعث افزايش ارتفاع گياه )تا 44/8 درصد( ضخامت ساقه )تا 26/2 درصد( وزن تر اندام هوايي )تا 4/2 درصد( و وزن خشك اندام هوايي )تا 48/66 درصد( در مقايسه با تيمار شاهد شدند. B 9 باكتري داراي بيشترين تاثير در وزن تر و وزن خشك اندام هوايي و قطر ساقه بود و در مورد ارتفاع گياه و تعداد برگها نيز تفاوت معني دار با تيمار شاهد در سطح يك درصد وجود داشت. تيمارهاي مورد استفاده تاثير معني داري را بر طول ريشه حجم ريشه وزن خشك ريشه و سطح ريشه داشتند. سويه مرجع Azospirillum lipoferum (strain of) موثرترين سويه در اين قسمت بود و داراي بيشترين تاثير بر طول ريشه وزن خشك ريشه و سطح ريشه بود و از نظر آماري در سطح يك درصد تفاوت معني دار با بقيه تيمارها داشت ولي بين ديگر تيمارها تفاوت معني داري مشاهده نشد )جدول 3 (. جذب نيتروژن پتاسيم آهن منگنز روي و مس بطور معني داري تحت تاثير تيمارهاي آزمايشي قرار گرفتند )جدول 2(. جدايه B 4 در مجموع برترين باكتري بود كه سبب افزايش جذب نيتروژن )86 درصد( پتاسيم )2/6 درصد( آهن )66 درصد( روي )68 درصد( مس )2 درصد( و منگنز )3 درصد( نسبت به تيمار شاهد گرديد. در مطالعاتي كه تا Esitken (26) در طول سال هاي 23 25 در تركيه انجام داد تاثير باكتري هاي از PGPR جمله سودوموناس و باسيلوس را بر روي ريشه درخت و محصول آن و تغذيه گيالس شيرين مطالعه نمود. نتايج اين تحقيق افزايش محصول تا 4/2% افزايش وزن ميوه تا /42% طول ساقه تا 43/% محتواي K P N تا 6/62% و Fe و Zn برگي را تا باالي 36/6% و همچنين محتواي منگنز برگ را تا 4/% نشان داد.

شمشيري پور و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 36 سطح ریشه جدول- 3 مقایسه میانگین دانکن جدایه هاي مختلف بر شاخص هاي رشد در ریشه ذرت وزن خشك اندام هوایي )بوته/ g ( حجم ریشه طول ریشه بوته/ باكتري B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B1 Azospirillum lipoferum strain of A. irakens DSM 11586 Control 282 /24 262 /6 244 / 666 /64 668 /23 633 /2 634 /22 633 /26 643 /4 222 /2 43 /83 644 /23 366 / )cm( cdef Fg Efg abc bcde abcd Ab abcd abcde defg A abcde G 6 /6 64 /22 22 /36 66 /63 23 /33 3 / 62 /24 3 /33 63 /32 / 68 /8 2 /3 3 /3 بوته/) )cm 3 ef def fg bcde g h cde a abc ab abcd a h 6 /28 2 /62 2 /22 /8 6 /2 /6 /6 6 /33 6 /88 2 /33 2 /6 6 /82 3 /32 cdef fg efg abc bcde bcde ab abcd abcde defg a abcde g )بوته/ )cm 2 668 /2 62 /2 6 /66 3 /33 646 /66 238 /64 33 /43 6 /23 42 /32 682 /2 28 /3 28 /82 26 /6 cde de e abc de e abc ab abc bcd a ab f مس روي جدول 4- مقایسه میانگین دانکن جدایه هاي مختلف بر غلظت عناصر غذایي در اندام هوایي ذرت منگنز آهن پتاسیم فسفر نبتروژن باكتري B1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8 B9 B1 Azospirillum lipoferum strain of A. irakens DSM 11586 Control 4 /23 4 /38 4 /26 4 /63 4 /33 4 /62 4 /66 3 /62 4 /3 4 /66 3 /4 3 /3 /2 c c c c c c c a c c ab b d % 6 /2 6 /36 6 /333 6 /2 6 /3 6 /233 6 /3 6 /26 6 /36 6 /633 6 /26 6 /333 6 /33 ab b b ab ab ab ab ab b ab ab b a 6 /6 6 /43 6 /62 6 /6 6 / 6 /4 6 /4 2 /2 6 /68 6 /2 6 /2 2 /32 2 /82 cd a bcd bcd bcd bcd cd ab ab cd bc abc d 62 / 62 / 62 / 86 / 63 / 63 /66 66 /66 83 /33 4 / 8 /66 6 / 2 / 62 /66 de e de a cde e e a cd a bc b de 66 /33 4 / 68 / 2 / 6 /66 6 / 62 / /66 66 / 2 /33 2 / /33 2 /33 mg L -1 f 26 / cde 23 /33 ef 3 /66 a 66 / f 36 /33 f 43 /66 f 4 /33 bc 33 /33 f 4 /66 a 26 / b 23 /66 df bcd 32 /66 42 /33 bcd bc de a def fg gh ef h ab bc cde gh /33 / /33 / 2 /33 8 /33 8 /33 8 /33 8 /33 /33 8 /33 8 /33 6 / cd cd cd cd bc b ba a b cd b b d

3 بررسي تاثير محلول پاشي باكتريهاي... روش استفاده از كودهاي بيولوژيك در نتايج حاصل از تلقيح تاثير زيادي دارد.به طوري كه ميتواند اثربخشي كودها را تحت تاثير خود قرار دهد. از آنجا كه مصرف بذرمال كودهاي زيستي زمان و تعداد دفعات تلقيح را محدود مي سازد و از طرفي اين نوع روش تلقيح تنها در زمان كشت امكان پذير است از اين رو در اين تحقيق سعي گرديد كه روشهاي جايگزين و تكميلي نيز مورد آزمايش قرار گيرد تا كارايي مصرف كودهاي بيولوژيك افزايش و امكان مصرف آن در كشاورزي گسترش يابد. استفاده از روش محلولپاشي برگي روشي نوين است كه با توجه به نتايج بدست آمده در اين تحقيق و تاثير مثبتي كه در افزايش طول ساقه و حجم ريشه و همچنين جذب عناصر غذايي داشته مي تواند جايگزيني مناسب با روشهاي مرسوم قبل باشد. سپاسگزاري نگارنده بر خود الزم مي داند از همكاران و محققين بخش تحقيقات بيولوژي كه در راهنمايي و انجام تحقيق مساعدت نموده ودر تأمين بودجه امكانات و لوازم كار نقش مؤثري داشته اند سپاسگزاري نمايد. Andrews, J. H. and Robin, F., 2. The ecology and biogeography of microorganisms on plant surfaces. Annual Reviews in Phytopathology. 38, 145-156. Bashan, Y., 1998. Inoculants of plant growthpromoting bacteria for use in agriculture. Biotechnology Advances. 16, 729-77. Benziri, E., Courtade, A., Picard, C. and Guckert, A., 1998. Role of maize root exudates in production of auxin by Ps. fluorescens M.3.1. Soil Biology and Biochemistry. 3, 1481-1484. Dobereiner, J., 1995. Isolation and identification of aerobic nitrogen-fixing bacteria from soil and plants. In: Dobereiner, J. (Org.). Methods in Applied Soil Microbiology and Biotechnology. 1 st. ed. London: Academic Press. pp. 134-141. Esitken, A., Pirlak, L., Turan, M. and Sahin, F. 26. Effects of floral and foliar application of plant growth promoting rhizobacteria (PGPR) on yield, growth and nutrition of sweet cherry. Scientia Horticulturae. 11, 324-327. Giri, S. and Pati, B. R. 21. A comparative study on phyllosphere nitrojen fixation by newly isolated Coryne bacterium sp. and Flavo bacterium sp. and their potentialities as biofertilizer, pp:47-56. Vidyasagar University, West Bengal, India. Glick, B. R., 1995. The enhancement of plant growth by free-living bacteria. Canadian Journal of Microbiology. 41, 19-117. Glick, B. R., Penrose, M. and Jpining, L. I., 1995. A model for the lowering of plant ethylene concentration by plant growth promoting rhizobacteria. Journal of Theoretical Biology. 19, 63-68. Hamidi, I., Asgharzadeh, A., Chokan, R., Dehghan Shoar, M., Ghalavand, A. and Malakouti, منابع M.J., 27. Study on lant growth promoting rhizobacteria (PGPR) biofertilizers application in maize (Zea mays L.) cultivation by adequate input. Environmental Sciences (Iran). 4, 1-2. Hirando, P., Susan, S. and Christen, D., 2. Bacteria in the leaf ecosystem with emphasis on pseudomonas syringea-a pathogen, Ice- Nucleus, and Epiphyte. Microbiology and Molecular Biology Reviews. 64, 624-653. Iswaran, V., Patil, V. D. and Sen, A., 1978. Effect of spray of the culture of a bacterium from the phyllosphere of water hyacinth (Eichornia crassipes mort solms) on the yield of paddy and wheat. Plant and Soil. 5, 253-255. Kishore, G. K., Pande, S. and Podile, A.R., 25. Phylloplane bacteria increase seedling emergence, growth and yield of field-grown groundnut (Arachis hypogaea L.) Letters in Applied Microbiology. 4, 26 268. Klopper, J. M., 23. A review of mechanisms for plant growth promoting by PGPR. Auburn University, Aurburn, Alabama, 36849. USA. Murty, M. G., 1981. Phyllosphere of cotton as a habitat for diazotrophic microorganisms. Applied and Environmental Microbiology. 48, 713-718. Morris C. E., Monier J.M. and Jacques M.A., 1998. A technique to quantify the population size and composition of the biofilm component in communities of bactera in the phyllosphere. Applied Environmental Microbiology. 64, 4789-4795. Page, J., Polli, R. and Landgon, W. B. 1999. Smooth uniform crossover with smooth point mutation in genetic programming:a preliminary study. Pages 39-49, Goteborg Sweden. Springer-Verlag.

33 بررسي تاثير محلول پاشي باكتريهاي... Patten, C. L. and Glick, B.R., 22. Role of pseudomonas putida indole acetic acide in development of host plant root system. Applied Environmental Microbiology. 68, 3795-381. Rennie, R.J., 1981. A single medium for the isolation of acetylene reducing (dinitrogenfixing) bacteria from soils. Canadian Journal of Microbiology. 27, 8-14. Ruinen, J., 1956. Oceurrence of Beijerinckia in the "phyllosphere". Nature. 177, 22. Ruinen, J., 1965. The Phyllosphere: III, Nitrogen fixation in the Phyllosphere. 22, 375-394. Sen Gupta, B. and Sen, S.P., 1982. Utility of phyllosphere N2-fixing micro-organisms in the improvement of crop growth. Plant and Soil. 68, 69-74. Taiz, L. and Zeiger, E., 22. Plant Physiology, Third edition. Talik, K. V. B. R., Singh, C.S., Roy, V.K. and Rao, N.S.S., 1982. Azospirillum brasilens and Azotobacter chroococcum inoculum: Effect on yield of maize (Zea mays L.) and sorghum (Sorghum bicolor). Soil Biology and Biochemistry. 14, 417-418. Thompson, L. P. and Fenlon, M. J. S., 1993. Quantitative and quantitative seasonal change in the miicrobial community from the phyllosphere of sugar beet (Beta vulgaris). Plant and Soil. 15, 177-191. Turner, G. L. and Gibson, A. H., 198. Measurements of nitrogen fixation by indirect means. In: Methods for Evaluating Biological Nitrogen Fixation, F.J. Bergerson (Ed.), John Wiley & Sons, New York pp. 111 138. Zahir, A. Z., Abbas, S. A., Khalid, A. and Arshad, M., 2. Substrate dependent microbially derived plant hormones for improving growth of the maize seedlings. Pakistan Journal of Biological Sciences. 3, 289-291. Vessy, J. K., 23. Plant growth promoting rhizobacteria as biofertilizer. Plant and Soil. 255, 271-286.

شمشيري پور و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 32 Effect of plant growth promoting phyllospheric bacteria by foliar application on growth and nutrient uptake of corn Mahdiyeh Shamshiripour 1, *, Ahmad Asgharzadeh 2, Hadi Asadi Rahmani 2, Kazem Khavazi 2, Ashraf Esmaiilizad 2, Vida Hematiand 2, Kobra Saghafi 2 1 M.Sc. Graduate in Soil Science, Soil Science Department, Islamic Azad University- Science and Research Branch, Tehran, Iran. 2 Biology Department, Soil and Water Research Institue, Karaj, Iran * Corresponding author e-mail: mshamshiripour@yahoo.com (M. Shamshiripour) Abstract According to identify and survaying the effect of plant Growth Promoting phyllospheric Bacteria Foliar Application on nutrient uptake of corn, this experiment was done. Therfore, leaf samples were taken from corn plants growing around karaj,iran and total bacteria inhabiting plant surfaces were determined. Nitrogen-fixing and auxine producing bacteria were isolated from the leaves. Amount of N 2 -fixation and auxin production were determined by gas chromatography and spectrophotometry methods, respectively. Results showed that there were 1 4 to 1 6 bacteria on the leaves. Among 39 isolates, 1 were selected for greenhouse experiment. Bacteria suspensions were sprayed on the leaves four times in two-week intervals. Plants were harvested after 75 days and morphological indices and nutrient uptake were measured. Results showed that application of bacteria increased plant height, fresh and dry matter and stem diameter compared to control plants. Spraying of bacteria affected length, volume, dry matter and surface area of the roots. Nutrient uptake was also increased due to foliar application of the bacteria. Key words: Biologic Fertilizers, plant Growth promoting Bacteria, Biologic Fertilizer Foliar application, Phyllosphere

مجله كشاورزي بومشناختي )1( 7 )738( -77 82 سنجش پایداري طبیعي در نظام بهرهبرداري دهقاني و تحلیل عوامل مؤثر بر آن مطالعه موردي شهرستان بهبهان 3 4 3 1 7* سید ابوالحسن ساداتي حسین شعبانعلي فمي پرستو طاهر طلوعدل باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسالمي واحد كرج كرج. گروه مديريت و توسعه كشاورزي گروه مديريت و توسعه كشاورزي دانشكده اقتصاد و توسعه كشاورزي دانشگاه تهران. گروه ترويج و آموزش كشاورزي دانشكده اقتصاد و توسعه كشاورزي دانشگاه تهران. * نويسنده مسئول: abolhasan_sadati@yahoo.com ساداتي ا. ح. شعبانعلي قمي و پ. طاهر طلوع دل. 336. سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري دهقاني و تحليل عوامل مؤثر بر آن مطالعه موردي شهرستان بهبهان. مجلۀ كشاورزي بومشناختي. )4(: 6-36. چکیده هدف از تحقيق حاضر سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري دهقاني و شناخت عوامل موثر بر آن ميباشد. نمونه آماري تحقيق مورد نظر را 468 نفر از بهرهبردارن با كمتر از 6 هكتار اراضي كشاورزي كه از بين 232 كشاورز به روش نمونهگيري سيستماتيك از بين روستاييان 38 روستاي شهرستان بهبهان انتخاب شدهاند تشكيل داده است.ابزار جمعآوري دادهها پرسشنامه بوده است. نتايج حاصل از تحقيق نشان داد كه بين متغيرهاي ميزان سواد ميزان مشاركت ترويجي ميزان درآمد غير كشاورزي ميزان اراضي وجين شده سرمايه انساني سرمايه اجتماعي و ميزان پايداري طبيعي رابطه مثبت وجود دارد و بين سن كشاورزان بعد خانوار شاخص خردي قطعات و ميزان پايداري رابطهاي منفي وجود دارد.نتايج آزمون رگرسيون گام به گام نشان داد كه متغيرهاي»اراضي كه در آنها از كود دامي استفاده شده استسم مصرفياراضي آيش گذاشته شدهاراضي كه با گاوآهن قلمي شخم زده شدهانداراضي زهكشي شدهكل اراضي تحت مديريت«و»ميزان مصرف كود شيميايي«وارد معادله شدهاند و 22/2 درصد از واريانس متغير وابسته را تبيين نمودند. واژههاي كلیدي: پايداري كشاورزي پايداري طبيعي نظام بهرهبرداري دهقاني پراكندگي اراضي شهرستان بهبهان

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 3 مقدمه در بسياري از كشورهاي در حال توسعه كشاورزي نقشي حياتي در اقتصاد ايفا مينمايد بايد منجر به كاهش فقر امنيت غذايي و توليد درآمد مداوم براي جمعيت در حال رشد شود Lee, 25; Bhutto and Bazmi, 27; ( al., 21 )Sadati et كه اين امر در بيشتر موارد با تخريب محيطزيست و تخريب كيفيت زمين فرسايش خاك و از بين بردن پهنههاي وسيع جنگلي و وارد آوردن صدمات جبرانناپذيري به محيط زندگي انسان همراه بوده است كه پايداري جهان را تهديد ميكند.)Abaspour-Gilandeh et al., 26( از طرف ديگر مالكيت شخصي زمين و وضعيت تخصيص زمينها همچنين نتايج بهرهبرداريهاي ناپايدار از منابع مشترك از نتايج رشد جمعيت ميباشد )2 Luttrell,.)Adger and ميتوان پيشبيني نمود در كشورهاي جهان سوم مشكالت مربوط به تخريب اراضي به دليل توأم شدن مديريت نامناسب فعاليتهاي كشاورزي و عدم سازگاري بين كيفيت زمين و كاربري اراضي بيشتر ميباشد.)Beinroth et al., 1994( يكي از روشهاي كشاورزي بهخصوص در كشورهاي در حال توسعه استفاده از روشهاي كشاورزي سنتي ميباشد. اين شيوه كشاورزي به طور غالب در مواجه با طبيعت ميباشد. اين روش منبع غالب درآمد اقتصادي و معيشت و شكل غالب استفاده از منابع به صورت مستقيم و غيرمستقيم ميباشد FAO, 21; Tilman et al., (.)21 ضمن اينكه به طور مشخص در مصرف انرژي جهاني و چرخه مواد در طبيعت تاثيرگذار ميباشد 1997) al.,.(matson et al., 1997; Vitousek et در اين راستا Khajeh-Shahkoei and Jaafari (23) عمدهترين مشكالت فراروي بخش كشاورزي كه محدوديتهاي گستردهاي را در مسير دستيابي به توسعه پايدار روستايي ايجاد نموده است در كوچك بودن و پراكندگي اراضي مزروعي بهرهبرداران و عدم بضاعت اقتصادي آنان ميدانند. اهميت و ضرورت پايداري كشاورزي در اين نظامها بر هيچكس پوشيده نيست و هدف بيشتر سياستهاي كشاورزي دستيابي به بخش كشاورزي كارا و پويا بوده به طوري كه عملكرد اقتصادي اين بخش همگام با استفاده مداوم و پايدار از منابع طبيعي باشد Van-panssel and (.)Nevens, 26 نظامهاي بهرهبرداري دهقاني مهمترين منبع تامين غذا در كشورهاي در حال توسعه ميباشند به نحوي كه در حدود /6 ميليارد نفر از مردم جهان از اين طريق معيشت خود را تامين مينمايند 21( al.,.)sadati et عليرغم نقش و اهميت حياتي دهقانان كوچك دوام و بقاي آنها تحت فرايند جهانيسازي مورد ترديد است و بهطور خاص تفكر سنتي»كوچك زيباست«كه مبتني بر مشاهده تجربي بوده و بر آن است كه مزارع كوچك بهرهوري زمين بيشتري نسبت به مزارع بزرگ دارند مورد چالش قرار ميگيرد بهطوريكه نشان داده شده است يك رابطه مثبت بين اندازه مزرعه و بهرهوري نيروي كار وجود دارد. لذا براي كمك به رونق مزارع كوچك تحت فرايند جهانيسازي دولتها مجبورند تا برخي گرايشات خود را تغيير دهند. براي مثال اصالحات ارضي نوآورانه براي امنيت حقوقي اين نوع زارعين و افزايش اندازه مزرعه آنها ضروري است. عالوه بر اين اصالحات نهادهاي عمومي به منظور كمك به زارعين كوچك براي دسترسي به اعتبارات بازاريابي و فناوري حائز اهميت بوده و تنوع توليدات پرارزش ميتواند نقش مهم در افزايش درآمد آنها ايفا نمايد.)Shenggen Chan-kang, 25) پراكندگي اراضي مشكلي اساسي در جوامعي است كه رشد جمعيت بااليي دارند و قوانين ارث و اصالحات ارضي نيز نقشي در تشديد اين مساله موثر ميباشند. اين مساله بهويژه در جنوب آسيا صحراي آفريقا و اروپا مشاهده ميشود. پراكندگي اراضي موجب تسريع فرسايش خاك و محدوديت توسعه كشاورزي ميشود )25 Thapa,.)Niroula and عالوه بر اين پراكندگي اراضي در بين كشاورزان فعال در نظام زراعي دهقاني با اراضي با حاصلخيزي كم باعث تضعيف اراضي و كاهش سود اقتصادي كشاورزان ميشود و در نتيجه پذيرش نوآوريهاي كشاورزي را بهدليل كاهش انگيزه در بين كشاورزان كاهش ميدهد. همچنين پراكندگي اراضي بر روي حاصلخيزي خاك تاثير دارد و از اينرو سياستگذاران بايد عواملي كه موجب بروز اين پديده ميشوند را شناسايي و آنها را كنترل نمايند ( 1996 al.,.)nguyen et يكي از راههاي حل اين مساله اجاره دادن اراضي و يا تبادل قطعات زمين بين كشاورزان

32 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... مجاور ميباشد كه در نهايت منجر به يكپارچه شدن اراضي كشاورزان ميگردد 21(, Cheng.)Wan and كشاورزي پايدار را به عنوان»فعاليتي كه نيازهاي جاري و بلندمدت را در تأمين غذا چوب و ديگر نيازهاي مرتبط به گونهاي كه حداكثر سود خالص از طريق حفاظت از منابع براي دستيابي به ديگر خدمات و كاركردهاي اكوسيستم و توسعه انساني بلند مدت حاصل شود«تعريف نمودهاند 21( al.,.)tilman et امروزه بهطورگسترده مشخص شده است كه كشاورزي پايدار بايد چند بعدي بوده و مؤلفههاي توليدي اكولوژيكي اجتماعي و اقتصادي كشاورزي را در بربگيرد تعريف بر اهداف چند بعدي 1995) farshad, (zinck and. اين )اقتصادي اجتماعي و زيستمحيطي( كشاورزي پايدار تأكيد مينمايد. كشاورزي پايدار حاصلخيز رقابتي و موثر است و همزمان از محيط طبيعي و شرايط جوامع روستايي حفاظت ميكند و آنها را بهبود ميبخشد )22.)Unilevere, تداوم توليد محصوالت كشاورزي و كاهش آثار منفي زيستمحيطي دو هدف اساسي كشاورزي پايدار ميباشند 1996( Mozafar-amini,.)Khatonabadi and از طرفي حفظ منابع طبيعي مهمترين هدف كشاورزي پايدار است )25 al,.)sartori et براي كاهش فقر و دستيابي به پايداري در استفاده از منابع طبيعي كشورهاي در حال توسعه بايد فرسايش خاك و تخريب زمين را كنترل نموده از كودها و آفتكشها استفاده مناسب و بهينه نموده و دربخش خدمات ترويجي و تحقيقات كشاورزي سرمايهگذاري نمايند.)Bhutto and Bazmi, 27( به طور كلي در نظامهاي كشاورزي پايدار تنها هدف كاهش مصرف برخي نهاده ها مانند سموم و كودها نيست بلكه هدف به كارگيري روش هايي است كه باعث حفظ و اصالح خاك شده و با افزايش تنوع زيستي كشاورزي و حفظ تعادل بيولوژيك و جايگزين كردن نهاده هاي داخلي با نهاده هاي خارجي ثبات و پايداري را حفظ كند و عالوه بر حفظ سالمت محيط زيست سالمت جوامع انساني وابسته به آن را نيز تأمين كند Khajeh-Shahkoei and ( )Jaafari, 23 پايداري طبيعي شامل ويژگيهاي مرتبط با اثرات توليد بر اكوسيستم ميباشد. نظامهاي كشاورزي پايدار به عنوان نظامهاي زندهاي كه باززاينده بوده و قادر به تجديد خود بوده و بهرهوري و نيروي حياتي خود را بهطور نامحدود حفظ ميكنند مورد تأكيد هستند.)Ikerd, 26( نخستين اندازهگيري هزينههاي محيطي سالمت به دليل استفاده از نهادههاي خارجي در كشاورزي انگلستان انجام شده كه هزينه ساالنهاي در حدود 4326 ميليون پوند در دهه 336 تحميل كرده بود.)Pretty et al., 2( آلودگي خاك بهطور اساسي حاصل استفاده نامناسب از ماشينآالت كشاورزي آفتكشها و كودهاي شيميايي آبياري نامناسب و فقدان سيستمهاي مدرن آبياري مانند آبياري قطرهاي جنگلزدائي چراي بدموقع و بيرويه از زمينها و استفاده از زمينهاي كشاورزي براي استفاده در بخشهاي مسكن و صنعت ميباشد )Anonymous, 28( دليل اين امر خواه فقدان آگاهي كشاورزان در مورد اندازهگيريهاي مناسب از ميزان آلودگي خاك يا خواه فقدان قوانين و دستورالعملهاي بازدارنده براي كنترل رفتار كشاورزان در اين مورد باشد نتيجه آن يكسان است و آن آلودگي خاك در طي فرآيند كشاورزي ميباشد )27 Bazmi,.)Bhutto and بنابراين نياز براي تمركز تحقيقات بر روي كاهش مسائل محيطي ناشي از توليد كشاورزي و اثرات منفي بر روي محيط اطراف بهبود سالمت حيوانات و شناسايي روشهاي جديد كشاورزي و توليدي احساس ميشود.)Borch, 27( مصرف زياد كودهاي شيميايي عدم تناوب زراعي و كشت مستمر عدم استفاده از كودهاي آلي و كودهاي سبز و بقاياي گياهي استفاده نكردن از شخم حفاظتي و مصرف زياد سموم شيميايي را Krami and Rezaei-Moghadam (1998) به عنوان علل ناپايداري در شهرستان بهبهان معرفي نمودهاند. در تحقيقي Fathi and Rezaei- Moghadam (1999) ضمن بررسي زيانهاي اقتصادي و زيستمحيطي كاربرد كودهاي شيميايي ازته در كشاورزي يافتن جايگزين براي اين نوع كودها را عاملي به منظور دستيابي به پايداري معرفي مينمايند و محدوديتهاي علمي و اجتماعي و فرهنگي را به عنوان مانعي براي پذيرش سيستمهاي تثبيت ازت معرفي مينمايند و عدم آگاهي كشاورزان در مورد چگونگي اثرات متقابل آنها با محيط را از موانع اساسي پذيرش آنها ميدانند. مساحت جنگلهاي از بين رفته تعداد گونههاي گياهي و جانوري از بين رفته گاز كربنيك انتشار يافته سوخت فسيلي مصرفي بر حسب ميليون تن در سال مساحت بيابانهاي اضافه شده نرخ جمعيت و مصرف انرژي را

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 38 (24) Kohan (1997) به عنوان شاخصهاي زيستمحيطي به منظور ارزيابي و سنجش توسعه پايدار معرفي مينمايد. نتايج تحقيقات Belchera et al. (24) نشان داد كه پايداري زيستمحيطي و اقتصادي نظام وابسته به محدوديتهاي بيوفيزيكي )كيفيت و عملكرد خاك( كه تعيينكننده گزينههاي مديريتي فني اقتصادي و بهرهبرداري هستند ميباشد. توسعه كشاورزي بدون توجه به فرآيندهاي زيستمحيطي كشاورزي در بلندمدت سودمند نيست. الزمه توسعه كشاورزي تغيير روشها و ابزارهاي توليدي و بهرهبرداري از منابع در راستاي حفاظت محيطزيست كشاورزي و همچنين بومي كردن و استفاده از تكنولوژيهاي مديريت تلفيقي آفات كاهش مصرف كودهاي شيميايي و حركت به سمت مصرف كودهاي آلي حمايت از تنوع زيستي همگي فنوني هستند كه براي پايدارسازي كشاورزي بر مبناي يافتههاي اين مطالعه ضروري هستند.)Saifi and Drake, 28) OECD تعادل غذايي كشاورزي كاربرد آفتكشها كيفيت خاك گازهاي گلخانهاي در كشاورزي منابع مالي مزرعه مديريت مزرعه كيفيت آب كاربري منابع آب در كشاورزي تنوع زيستي كشاورزي زيستگاههاي حيات وحش و كشاورزي چشماندازهاي كشاورزي حفاظت از زمين كشاورزي و ابعاد اجتماعي كشاورزي را به عنوان شاخصهاي محيطي كشاورزي معرفي نموده است Rasul and Thapa (24) در تحقيقي.)Minami, 1999( شاخصهاي ميزان نيتروژن فسفر پتاسيم سولفات روي ميزان ph ميزان مواد آلي خاك كاربري و حفاظت خاك را به عنوان شاخصهايي به منظور سنجش پايداري اكولوژيكي به كار بردهاند. سالمت زيستي و پايداري از نظر Hua-Jiao et al. (27) نقش برجستهاي در دستيابي به پايداري اكوسيستمهاي زراعي در كاربري زمين دارد و شاخصي كليدي است كه الزم است در تمامي مطالعات مدنظر قرار گيرد و ارزيابي كيفيت خاك شاخص ايدهآلي براي سنجش پايداري در مطالعات پايداري است. در تحقيقي Naderi-mehdiei (22) به بررسي وضعيت پايداري كشاورزي براساس شاخصهاي اكولوژيكي توسعه پايدار در بخش صالح آباد همدان پرداخت. نتايج تحقيقات وي حاكي از آن است كه به لحاظ پايداري نظامهاي زراعي منطقه در وضعيت بحراني قرار دارند. نتيجه گرفتند كه متغيرهايي نظير ميزان محصول توليدي بهرهوري كل عوامل توليد و دانش فني- زراعي بهرهبرداران بيشترين تأثير مثبت و هزينههاي ماهيانه خانوار ميزان استفاده از نيروي كار و ميزان كاربرد ماشينهاي كشاورزي بيشترين تأثير منفي در پايداري گندم را دارا ميباشند. عواملي از قبيل اندازه مالكيت سن و سطح سواد )1989 Korsching, )Malia and ميزان سرمايه و فروش 1977( ES, )Pample and Van اندازه واحد توليدي و تمايل به ريسك )1983 Hoiberg, )Bultena and و داشتن اطالعات 1995( Martin, )Alonge and در پذيرش شيوههاي كشاورزي پايدار موثر ميباشند. مواد و روشها تحقيق حاضر از لحاظ هدف كاربردي و از لحاظ متغيرهاي مورد استفاده از نوع تحقيقات همبستگي-پيمايشي ميباشد. نمونه آماري تحقيق را 468 نفر از كشاورزان شهرستان بهبهان با سطح زير كشت كمتر از 6 هكتار كه به روش نمونهگيري با انتساب متناسب از بين 232 بهرهبردار پنج دهستان شهرستان بهبهبان انتخاب شدهاند تشكيل دادهاند و ابزار جمعآوري دادهها پرسشنامه بوده است. براي تعيين روايي پرسشنامه از پانل متخصصان و براي سنجش پايايي آن از آلفاي كرونباخ استفاده گرديد. پرسشنامه از دو بخش تشكيل شده بود كه در بخش اول ويژگيهاي فردي و حرفهاي كشاورزان مورد سوال واقع شد و در بخش دوم شاخصهايي براي سنجش ميزان پايداري طبيعي بهرهبردارن مورد استفاده قرار گرفت. شاخصها اطالعاتي در مورد نحوه كاركرد يك سيستم ارايه ميدهند. آنها به تعريف اهداف كلي پيوند دادن اين اهداف با اهداف عملياتي و ارزيابي پيشرفت در راستاي دستيابي به اهداف كمك ميكنند و داراي ويژگيهاي چندبعدي شامل ابعاد اقتصادي محيطزيستي و اجتماعي هستند 1999( Schilizzi,.)Panell and براي سنجش ميزان پايداري طبيعي مقياسي متشكل از 48 شاخص ساخته شد. در مرحله بعد به كمك روش تقسيم بر ميانگين دادهها رفع مقياس شده و با كمك روش مك گراناهان ضرايب مربوط به هر شاخص محاسبه و پس از ضرب در شاخص مربوطه تمامي شاخصها جمع شده و شاخص تركيبي نهايي ساخته شد. Irvani and Darban- Astaneh

33 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... نتایج 7- آمار توصیفي 7-7 ویژگيهاي فردي متوسط سن كشاورزان در تحقيق حاضر ميباشد. براي انجام محاسبات آماري سال 22/4 كشاورزان در سه طبقه مطابق با طبقهبندي مركز آمار طبقهبندي شدند. براساس يافتههاي تحقيق طبقه جوان قرار گرفتند. 8/3 6/2 درصد از كشاورزان در درصد از آنها در گروه ميانسال و در گروه مسن نيز 46 درصد از بهرهبردارن قرار گرفتند و متوسط سابقه فعاليت كشاورزي بهرهبرداران 43 بود. از لحاظ ميزان سواد تنها در حدود كشاورزان داراي سواد ديپلم و درصد 43 باالتر ميباشند كه نشاندهنده سطح پايين سواد در بين كشاورزان منطقه ميباشد. از لحاظ وضع مالكيت كشاورزان نفر از 46 كشاورزان مالك زمينهايي هستند كه بر روي آن كار ميكنند. در نمونه مورد مطالعه تنها 22 نفر 44/( درصد( از بهرهبرداران به زراعت اكتفا نمودهاند و ساير بهرهبرداران عالوه بر زراعت به دامپروري باغداري و يا تركيبي از آنها اشتغال دارند. براساس يافتههاي تحقيق نفر از 32 كشاورزان عالوه بر زراعت به دامپروري نيز اشتغال دارند و 66 نفر از آنها در كنار زراعت و دامپروري به باغداري نيز ميپردازند و 4 نفر از آنها در كنار زراعت به باغداري اشتغال دارند. از بين جامعه آماري مورد مطالعه 26 درصد از بهرهبرداران در كالس هاي ترويجي شركت نكردهاند و 36 درصد ديگر از آنان نيز به صورت موردي در اين گونه كالسها شركت نمودهاند كه دليل اين امر از سوي كشاورزان عدم برگزاري كالسها در محل روستا و يا برگزاري آنها در زمانهاي نامناسب و همچنين عدم احساس نياز آنها براي شركت در اين كالسها عنوان گرديده است. 1-7- ویژگيهاي اقتصادي طبق تعريف عملياتي تحقيق حاضر كشاورزان با ميزان 6 اراضي زير هكتار جزء كشاورزان خردهپا محسوب ميشوند. در نمونه مورد مطالعه كشاورزاني كه داراي اراضي بيش از 2/6 هكتار ميباشند بيشترين فراواني را به خود اختصاص دادهاند) 66 بهرهبردار( و كمترين فراواني مربوط به كشاورزاني است كه زير هكتار زمين در 4/6 اختيار دارند. الزم به تذكر است كه در اكثر موارد اراضي كشاورزان مورد مطالعه زمينهاي ديم بودند كه به دليل كمآبي در منطقه قابل كشت نبوده يا داراي بازدهي بسيار كمي ميباشند. با توجه به اطالعات جمعآوري شده از كشاورزان روستاهاي مورد مطالعه متوسط تعداد قطعات اراضي كشاورزان حدود 2 قطعه ميباشد. بيشتر كشاورزان عمليات خود را بر روي 3 تا 2 قطعه زمين انجام دادهاند. 42/6 درصد از آنان عمليات خود را بر روي الي 4 قطعه زمين انجام داده و 8/8 درصد نيز بر روي بيش از 6 قطعه توليد خود را به ثمر رسانيدهاند. نتايج حاصل از تحقيق نشان داد كه تنها نفر) 6/3 درصد( از كشاورزان بذر مورد نياز خود را از فصل قبل ذخيره ميكنند و )3/2 2 درصد( نفر از آنان نيز به طور كامل بذر مورد نياز خود را از مراكز دولتي مانند مراكز خدمات تهيه مينمايند. 46 نفر )4 درصد( از كشاورزان نيز بيان نمودهاند كه بذر را به صورت آزاد تهيه مينمايند. 3 نفر )3 درصد( از بهرهبرداران عنوان نمودهاند كه بذر مورد نياز را به صورت مختلط به صورت دولتي آزاد و ذخيره شده از سال قبل تهيه مينمايند. 23 درصد كشاورزان بيان نمودهاند كه كود مورد نياز خود را از مراكز دولتي تهيه نمودهاند و در حدود 33 در صد از آنها اظهار داشتهاند كه كود مورد نياز خود در يك فصل زراعي را به صورت تركيبي از خريد از مراكز دولتي خريد از مراكز آزاد و ذخيره از سالهاي قبل تهيه نمودهاند. دليل اين امر را ميتوان ميزان كم سهميههاي پرداختي از طرف مراكز دولتي يا باال بودن ميزان مصرف كود در بين بهرهبرداران بيان نمود. تنها 36 نفر از كشاورزان به فعاليتهاي غيركشاورزي ميپردازند كه اين مشاغل نيز داراي درآمد ثابتي نميباشند. از جمله اين مشاغل كارهايي از قبيل رانندگي و حملونقل و فروش محصوالت كشاورزي در شهرهاي اطراف ميباشد كه به گفته خود كشاورزان اين مشاغل نميتوانند نيازهاي مالي آنها را تامين نمايد. در حدود 6 درصد از بهرهبرداريها در فعاليتهاي مختلف از كارگر خانوادگي استفاده ميشود و در بقيه واحدها نيز به دليل عدم داشتن نيروي كار خانوادگي از آنها در امور كشاورزي استفاده نميشود. 26 نفر از كشاورزان )2/3( از نيروي كار غيرخانوادگي استفاده

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 66 مينمايند. الزم به ذكر است كه تمامي بهرهبرداراني كه عنوان نمودهاند از نيروي كار غيرخانوادگي استفاده نمودهاند از كارگر فصلي استفاده نمودهاند. براساس يافتههاي تحقيق 2/ درصد از كشاورزان عنوان نمودهاند كه براي استفاده از منابع آبي در فصل زراعي گذشته هزينهاي را پرداخت نمودهاند. 3-7- ویژگيهاي زراعي براساس يافتههاي تحقيق نفر از بهرهبردارن در 8 فصل زراعي قبلي به كشت گندم آبي مبادرت ورزيدهاند. 4 نفر از آنان در اراضي خود به كشت گندم ديم اقدام نمودهاند. در حدود 42 درصد از بهرهبرداران در اراضي خود برنج كشت نمودهاند. از بين محصوالت جاليزي نيز نفر از كشاورزان در فصل زراعي گذشته ميزاني از اراضي خود را به كشت هندوانه اختصاص دادهاند. ساير محصوالتي كه در منطقه مورد مطالعه كشت شدهاند عبارت از ذرت جو كنجد خربزه و گوجه فرنگي بودهاند. در بين محصوالت باغي بيشترين ميزان سطح زيركشت به خرما اختصاص داشت كه در حدود 33 درصد از كشاورزان درصدي از زمين زراعي خود را به زيركشت اين محصول بردهاند. 82 نفر از پاسخگويان )88/6( بيان نمودهاند كه بخش عمدهاي از زمينهايي را كه كشت مينمايند زمينهاي مسطح ميباشد و تنها 42 نفر از آنان )/6( چنين بيان داشتهاند كه زمينهاي آنها شيبدار و باتالقي ميباشد. نزديك به نيمي از كشاورزان )6/4( آب مورد نياز خود خیليكم كم متوسط زیاد مجموع براي فعاليتهاي كشاورزي را از رودخانه تامين مينمايند و رويهم رفته 32 درصد از كشاورزان آب مورد نياز خود را از رودخانه و كانالهاي زير سد تامين مينمايند و ساير منابع رويهمرفته در حدود كشاورزي را تامين ميكنند. تنها يك )6/6 درصد آب مورد نياز درصد( نفر از بهرهبرداران از روشهاي مبارزه بيولوژيك به منظور مبارزه با آفات استفاده نموده بود. 68 درصد از كشاورزان اظهار نمودند كه از وجين در تمامي يا بخشي از مزرعه خود به منظور از بين بردن علفهاي هرز استفاده مينمايند. تنها نفر از بهرهبرداران بيان نمودهاند كه از بادشكن استفاده ميكنند كه تمامي آنها از بادشكن در اطراف باغات خود استفاده مينمودند و تنها 3 درصد از آنها در فصل زراعي گذشته تمامي يا قسمتي از قطعات مزرعه خود را مورد آزمايش خاك قرار دادهاند. 4-7- طبقهبندي بهرهبرداران از نظر میزان پایداري طبیعي پس از ساخت شاخص تركيبي و براساس دامنه تغييرات ميزان پايداري طبيعي در بين بهرهبرداران كشاورزان در 2 گروه تقسيمبندي شدند. براساس نتايج تحقيق و همانگونه كه در جدول آمده است درصد از 84/2 بهرهبردارن داراي پايداري»خيليكم«بودند و تنها نفر از بهرهبرداران داراي ميزان پايداري»زياد«بود. جدول 7 - توزیع فراواني افراد مورد مطالعه براساس میزان پایداري طبیعي فراواني 24 درصد 84/2 درصد تجمعي 84/2 32/ 33/6 66 2/3 /3 6/6 66 3 2 468 انحراف معيار: 4/3 حداكثر: 8/36 حداقل: /38 ميانگين: 3/223 2-7- اولویتبندي شاخصهاي سنجش پایداري طبیعي مورد استفاده در پژوهش همانطور كه نتايج حاصل از اولويتبندي شاخصهاي بهكاررفته در پژوهش به منظور سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري دهقاني در جدول 4 نشان ميدهد شاخصهاي»نسبت زمينهاي داراي كشت متناوبنسبت بذر اصالح شده به كل«و»ميزان استفاده از كود دامي در هكتار«اولويتهاي اول را به خود اختصاص دادهاند.

6 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... نسبت زمینهاي داراي كشت متناوب * نسبت بذر اصالح شده به كل میزان استفاده از كود دامي در هکتار * میزان مصرف كود سیاه در هکتار نسبت انهار بتوني به كل انهار * میزان مصرف علف كش در هکتار اراضي آیش گذاشته شده به كل اراضي * نسبت اراضي شیب دار به كل اراضي * میزان كاه و كلش سوزانده شده به كل جدول 1- شاخص نسبت اراضي زهکشي شده به كل اراضي * میزان مصرف كود مخلوط در هکتار نسبت اراضي كه درآنها از كود دامي استفاده ميشود * میزان مصرف قارچ كش در هکتار تعداد واحد دامي به سطح * نسبت اراضي كه به دلیل كم آبي كشت نشدهاند به كل اراضي نسبت زمینهاي داراي كشت مخلوط اولویتبندي شاخصهاي سنجش پایداري طبیعي نسبت اراضي كه در آنها از روشهاي كشت حفاظتي استفاده شده است به كل اراضي نسبت اراضي كه در آنها از وجین استفاده ميشودربه كل اراضي میزان متوسط كود دامي مصرف شده در هکتار نسبت كاه و كلش برگردانده شده به خاك نسبت زمینهاي داراي كشت متناوب نسبت اراضي زیر كشت بقوالت نسبت اراضي آزمایش خاك شده به كل اراضي نسبت اراضي كه در آنها از كولتیواتور استفاده ميشود به كل اراضي * نسبت نهال اصالح شده به كل نسبت زمینهایي كه در آنها از روشه يا به كل اراضي نسبت اراضي داراي بادشکن به كل اراضي آبیاري تحت فشار استفاده ميشود نسبت زمینهایي كه در آنها از روشهاي مبارزه بیولوژیك استفاده ميشود میانگین انحراف معیار ضریب تغییرات 6/432 6/232 6/663 6/64 6/42 6/263 6/2 6/843 6/838 6/323 /66 /666 /426 /46 /242 /62 /23 /823 4/26 4/266 4/22 4/846 3/6 3/22 6/28 /86 2/28 2/332 اولویت 4 3 2 6 2 8 3 6 4 3 2 6 2 8 3 46 4 44 43 42 46 4 42 48 6/46338 6/368 3/638 4/2636 6/3633 6/8636 6/833 6/4686 6/368 6/338 4/63433 6/4862 6/63342 8/2463 6/442 6/268 6/4222 6/43364 /8622 6/634 6/8362 6/6238 6/44326 6/644 6/2338 6/4628 6/6222 6/64222 6/832 6/366 2/6 6/882 6/6838 /668 6/3 6/463 6/333 6/3833 4/633 6/4268 6/233 /2364 6/634 6/6268 6/682 6/4223 6/26 6/628 6/68 6/6463 6/623 6/6423 6/6346 6/6363 6/6663 6/662 * گزاره هاي ستاره دار گزاره هايي با ماهيت منفي بوده اند كه در زمان ساختن شاخص تركيبي معكوس گرديده اند. 1- آمار استنباطي 7-1 نرمال كردن دادهها در بسياري از تحليلهاي آماري غالبا بدون هيچگونه شاهد تجربي يا آزموني بهسادگي فرض ميشود كه متغير داراي توزيع نرمال است. ولي توزيع نرمال در بسياري از روشهاي آماري اساسي است. چنانچه اين مفروضه مورد توجه قرار نگيرد تفسير و استنتاج آماري نميتواند از پايايي يا روايي برخوردار باشد )28.)Park, به اين منظور در اين پژوهش قبل از انجام آزمونهاي پارامتري نرمال بودن توزيع مقياس تحقيق از طريق آزمونهاي شاپيرو ويلك و كولموگروف اسميرنف بررسي شد. آزمون در مقياس مورد نظر معنيدار شده بنابراين فرض صفر آزمون رد شده و مقياسهاي مورد مطالعه داراي توزيع نرمال نبود كه پس از حذف دادههاي پرت و نيز دادههاي

Expected Normal Expected Normal ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 64 با تكرار غيرمعمول مجددا نرمال بودن دادهها موردسنجش قرار گرفت و نتايج حاكي از نرمال بودن دادهها بود )شكل.) 2 77 1.8 1.6 1 173 2 189 191 197 193 194 51 195 47 45 4 42 54 39 36 1.4 1.2 1..8.6.4-1.2 N = 27 N = 168 paydari tabiei N1 3 Normal Q-Q Plot of paydari tabiei 3 Normal Q-Q Plot of N1 2 2 1 1-1 -1-2 -2-3 -3 1 2 3 4 5 6 7..2.4.6.8 1. 1.2 1.4 1.6 1.8 Observed Value Observed Value 1-1- همبستگي بین برخي متغیرهاي تحقیق و پایداري طبیعي در جدول شماره 3 شکل 7 - چگونگي پراكندگي داده ها قبل و بعد از نرمال شدن رابطه برخي متغيرهاي تحقيق با ميزان پايداري طبيعي در بين بهرهبردارن مورد مطالعه قرار گرفته است كه نتايج نشان داد كه بين متغيرهاي»ميزان سوادميزان مشاركت ترويجيميزان درآمد غير كشاورزيميزان اراضي آيش گذاشته شدهميزان اراضي زهكشي شدهميزان كود دامي استفاده شده«استاراضي كه در آنها از كود دامي استفاده شده»ميزان اراضي وجين شده«كانالهاي ارتباطي«و اجتماعيسرمايه انسانيمنابع تأمين آب مورد استفادهميزان استفاده از»سرمايه و ميزان پايداري طبيعي رابطه مثبت و معنيداري در سطح يك درصد مشاهده گرديد. براساس نتايج آزمون همبستگي بين ميزان»پايداري اجتماعي«و پايداري طبيعي رابطه مثبت و معنيداري در سطح 6 درصد مشاهده گرديد. همچنين نتايج آزمون همبستگي نشان داد كه بين»سن كشاورزانبعد خانوارسابقه فعاليتهاي كشاورزيكل اراضي تحت مديريتكل اراضي تحت مالكيتميزان اراضي آبيميزان مصرف كود شيمياييميزان سم مصرفي«و»سرمايه طبيعي«با ميزان پايداري طبيعي رابطه منفي و معنيداري در سطح يك درصد وجود دارد. بين متغير»شاخص خردي قطعات«و ميزان پايداري رابطه منفي و معنيداري در سطح مشاهده شد. 3-1- آزمون تفاوت میانگین 6 --3-4 مقايسه سطح پايداري طبيعي مختلف سابقه فعاليت كشاورزي بهرهبرداران درصد در بين سطوح براساس يافتههاي تحقيق سطح پايداري طبيعي در بين سطوح مختلف سابقه فعاليت كشاورزي اختالف معنيداري 6 در سطح دانكن بين سطح درصد نشان ميدهد. براساس نتايج آزمون و سابقه»خيليزياد«با»خيليكمكم«با»خيليزياد«سابقه فعاليتهاي كشاورزي و ميزان پايداري طبيعي اختالف معنيداري وجود دارد )2(. 1-3-1- مقایسه سطح پایداري طبیعي در بین سطوح مختلف سني بهرهبرداران نتايج حاصل از آزمون مقايسه ميانگين نشان داد كه تفاوت معنيداري در سطح يك درصد دربين سطوح مختلف سني بهرهبرداران از نظر پايداري طبيعي وجود دارد. نتايج آزمون دانكن كه در جدول آمده است نشان ميدهد كه

63 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... جدول 3- رابطه بین برخي متغیرهاي تحقیق و سطح پایداري مدیریت منابع طبیعي در بین كشاورزان متغیر ضریب همبستگي" r " سطح معني داري همبستگي 6/666-6/342 سن پيرسون 6/666 6/48 میزان سواد پيرسون 6/66-6/4 بعد خانوار پيرسون 6/666-6/34 سابقه فعالیتهاي كشاورزي پيرسون 6/66 6/422 میزان مشاركت ترویجي پيرسون 6/666-6/423 كل اراضي تحت مدیریت پيرسون 6/66-6/4 كل اراضي تحت مالکیت پيرسون 6/632 * -6/3 شاخص خردي قطعات پيرسون 6/66-6/44 میزان اراضي آبي پيرسون 6/666 6/34 میزان درآمد غیر كشاورزي پيرسون 6/668 6/462 اراضي آیش گذاشته شده پيرسون 6/666 6/346 اراضي زهکشي شده پيرسون 6/666 6/483 میزان كود دامي استفاده شده پيرسون 6/666 6/328 اراضي كه در آنها از كود دامي استفاده شده است پيرسون 6/664-6/434 میزان مصرف كود شیمیایي پيرسون 6/666-6/426 میزان سم مصرفي پيرسون 6/662 6/48 میزان اراضي وجین شده پيرسون 6/664 6/433 میزان استفاده از كانالهاي ارتباطي پيرسون 6/664-6/43 سرمایه طبیعي پيرسون 6/666 6/338 سرمایه انساني پيرسون 6/663 6/44 سرمایه اجتماعي پيرسون 6/62 * 6/68 پایداري اجتماعي پيرسون ns معني داري در سطح يك درصد * معني داري در سطح پنج درصد تفاوت غير معنيدار تفاوت سطح پايداري در بين گروه»جوان«با»مسن«و گروه»ميانسال«با»مسن«معنيدار شده است. 3-3-4- آزمون مقايسه ميانگين ميزان پايداري طبيعي در بين سطوح مختلف نگرش نسبت به كشاورزي پايدار نتايج حاصل از آزمون مقايسه ميانگين نشان داد كه تفاوت معنيداري در سطح يك درصد دربين سطوح مختلف نگرش نسبت به كشاورزي پايدار و ميزان پايداري طبيعي در فعاليتهاي كشاورزي بهرهبرداران وجود دارد. همانطور كه در جدول آمده است و براساس نتايج حاصل از آزمون دانكن ميزان پايداري طبيعي در بين گروههاي نگرش»خيليكم«با گروه»زياد«و بين گروه»كم«با»زياد«اختالف معنيداري را نشان ميدهد. 4-3-1- مقایسه سطح پایداري در بین شیوههاي مختلف تولید همانگونه كه در جدول در طبيعي معنيداري را شيوههاي در سطح يك درصد مشاهده ميشود سطح پايداري مختلف بهرهبرداري اختالف نشان ميدهد. نتايج آزمون دانكن نشاندهنده آن است كه تفاوت معنيداري از نظر ميزان پايداري طبيعي در بين شيوه توليد»زراعت«با «زراعت و دامپروري«و بين»زراعت و دامپروري«با»زراعت و باغباني«مشاهده ميشود. و»زراعت و باغباني و دامپروري«

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 62 جدول 4 - F نتایج آزمون تجزیه واریانس مقایسه سطح پایداري در بین سطوح مختلف سابقه فعالیت كشاورزي بهرهبرداران گروه اول میانگین گروه دوم میانگین Mean difference ns -6/6344 خطاي استاندارد Sig. 2/33 خيلي كم كم متوسط زياد 4/384 كم متوسط زياد خيلي زياد 6/386 6/884 6/34 6/63 6/386 6/3382 6/3232 6/4266 ns 6/824 ns 6/3283 * 6/26636 3/6868 4/2366 4/633 4/432 3/6868 متوسط زياد خيلي زياد 6/626 6/632 6/662 6/3628 6/3344 6/4382 ns 6/43632 ns 6/283 6/8624 4/2366 4/633 4/432 4/2366 زياد خيلي زياد 6/84 6/33 6/3263 6/43342 ns 6/362 ns 6/6328 4/633 4/432 4/633 خيلي زياد 6/63 6/4326 ns ns 6/3244 4/432 معني داري در سطح يك درصد * معني داري در سطح پنج درصد تفاوت غير معنيدار F جدول 2- نتایج آزمون تجزیه واریانس مقایسه سطح پایداري طبیعي در بین سطوح مختلف سني بهره برداران گروه اول میانگین گروه دوم میانگین Mean difference ns 6/68223 خطاي استاندارد Sig. 2/662 جوان ميانسال 3/6686 ميانسال مسن 6/883 6/663 6/8366 6/4642 6/633 4/3426 4/266 4/3426 مسن 6/664 6/633 ns * 6/64466 4/266 معني داري در سطح يك درصد * معني داري در سطح پنج درصد تفاوت غير معنيدار جدول 1- F نتایج آزمون تجزیه واریانس مقایسه سطح پایداري در بین سطوح مختلف نگرش نسبت به كشاورزي پایدار گروه اول میانگین گروه دوم میانگین Mean difference ns 6/6623 ns -6/223 خطاي استاندارد Sig. 6/836 2/432 خيلي كم كم متوسط معني داري در سطح يك درصد 4/233 كم متوسط زياد 6/836 6/622 6/4462 6/4226 6/4683 * -6/846 4/6284 4/3683 3/262 4/6284 متوسط زياد 6/46 6/666 6/863 6/838 ns -6/3364-6/83228 ns -6/6623 4/3683 3/262 4/3683 زياد * معني داري در سطح پنج درصد 6/683 6/423 3/262 ns تفاوت غير معنيدار Sig. 6/66 6/22 6/233 6/626 6/664 6/38 جدول 1- نتایج آزمون تجزیه واریانس مقایسه سطح پایداري در بین شیوههاي مختلف تولید گروه اول زراعت زراعت و دامپروري زراعت و باغباني ميانگين گروه دوم ميانگين Mean difference 6/6623 3/662 زراعت و دامپروري زراعت و باغباني زراعت و باغباني و دامپروري 4/232 خطای استاندارد 6/462 6/3222 6/8488 ns -6/324 ns 6/2233 3/62 3/6632 4/232 زراعت و باغباني زراعت و باغباني و دامپروري 6/3343 6/68 * -6/232-6/6633 3/62 3/6632 3/62 زراعت و باغباني و دامپروري 6/3236 ns 6/2 ns 3/6632 معني داري در سطح يك درصد * معني داري در سطح پنج درصد تفاوت غير معنيدار F 6/866

66 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... 4-1- معادله رگرسیون عوامل موثر بر پایداري طبیعي از روش رگرسيون چندگانه گام به گام براي شناسايي عوامل مؤثر بر پايداري طبيعي در بين بهرهبرداران استفاده گرديد. در ابتدا متغيرهاي مستقل همبسته با متغير وابسته شناسايي گرديدند كه در جدول 8 آورده شدهاند. در مرحله بعد اين 48 متغير شناسايي شده وارد وارد آزمون رگرسيون گام به گام شدند كه در 8 گام 8 متغير وارد معادله شدند. در گام اول متغير كود دامي استفاده شده استاراضي كه در آنها از وارد معادله شده و به تنهايي 6/28 از ميزان پايداري طبيعي را تبيين نمود. در گام دوم متغير»سم مصرفي«وارد معادله شد و 6/34 از متغير وابسته را تبيين نمود. در گام سوم متغير»اراضي آيش گذاشته شده«وارد معادله شد و از ميزان 6/668 پايداري طبيعي را تبيين نمود. در گامهاي چهارم تا هشتم به ترتيب متغيرهاي»اراضي كه با گاوآهن قلمي شخم زده شدهانداراضي زهكشي شدهكل اراضي تحت مديريتميزان مصرف كود شيميايي«وارد معادله شده و هر يك به تنهايي به ترتيب 6/633 6/634 6/623 6/648 از ميزان متغير وابسته را تبيين نمودند. برايناساس در مجموع هشت متغير در مدل رگرسيون وارد شدهاند و پس از استاندارد نمودن ضرايب رگرسيون مدل نهايي به صورت زير ارائه ميگردد: Y = /46+ 6 / 626 x -6/ 668x 4 + / 636 6/636x 2 + 6/ 648x 6-6/ 643x 6/ 668 6 x - x 2 + 3 كه در آن: = Y = X11 ميشود = X12 = X13 = X14 = X15 = X16 = X17 ميزان پايداري طبيعي ميزان اراضي كه در آنها از كود شيميايي استفاده ميزان سم مصرفي ميزان اراضي آيش گذاشته شده ميزان اراضي كه با چيزل شخم زده ميشوند ميزان اراضي زهكشي شده كل اراضي تحت مديريت ميزان مصرف كود شيميايي مدل فوق نشان ميدهد متغيرهاي ميزان اراضي كه در آنها از كود دامي استفاده ميشود ميزان سم مصرفي ميزان اراضي آيش گذاشته شده ميزان اراضي كه با چيزل شخم زده ميشوند ميزان اراضي زهكشي شده كل اراضي تحت مديريت و ميزان مصرف كود دامي مهمترين عوامل مؤثر بر پايداري طبيعي در منطقه مورد مطالعه بوده و در مجموع توانستهاند %22/2 درصد از اين متغير را تبيين نمايند. بحث و نتیجهگیري بعد اكولوژيكي كشاورزي پايدار ملموسترين و اصليترين بعد آن محسوب ميشود. اين بعد مبتني بر حفظ منابع طبيعي و تاكيد كمتر بر نهادههاي خطرناك و مواد شيميايي آلودهكننده محيطزيست ميباشد. بعد اكولوژيكي ميتواند در كيفيت بازده تاثيرگذار باشد كه به كميت فيزيكي نهادهها و فرآيندهاي رشد بيولوژيكي بستگي دارد. نظر به اهميت بعد اكولوژيكي تحقيق حاضر در پي سنجش سطح پايداري طبيعي با استفاده از شاخصهاي منتخب و شناسايي عوامل موثر بر آن بوده است. كوچك بودن و پراكنده بودن اراضي يكي از مشكالت رايج در كشور ميباشد كه عالوه بر اينكه موجب ميشود استفاده از تكنولوژيها نوين در مزرعه توجيه اقتصادي نداشته باشند و به دليل وابستگي بيشازحد خانوار كشاورز به درآمدهاي ناشي از فعاليتهاي كشاورزي در طوالني مدت موجب تخريب گسترده منابع به دليل فشار گسترده بر آنها ميشود. يكي از مشكالت ديگري كه در زمينه مالكيت وجود دارد اين است كه مالكيت اراضي در منطقه مورد مطالعه به صورت مشاع ميباشد و در هر سال يا چند سال يكبار زمينهاي كشاورزان تغيير ميكند كه اين امر موجب ميشود نهادهاي دولتي و كشاورزان نتوانند طرحهاي مورد نياز براي دستيابي به كشاورزي پايدار را اجرايي كنند و از طرف ديگر كشاورزان سعي ميكنند در سالهايي كه مالكيت يك زمين را در اختيار دارند تا جايي كه ممكن است بر زمينها فشار وارد نمايند كه اين امر در بلند مدت موجب از بين رفتن اراضي ميشود. ميزان مشاركت ترويجي رابطهاي مثبت با ميزان پايداري طبيعي نشان داده است و اين امر به دليل ماهيت و نقش

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 6 آماره t 2/463 ns -6/2 ns 6/634 ns -6/642 ns -6/23 ns 6/624 ns -6/63 ns -6/686 ns -6/63 ns 6/34 ns 6/632 2/666-3/333 3/243 3/242 3/62-3/324-3/66 ns -6/64 ns -6/662 ns -6/64 ns 6/626 ns -6/63 ns 6/2 R = 6/26 جدول 8- عنوان متغیر C: ضریب ثابت رگرسیون چند متغیره براي شناسایي عوامل مؤثر بر پایداري طبیعي ضرایب /46 خطاي معیار 6/626 ضرایب استاندارد ----- :X1 سن كشاورزان X2: میزان سواد كشاورزان X3: بعد خانوار X4: سابقه فعالیتهاي كشاورزي X5: تعداد شركت در كالسهاي ترویجي X6: میزان كل اراضي تحت مالکیت X7: شاخص خردي قطعات X8: میزان اراضي آبي X9: میزان درآمد غیر كشاورزي X1: میزان كود دامي مورد استفاده X11: میزان اراضي كه در آنها از كود دامي استفاده ميشود X12: میزان سم مصرفي X13: میزان اراضي آیش گذاشته شده 6/3 6/3 6/224 6/623 6/4 6/ 6/438 6/463 6/62 6/6 6/36-6/436 6/43 -/263 6/33-6/436 -/28 6/668-6/226 -/622 -/4 /44 6/262 6/66 6/664 6/663-6/688 6/642-6/68-6/63 6/634-6/633 6/622-6/46 6/6 6/666 6/626-6/668 6/636 :X14 میزان اراضي كه با گاوآهن قلمي شخم زده شدهاند X15: میزان اراضي زهکشي شده X16: كل اراضي تحت مدیریت X17: میزان مصرف كود شیمیایي X18: میزان وجین X19: میزان استفاده از كانالهاي ارتباطي X2: سرمایه طبیعي X21: سرمایه انساني X22: سرمایه اجتماعي X23: پایداري اجتماعي معني داري در سطح يك درصد 6/436 6/44-6/422-6/82 6/23 6/333 6/228 6/684 6/82 6/622 R 2 = 6/222 6/668 6/662 6/66 6/663-6/463-6/682-6/26 6/664-6/434 /864 F = 4/424 ns 6/636 6/648-6/643-6/668 6/646-6/666-6/664 6/63-6/66 6/6 Df = 62 * معني داري در سطح پنج درصد تفاوت غير معنيدار دانش در انجام فعاليتهاي كشاورزي ميباشد كه اين دانش از طريق آموزش به وجود ميآيد. آشنايي با شيوههاي نوين كشاورزي و اثرات كوتاهمدت و بلندمدت اين آموزشها بايد به گونهاي باشد كه كشاورزان را ترغيب به شركت در اين كالسها نمايد. با توجه به نتايج حاصل از آزمون همبستگي شاخص خردي قطعات رابطه معكوسي با ميزان پايداري نشان داده است كه اين امر ناشي از كاهش توان كشاورز براي مديريت همزمان قطعات جدا از هم اراضي ميباشد كه در بلند مدت به وارد آمدن خسارات متعدد به ساختار مزرعه منجر ميشود. شيوه بهره برداري از مزرعه و تنوع فعاليتهاي درون و بيرون مزرعه نكتهاي است كه در آزمون تفاوت ميانگينها اثر خود را بر ميزان پايداري نشان داده است به گونهاي كه كشاورزاني كه داراي منابع درآمدي بيشتري ميباشند به دليل وابستگي كمتر به درآمدهاي ناشي از زراعت فشار كمتري به اراضي زراعي خود وارد مينمايند كه اين امر در بلندمدت موجب بهبود وضع مزرعه و دستيابي به پايداري در فعاليتهاي كشاورزي ميگردد. ميزان اراضي كه در آنها از كود شيميايي و همچنين ميزان مصرف سم و كود شيميايي از مهمترين عوامل موثر بر ميزان پايداري طبيعي در تحقيق حاضر ميباشند كه با ميزان پايداري رابطه معكوس دارند كه اين نتايج با نتايج تحقيقات (1998) Rezaei-Moghadam Krami and مطابقت دارد. همچنين نتايج تحقيق نشان داد كه ميزان اراضي آيش گذاشتهشده بر ميزان پايداري طبيعي تاثير

62 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... مستقيم دارد كه دليل اين امر ميتواند در اثر كاهش فشار وارده بر منابع طبيعي باشد. ميزان اراضي كه با چيزل شخم زده شدهاند به دليل افزايش ثبات سيستم خاك و كارايي عناصر غذايي موجب باال رفتن پايداري فعاليتهاي كشاورزي ميشود كه اين نتيجه با تحقيق Koochaki et (25) al تطابق دارد. پیشنهادات با توجه به نتايج تحقيق پيشنهادهاي زير ارايه ميگردند: استفاده از كودهاي دامي براساس نتايج تحقيق همبستگي مثبتي با پايداري فعاليت هاي كشاورزي دارد كه ميتوان با تاكيد بر اين روش و ترغيب كشاورزان به استفاده از كودهاي دامي پايداري فعاليتهاي زراعي در منطقه را باال برد. آموزش كشاورزان به منظور استفاده از تناوب زراعي در فعاليتهاي كشاورزي به دليل اينكه با استفاده از تناوب زراعي چند محصول در مزرعه كشاورزان از توليد مجدد چرخه توليد مثلي آفات جلوگيري ميكنند و نياز به كنترل آفات و در نتيجه مصرف سموم شيميايي كاهش منابع مييابد )21 al., )Corselius et كه اين امر منجر به افزايش پايداري طبيعي ميگردد. تنوعبخشي به فعاليتهاي كشاورزان و كاهش وابستگي كشاورزان به درآمدهاي ناشي از زراعت يكي از راههاي موثر براي دستيابي به پايداري ميباشد كه پيشنهاد ميگردد با آموزش مشاغل جانبي كشاورزي به كشاورزان و همچنين كمك به ايجاد صنايع روستايي و كشاورزي در محيط روستاها از طريق دولت به اين امر مبادرت شود. گسترش كشاورزي ارگانيك ار طريق آموزش كشاورزان و همچنين اعطاي كمكهاي مالي دولتي به آنان و همچنين ايجاد زير ساخت هاي الزم بهمنظور فروش اين محصوالت ميتواند راهكار مناسبي در زمينه دستيابي به پايداري طبيعي باشد. سپاسگزاري از تمامي كشاورزان و كارشناسان جهاد كشاورزي شهرستان بهبهان وهمچنين دكتر علي اسدي دانشيار گروه مديريت و توسعه كشاورزي پرديس كشاورزي و منابع طبيعي دانشگاه تهران كه در تمامي مراحل انجام پژوهش ياريرسان گروه تحقيق بودهاند كمال تشكر و سپاسگذاري را داريم. Abbaspour-Gilandeh, Y., Khalilian, A., Alimardani, R., Keyhani, A. R.. and Sadati, S. H., 26. Comparison of energy requirements of uniform-depth and variable-depth tillage as affected by travel speed and soil moisture. (In Persian with English Abstract.) Iranian Agricultural Science Journal. Vol 35, 473-483. Adger, W. N. and Luttrell, A., 2. Property rights and the utilization of wetlands. School of Environmental Science, and Center for Social and Economic Research on the Global Environment, University of East Anglia, Norwich, UK Alonge, A. J. and Martin, R. A., 1995. Assessment of the Adoption of Sustainable Agriculture Practices: Implications for Agriculture Education. Journal of Agriculture Education. 36(3), 34-4. Anonymous., 28. Soil pollution: Causes and Consequences - Causes and results of soil pollution. Available online at: http:// www.bahcesel.com/ Beinroth, F. H., Eswaran, H., Reich, P. F. and Van Den Berg, E., 1994. Land related stresses in agro-ecosystems. In: Virmani, S. M., Katya, J. C., Eswaran, H., Abrol, I. P. (eds) Stressed Ecosystems and Sustainable Agriculture. Oxford and IBH, New Delhi, 87-96. Belchera, K. W., Boehp, M. M. and Fultona, M. E., 24. Agro Ecosystem Sustainability: A system Simulation Model Approach. Agricultural System. 79, 225-241. Bhutto, A. W. and Bazmi, A. A., 27. Sustainable agriculture and eradication of poverty in Pakistan. Natural Resources Forum. 31, 253 262 Borch, K., 27. Emerging technologies in favor of sustainable agriculture. Futures. 39, 145 166. Bultena, G. L. and Hoiberg, E. O., 1983. Factors Affecting Farmers Adoption of Conservation Tillage. Journal of soil and water conservation. 38, 281-284. Corselius, K., Wisniewski, S. and Ritchie, M., 21. Sustainable Agriculture: Making Money, Making Sense. Washington DC: The Institute for Agriculture and Trade Policy, 21. FAO. 21. FAOSTAT: FAO Statistical Databases. Rome. Available at:

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 68 http://www.fao.org/waicent/portal/statistics_ en.asp. Fathi, Gh. and Rezaei-Moghadam, k., 1999. Ecological Nitrogen Fixation, a Viewpoint for Sustainable Agriculture. (In Persian with English Abstract.) Seasonal journal of economic Agriculture and development. 7(25), 219-239. Gromwell, E., Kumbena, P., Mwanzar, R. and Chirwa, E., 21. Impact Assessment using Participatory Approach in Malawi. Agricultural Extension Network. Paper No. 112. Hua-Jiao, Q., Wan-Bin, Z., Hai-Bin, W. and Xu, C., 27. Analysis and Design of Agricultural Sustainability Indicators System. Agricultural Sciences in China. 6(4), 475-486. Ikerd, J., 26. Economic analysis and multiple impact valuation strategies. In: Francis, C., Poincelot, R., Bird, G. (Eds.), Developing and Extending Sustainable Agriculture: A New Social Contract. Haworth Food and Agricultural Products Press, Binghamton, NY. pp. 19 14. Irvani. H. and Darban- Astaneh, A., 24. Measurement, Analysis and Exploitation of the Sustainability of Farming Systems (Case Study: Wheat Production, Tehran Province). (In Persian with English Abstract.) Iranian Journal of Agricultural Sciences. 35(1), 39-52. Khajeh-Shahkoei, A. and Jaafari, Y. (Ed.) 23. Process national Iranian Farming systems conference, 1 th, Ministry of Agriculture Jihad, Tehran. Farming system role in sustainable agriculture. Khatoon-abadi, A. and Mozafar-Amini, A., 1996. Process national Iranian conference of crop and breeding plant, 4 th, Isfahan industrial university. Principles of sustainable agriculture and natural resource management according to optimum using of energy. Kohan, G., 1997.Sustainable development indicators: economic development and green national accounts. The Commerce Printing and Publishing Company. Tehran. Koochaki, A., Hosaini, M. and Hashemi- Dezfooli, A., 25. Sustainable Agriculture. Jihad Daneshgahi publication. Mashhad. Karami, E. and Rezaei-Moghadam, K., 1998. Poverty and sustainable agriculture: Quantities exploring. Rural and Development Journal. 2(3). (In Persian with English abstract) Lee, D.R., 25. Agricultural sustainability and technology adoption: Issues and policies for developing countries. American Journal Agricultural Economics. 87, 1325-1333. Malia, J.E. and Korsching, P. F., 1989. Process meeting of the Rural Sociological Society, W. A. Practicing Sustainable Agriculture in Iowa. Matson, P.A., Parton, W.J., Power, A.G. and Swift, M. J., 1997. Agricultural intensification and ecosystem properties. Science. 277, 54 59. Minami, K., 1999. How to Achieve Sustainable Agriculture. Appropriate Use of Inputs for Sustainable Agriculture. Tokyo: APO Press. Naderi-mehdiei. A., 22. Exploring ecological indexes of sustainable development agriculture in Salehabad District of Bahar County. (In Persian with English Abstract.) MSc. University of Tehran, Tehran. Nguyen, T. and Chenh, E., 1996. Land Fragmentation and Farm Productivity in China in the 199s. China Economic Review. 7(2), 169-18. Niroula, G. S. and Thapa, G. B., 25. Imapcts and causes of land fragmentation, and lessons learned from land consolidation in South Asia. Land Use Policy. 22, 358-372. Pampel, F. and Van ES, J., 1977. Environmental Quality and Issues of Adoption Research. Rural Sociology. 42, 57-71. Panell, D. J. and Schilizzi, S., 1999. Sustainable agriculture: a matter of ecology, equity, economic efficiency or expedience. Journal Sustainable Agriculture. 13, 57 66. Park, H. M., 28. Unvariate Analysis and Normality Test Using SAS, Stata, and SPSS. Technical Working Paper. The University Information Technology Services (UITS) Center for Statistical and Mathematical Computing, Indiana University. Pretty, J., Brett, C., Gee, D., Hine, R., Mason, C. F., Morison, J. I. L., Raven, H., Rayment, M. and van der Bijl, G., 2. An assessment of the external costs of UK agriculture. Agricultural Systems. 65, 113-136. Rasul, G. and Thapa, G. B., 24. Sustainability of Ecological and Conventional Agriculture Systems in Bangladesh: An Assessment based on Environmental, Economic and Social Perspectives. Agricultural System. 79, 327-351. Rezaei-Moghadam, K. and Hayati, D., 1998. Conceptual Framework and change steps in believes and viewpoint for transition of conventional Agriculture to Sustainable Agriculture. Seasonal Journal of Economic Agriculture and Development, 6(22), 47-66. (In Persian with English Abstract) Roosta, K., 1999. Effect of sustainable agriculture knowledge on Corn Performance and Sustainability of Farming System. MSc thesis. Tarbiat Modares University, Tehran. (In Persian with English Abstract.)

63 سنجش پايداري طبيعي در نظام بهرهبرداري... Sadati, S. A., Shabanali-Fami, H., Asadi, A. and Sadati, S. A., 21. Farmer s Attitude on Sustainable Agriculture and its Determinants: A Case Study in Behbahan County of Iran Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology. 2(5), 422-427. Sadati, S. A., Shabanali-Fami, H., Sadati, S. A. and Hashemi. S. M., 21. Exploring the Solutions for Overcoming Challenges Facing Peasant Farming System in Iran. Journal of Agricultural Science. 2(4), 244-253. Saifi, B. and Drake, L., 28. A CO Evolutionary Model for Promoting Agriculture Sustainability. Ecological Economics. 65, 24-34. Sartori, L., Basso, B., Bertocco, M. and Oliviero, G., 25. Energy use and economic evaluation of a three year crop rotation for conservation and organic farming in NE Italy. Biosystems Engineering. 9 (2), 245-25. Shenggen, F. and Chan-kang, C., 25. Is small beautiful? Farm size productivity and poverty in Asian agriculture. Agricultural Economics. 32(1), 135-146. Tilman, D., Reich, B. P., Knops, J., Wedin, D., Mielke, T. and Lehman, C., 21. Diversity and productivity in a long-term grassland experiment. Science. 294, 843 845. Unilever, F., 22. Growing for the Future II Unilever and Sustainable Agriculture. Unilever, Rotterdam. Available online at www.growingforthefuture.com Van-Panssel, S. and Nevens, F., 26. Measuring farm sustainability and explaining differences in sustainable efficiency. Ecological Economics. p 13. Vitousek, P. M., Mooney, H. A., Lubchenco, J. and Melillo, J. M., 1997. Human domination of earth's ecosystems. Science. 277, 494 499. Wan, G. H. and Cheng, E., 21. Effects of land fragmentation and returns to scale in the Chinese farming sector. Applied Economics. 33, 183-194. Zinck, J. A. and Farshad, A., 1995. Issues of sustainability and land management. Canadian Journal of Soil Science. 75, 47-412.

ساداتي و همكاران )336( مجله كشاورزي بومشناختي )4( 6 Assessment of natural sustainability and determinant in peasant farming: a case study in Behbahan County Seyed Abolhasan Sadati 1, *, Hosain Shabanali Fami 2, Parastoo Taher Tolou Del 3 1 Young Researchers Club, Islamic Azad University, Karaj Branch, Karaj, Iran, 2 Agricultural Management and Development Department, Faculty of Agricultural Economics and Development, University of Tehran, Karaj, Iran. 3 Agricultural Extension and Education Department, Faculty of Agricultural Economics and Development, University of Tehran, Karaj, Iran. * Corresponding author email: abolhasan_sadati@yahoo.com (S. A. Sadati) Abstract The purpose of this study was to assess natural sustainability in peasant farming system and its determinants. The target population in this research was include all farmers in Behbahan county (7314) with less than 1 hectare land that a number of 28 people were selected by systematic sampling method among farmers of 38 villages of this county. A questionnaire used for collected data. The result of study showed that there are positive correlation between farmers literacy, extension participation, off-farm income, weeding lands, human capital, social capital and natural sustainability. According to study findings, there are negative correlation between farmers age, family size, land pieces index and amount of natural sustainability. Result of regression showed that variables farm lands fertilized by manure, consumed pesticides, rotated lands, lands cultivated by chisel, drained lands, total managed lands and amount of chemical fertilizer entered in equation and explained 44.7% of dependent variable variance. Keywords: sustainable agriculture, natural sustainability, peasant farming system, land fragmentation, Behbahan County.

Publisher Managing Editor Editor-in-Chief Assistant Editor Ecology) Iranian Scientific Society of Agroecology Houman Liaghati (Ph.D. in Agriculture) Associate Professor, Shahid Beheshti University Eskandar Zand (Ph.D. in Crop Physiology) Professor, Iranian Research Institute of Plant Protection Abdolmajid Mahdavi Damghani (Ph.D. in Crop Assistant Professor, Shahid Beheshti University Editorial Board Abtahi Behrooz (Ph.D. in Aquatic Ecology) Associate Professor, Tarbiat Modares University JOURNAL OF AGROECOLOGY Bi-quarterly Scientific Research Journal of Iranian Scientific Society of Agroecology Vol. 1/No. 2/ Autumn 211 Assareh Mohammad Hasan (Ph.D. in Biotechnology) Professor, Research Institute of Forests and Rangelands Damghani Abdolmajid Mahdavi (Ph.D. in Crop Ecology) Assistant Professor, Shahid Beheshti University Homaee Mehdi (Ph.D. in Soil Science and Modeling) Professor, Tarbiat Modares University Khoshbakht Korous (Ph.D. in Agrobiodiversity) Associate Professor, Shahid Beheshti University Rezvani Moghaddam Parviz (Ph.D. in Crop Ecology) Professor, Ferdowsi University of Mashhad Shahbazi Ismail (Ph.D. in Agriculture Extension and Development) Professor, Agricultural Research, Education and Extension Organization Soltani Afshin (Ph.D. in Crop Physiology) Professor, Gorgan University of Agriculture and Natural Resources Address: Environmental Sciences Research Institute (ESRI), Shahid Beheshti University Evin, Tehran, Iran. Tel.: 98 21 2243 1971 Fax: 98 21 2243 1973 Website: Email: info@agroecology.ir Tahmasebi Gholam Hossein (Ph.D. in Agricultural Entomology) Professor, Animal Sciences Research Institute Zand Eskandar (Ph.D. in Crop Ecophysiology) Professor, Iranian Research Institute of Plant Protection Scientific Text Editor Modeling) Saeid Soufizadeh (Ph.D. in Agronomy and Crop Assistant Professor, Shahid Beheshti University Layout Mohammad Reza Labbafi (M.Sc.) Cover Design Kaveh Sheibany (M.Sc.) Please submit article for publication to the Editor-in-Chief, in both hard copy and electronic file, by mail and email to the given addresses.

2025 © DocPlayer.gr Πολιτική Απορρήτου | Όροι Χρήσης | Σχόλια